Ουάσινγκτον και Donald Trump επιδιώκουν τη διατήρηση της ισχύος της, με τη Μόσχα με το Πεκίνο να προωθούν μια νέα πολυπολική παγκόσμια τάξη
Στην παγκόσμια ιστορία, η έννοια της «διεθνούς τάξης» δεν είναι καινούργια.
Κάθε εποχή χαρακτηρίζεται από μια συμφωνία ισχύος ανάμεσα σε μεγάλες δυνάμεις που καθορίζουν τους κανόνες του παιχνιδιού στις διεθνείς σχέσεις.
Η Ειρήνη της Βεστφαλίας (1648–1803) έθεσε τις βάσεις της ευρωπαϊκής διπλωματίας για δύο αιώνες.
Το Συνέδριο της Βιέννης (1814–1914) καθιέρωσε τη Βρετανία ως την κυρίαρχη δύναμη.
Η Συνθήκη των Βερσαλλιών (1919–1939) επιχείρησε να επιβάλει μια νέα παγκόσμια ισορροπία μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά κατέρρευσε με την άνοδο της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Ιαπωνίας.
Η μεταπολεμική αμερικανοκεντρική τάξη (1945–σήμερα) στηρίχθηκε στη νίκη των συμμάχων στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και στη δημιουργία θεσμών όπως ο ΟΗΕ, το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα.
Η αμερικανική κυριαρχία, ιδιαίτερα μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, δημιούργησε το λεγόμενο «μονοπολικό στιγμιότυπο» – μια περίοδο απόλυτης υπεροχής της Ουάσινγκτον.
Ωστόσο, όπως φαίνεται σήμερα, αυτό το μοντέλο δεν είναι βιώσιμο.
Ένας διαφορετικός Γ΄ Παγκόσμιος Πόλεμος
Σύμφωνα με τους περισσότερους ερευνητές ο Γ΄ Παγκόσμιος Πόλεμος έχει ήδη ξεκινήσει εδώ και πάνω από δέκα χρόνια.
Δεν έχει τη μορφή που γνώρισε ο κόσμος τον 20ό αιώνα, αλλά εκδηλώνεται ως σύγκρουση «κάτω από το όριο» της άμεσης στρατιωτικής αναμέτρησης.
Οι μορφές αυτής της νέας παγκόσμιας αντιπαράθεσης περιλαμβάνουν:
- πολέμους δι’ αντιπροσώπων (proxy wars),
- οικονομικές και χρηματοπιστωτικές συγκρούσεις,
- κυβερνοεπιθέσεις,
- βιολογικές και τεχνολογικές απειλές,
- πόλεμο πληροφοριών και παραπληροφόρησης,
- επιθετικές ενέργειες μέσω δολιοφθοράς.
Καθοριστικές στιγμές θεωρούνται:
2013: η άνοδος του Xi Jinping, που σηματοδότησε την αποφασιστική στροφή της Κίνας σε πιο διεκδικητικό ρόλο.
2014: η ανατροπή της φιλορωσικής κυβέρνησης στο Κίεβο, που ώθησε τη Ρωσία να δει τον εαυτό της σε ανοιχτή αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ και να συμμαχήσει στενότερα με την Κίνα.
Έκτοτε, η αντιπαράθεση δεν έπαψε να κλιμακώνεται, με την Ουάσινγκτον και τον Donald Trump να επιδιώκει τη διατήρηση της ισχύος της και τη Μόσχα με το Πεκίνο να προωθούν μια νέα πολυπολική παγκόσμια τάξη.
Η μεταβατική φάση: Από τη μονοπολικότητα στην πολυπολικότητα
Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, οι ΗΠΑ βρέθηκαν στη μοναδική θέση της απόλυτης υπερδύναμης.
Όμως, η ανάδυση της Κίνας ως οικονομικού και στρατιωτικού αντιπάλου, αλλά και η επιμονή της Ρωσίας να υπερασπιστεί την περιφερειακή της σφαίρα επιρροής, διαμόρφωσαν ένα νέο σκηνικό.
Σήμερα, οι ίδιοι οι Αμερικανοί αναλυτές και πολιτικοί αναγνωρίζουν ότι η μονοπολική τάξη πραγμάτων δεν μπορεί να συνεχιστεί επ’ άπειρον.
Ο στόχος της Ουάσινγκτον έχει μετατοπιστεί: όχι πλέον η απόλυτη κυριαρχία, αλλά η διατήρηση του μέγιστου δυνατού ελέγχου μέσα σε ένα αναδυόμενο πολυπολικό σύστημα.
Η Μέση Ανατολή ως «μήλον της Έριδος»
Στο πλαίσιο αυτής της σύγκρουσης, η Μέση Ανατολή εμφανίζεται ως το πιο κρίσιμο πεδίο αναμέτρησης. Η περιοχή διαθέτει:
- αστείρευτα ενεργειακά αποθέματα,
- στρατηγική γεωγραφική θέση ανάμεσα σε τρεις ηπείρους,
- ισχυρούς περιφερειακούς παίκτες όπως η Τουρκία, το Ισραήλ και το Ιράν.
Η Ουάσινγκτον και οι σύμμαχοί της γνωρίζουν ότι η επικράτηση εκεί θα μπορούσε να περιορίσει αποφασιστικά την επιρροή Ρωσίας και Κίνας.
Αντίθετα, αν Μόσχα και Πεκίνο εξασφαλίσουν πλεονέκτημα στη Μέση Ανατολή, οι ΗΠΑ θα βρεθούν αντιμέτωπες με στρατηγική υποβάθμιση, παρόμοια με την απώλεια ισχύος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας μετά τους Παγκόσμιους Πολέμους.
Το επίμαχο ζήτημα του Ιράν
Κομβικό σημείο σε αυτή την εξίσωση είναι το Ιράν.
Για τις ΗΠΑ, ο έλεγχος της Τεχεράνης θα σήμαινε πρόσβαση και έλεγχο στα ενεργειακά δίκτυα, εμπόδιο στην κινεζική «Belt and Roadκαι Δρόμο», και περιορισμό της ρωσικής επιρροής μέσω της Κασπίας.
Για τη Ρωσία και την Κίνα, το Ιράν αποτελεί στρατηγικό βάθος. Η απώλειά του θα σήμαινε αποδυνάμωση σε κρίσιμα μέτωπα.
Η αντιπαράθεση αυτή δημιουργεί ένα δίλημμα χωρίς εύκολη λύση: οι ΗΠΑ και το Ισραήλ δεν μπορούν να επιτρέψουν την ενίσχυση της ιρανικής επιρροής, ενώ Ρωσία και Κίνα δεν μπορούν να αφήσουν το Ιράν να πέσει στη Δύση.
Ορισμένοι αναλυτές εκτιμούν ότι, καθώς η Ουάσινγκτον δεν φαίνεται να κερδίζει ούτε στην Ουκρανία ούτε πιθανόν στην Ταϊβάν, η τελευταία της μεγάλη «μάχη» για τη διατήρηση της παγκόσμιας ισχύος θα δοθεί απέναντι στην Τεχεράνη.
Το μέλλον παραμένει αβέβαιο
Η «νέα παγκόσμια τάξη» βρίσκεται ακόμη υπό διαμόρφωση.
Τα όρια των σφαιρών επιρροής ΗΠΑ, Ρωσίας και Κίνας δεν έχουν ακόμα οριστεί και η κατάσταση είναι εκρηκτική.
Το ερώτημα που τίθεται είναι αν θα καταστεί δυνατή μια συμφωνία αντίστοιχη με εκείνες του παρελθόντος (Συνέδριο της Βιέννης, Συνθήκη των Βερσαλλιών, Γιάλτα), ή αν ο κόσμος θα οδηγηθεί σε νέες καταστροφικές συγκρούσεις.
Το βέβαιο είναι ότι η έκβαση στη Μέση Ανατολή δεν θα επηρεάσει μόνο τον γεωπολιτικό χάρτη, αλλά και την παγκόσμια οικονομία και κοινωνία.
Ένα λάθος βήμα μπορεί να πυροδοτήσει την πιο σοβαρή οικονομική και πολιτική κρίση εδώ και έναν αιώνα, με άμεσες συνέπειες για τους λαούς και την καθημερινή τους ζωή.
www.bankingnews.gr
Κάθε εποχή χαρακτηρίζεται από μια συμφωνία ισχύος ανάμεσα σε μεγάλες δυνάμεις που καθορίζουν τους κανόνες του παιχνιδιού στις διεθνείς σχέσεις.
Η Ειρήνη της Βεστφαλίας (1648–1803) έθεσε τις βάσεις της ευρωπαϊκής διπλωματίας για δύο αιώνες.
Το Συνέδριο της Βιέννης (1814–1914) καθιέρωσε τη Βρετανία ως την κυρίαρχη δύναμη.
Η Συνθήκη των Βερσαλλιών (1919–1939) επιχείρησε να επιβάλει μια νέα παγκόσμια ισορροπία μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά κατέρρευσε με την άνοδο της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Ιαπωνίας.
Η μεταπολεμική αμερικανοκεντρική τάξη (1945–σήμερα) στηρίχθηκε στη νίκη των συμμάχων στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και στη δημιουργία θεσμών όπως ο ΟΗΕ, το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα.
Η αμερικανική κυριαρχία, ιδιαίτερα μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, δημιούργησε το λεγόμενο «μονοπολικό στιγμιότυπο» – μια περίοδο απόλυτης υπεροχής της Ουάσινγκτον.
Ωστόσο, όπως φαίνεται σήμερα, αυτό το μοντέλο δεν είναι βιώσιμο.
Ένας διαφορετικός Γ΄ Παγκόσμιος Πόλεμος
Σύμφωνα με τους περισσότερους ερευνητές ο Γ΄ Παγκόσμιος Πόλεμος έχει ήδη ξεκινήσει εδώ και πάνω από δέκα χρόνια.
Δεν έχει τη μορφή που γνώρισε ο κόσμος τον 20ό αιώνα, αλλά εκδηλώνεται ως σύγκρουση «κάτω από το όριο» της άμεσης στρατιωτικής αναμέτρησης.
Οι μορφές αυτής της νέας παγκόσμιας αντιπαράθεσης περιλαμβάνουν:
- πολέμους δι’ αντιπροσώπων (proxy wars),
- οικονομικές και χρηματοπιστωτικές συγκρούσεις,
- κυβερνοεπιθέσεις,
- βιολογικές και τεχνολογικές απειλές,
- πόλεμο πληροφοριών και παραπληροφόρησης,
- επιθετικές ενέργειες μέσω δολιοφθοράς.
Καθοριστικές στιγμές θεωρούνται:
2013: η άνοδος του Xi Jinping, που σηματοδότησε την αποφασιστική στροφή της Κίνας σε πιο διεκδικητικό ρόλο.
2014: η ανατροπή της φιλορωσικής κυβέρνησης στο Κίεβο, που ώθησε τη Ρωσία να δει τον εαυτό της σε ανοιχτή αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ και να συμμαχήσει στενότερα με την Κίνα.
Έκτοτε, η αντιπαράθεση δεν έπαψε να κλιμακώνεται, με την Ουάσινγκτον και τον Donald Trump να επιδιώκει τη διατήρηση της ισχύος της και τη Μόσχα με το Πεκίνο να προωθούν μια νέα πολυπολική παγκόσμια τάξη.
Η μεταβατική φάση: Από τη μονοπολικότητα στην πολυπολικότητα
Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, οι ΗΠΑ βρέθηκαν στη μοναδική θέση της απόλυτης υπερδύναμης.
Όμως, η ανάδυση της Κίνας ως οικονομικού και στρατιωτικού αντιπάλου, αλλά και η επιμονή της Ρωσίας να υπερασπιστεί την περιφερειακή της σφαίρα επιρροής, διαμόρφωσαν ένα νέο σκηνικό.
Σήμερα, οι ίδιοι οι Αμερικανοί αναλυτές και πολιτικοί αναγνωρίζουν ότι η μονοπολική τάξη πραγμάτων δεν μπορεί να συνεχιστεί επ’ άπειρον.
Ο στόχος της Ουάσινγκτον έχει μετατοπιστεί: όχι πλέον η απόλυτη κυριαρχία, αλλά η διατήρηση του μέγιστου δυνατού ελέγχου μέσα σε ένα αναδυόμενο πολυπολικό σύστημα.
Η Μέση Ανατολή ως «μήλον της Έριδος»
Στο πλαίσιο αυτής της σύγκρουσης, η Μέση Ανατολή εμφανίζεται ως το πιο κρίσιμο πεδίο αναμέτρησης. Η περιοχή διαθέτει:
- αστείρευτα ενεργειακά αποθέματα,
- στρατηγική γεωγραφική θέση ανάμεσα σε τρεις ηπείρους,
- ισχυρούς περιφερειακούς παίκτες όπως η Τουρκία, το Ισραήλ και το Ιράν.
Η Ουάσινγκτον και οι σύμμαχοί της γνωρίζουν ότι η επικράτηση εκεί θα μπορούσε να περιορίσει αποφασιστικά την επιρροή Ρωσίας και Κίνας.
Αντίθετα, αν Μόσχα και Πεκίνο εξασφαλίσουν πλεονέκτημα στη Μέση Ανατολή, οι ΗΠΑ θα βρεθούν αντιμέτωπες με στρατηγική υποβάθμιση, παρόμοια με την απώλεια ισχύος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας μετά τους Παγκόσμιους Πολέμους.
Το επίμαχο ζήτημα του Ιράν
Κομβικό σημείο σε αυτή την εξίσωση είναι το Ιράν.
Για τις ΗΠΑ, ο έλεγχος της Τεχεράνης θα σήμαινε πρόσβαση και έλεγχο στα ενεργειακά δίκτυα, εμπόδιο στην κινεζική «Belt and Roadκαι Δρόμο», και περιορισμό της ρωσικής επιρροής μέσω της Κασπίας.
Για τη Ρωσία και την Κίνα, το Ιράν αποτελεί στρατηγικό βάθος. Η απώλειά του θα σήμαινε αποδυνάμωση σε κρίσιμα μέτωπα.
Η αντιπαράθεση αυτή δημιουργεί ένα δίλημμα χωρίς εύκολη λύση: οι ΗΠΑ και το Ισραήλ δεν μπορούν να επιτρέψουν την ενίσχυση της ιρανικής επιρροής, ενώ Ρωσία και Κίνα δεν μπορούν να αφήσουν το Ιράν να πέσει στη Δύση.
Ορισμένοι αναλυτές εκτιμούν ότι, καθώς η Ουάσινγκτον δεν φαίνεται να κερδίζει ούτε στην Ουκρανία ούτε πιθανόν στην Ταϊβάν, η τελευταία της μεγάλη «μάχη» για τη διατήρηση της παγκόσμιας ισχύος θα δοθεί απέναντι στην Τεχεράνη.
Το μέλλον παραμένει αβέβαιο
Η «νέα παγκόσμια τάξη» βρίσκεται ακόμη υπό διαμόρφωση.
Τα όρια των σφαιρών επιρροής ΗΠΑ, Ρωσίας και Κίνας δεν έχουν ακόμα οριστεί και η κατάσταση είναι εκρηκτική.
Το ερώτημα που τίθεται είναι αν θα καταστεί δυνατή μια συμφωνία αντίστοιχη με εκείνες του παρελθόντος (Συνέδριο της Βιέννης, Συνθήκη των Βερσαλλιών, Γιάλτα), ή αν ο κόσμος θα οδηγηθεί σε νέες καταστροφικές συγκρούσεις.
Το βέβαιο είναι ότι η έκβαση στη Μέση Ανατολή δεν θα επηρεάσει μόνο τον γεωπολιτικό χάρτη, αλλά και την παγκόσμια οικονομία και κοινωνία.
Ένα λάθος βήμα μπορεί να πυροδοτήσει την πιο σοβαρή οικονομική και πολιτική κρίση εδώ και έναν αιώνα, με άμεσες συνέπειες για τους λαούς και την καθημερινή τους ζωή.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών