γράφει : Νίκος Κονδυλόπουλος
Από τον Σάχη στη CIA - Η ιστορία των επεμβάσεων της Δύσης στο Ιράν (Μέρος Β)
Στο Α΄ μέρος της ανάλυσης για τις επέμβασης της Δύσης στο Ιράν, αναλύθηκε εκτενώς η πρώιμη ιστορία της κυριαρχίας της Δύσης στους περσικούς φυσικούς πόρους, ιδιαίτερα την εγκαθίδρυση και την άνοδο της Αγγλοελληνικής Εταιρείας Πετρελαίου (Anglo-Persian Oil Company), η οποία οδήγησε σε πολλαπλές βρετανικές παρεμβάσεις στο ιρανικό πολιτικό σκηνικό του 20ου αιώνα σε μια προσπάθεια εξασφάλισης μόνιμης πρόσβασης στο πετρέλαιο.
Στο Β΄ Μέρος 2 αναφέρεται η ιστορία της "Επιχείρησης Ajax".
Διαβάστε εδώ το Μέρος Α: Από τον Σάχη στη CIA - Η ιστορία των επεμβάσεων της Δύσης στο Ιράν (Μέρος Α)
"Η αυτοκρατορία πρέπει να συνεχίσει"
Μόλις ξέσπασε στην Ευρώπη ο Α Παγκόσμιος Πόλεμος, οι Βρετανοί έστειλαν στρατιωτικές τους δυνάμεις σε διυλιστήρια σε ολόκληρο το Ιράν, προκειμένου να προστατεύσουν αυτό που θεωρούσαν ως περιουσία τους, το ιρανικό πετρέλαιο.
Μετά την παύση των εχθροπραξιών το 1919, οι Βρετανοί δωροδόκησαν και εκφόβισαν το νέο καθεστώς του Ahmad Shah για την αποδοχή των όρων της πολύ μισητής αγγλοιρανικής συμφωνίας, η οποία σε όλα εκτός από το όνομα, έκανε το Ιράν προτεκτοράτο της Βρετανικής Αυτοκρατορίας.
Οι Ιρανοί δεν θα έλεγχαν πλέον το στρατό τους, το σύστημα μεταφορών και το δίκτυο επικοινωνιών.
Όλα πέρασαν στην κυριαρχία των βρετανών κατακτητών και μαζί με αυτά και τα τελευταία απομεινάρια της ιρανικής κυριαρχίας.
Αυτό για μία ακόμη φορά πυροδότησε το έντονο εθνικιστικό πνεύμα σε όλο το Ιράν και νέους γύρους διαμαρτυριών και αντιπολίτευσης.
Ακόμα και ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Woodrow Wilson, απέρριψε τη συμφωνία.
Αλλά, σύμφωνα με το αποικιοκρατικό και ιμπεριαλιστικό τους πνεύμα, οι Βρετανοί απέρριψαν τις διαμαρτυρίες λέγοντας: Αυτοί οι άνθρωποι πρέπει να διδαχθούν με οποιοδήποτε κόστος γι 'αυτούς, ότι δεν μπορούν να προχωρήσουν χωρίς μας.
Η αυτοκρατορία πρέπει να συνεχιστεί...
Η ταινία «Argo» του 2012 παρουσιάζει μια σύντομη ιστορία επιθετικής δυτικής παρέμβασης που διαμορφώνει το σύγχρονο Ιράν.
Για τα επόμενα τριάντα χρόνια, οι σχέσεις μεταξύ των Ιρανών και των Βρετανών περιστρέφονταν κυρίως γύρω από το πετρέλαιο.
Οι Βρετανοί εγκατέστησαν νέους βασιλιάδες, πρωθυπουργούς, μέλη του ιρανικού κοινοβουλίου εξαγοράστηκαν για να βοηθήσουν στην εξασφάλιση της Anglo-Persian Oil Company (μέχρι τότε μετονομαζόμενης Anglo-Iranian Oil Company ή AIOC) που είχε το ελεύθερο στην εξερεύνηση. διύλιση και εξαγωγή του ιρανικού πετρελαίου.
Το ιρανικό εγχείρημα ήταν εξαιρετικά κερδοφόρο για τους Βρετανούς.
Το βραβείο του Churchill
Πράγματι, για τον Churchill , "το Ιράν ήταν ένα βραβείο πέρα από τα πιο άγρια όνειρά μας".
Όταν ξεκίνησαν το 1913, οι Βρετανοί εξήγαγαν μόλις 5.000 βαρέλια πετρελαίου την ημέρα και το 1950 εξήγαγαν 664.000 την ημέρα.
Αν ο πλούτος από το πετρέλαιο είχε μοιραστεί με τον ιρανικό λαό, οι Ιρανοί πιθανότατα θα είχαν δει μια τέτοια ανάπτυξη ως μέρος μιας αμοιβαία επωφελούς σχέσης με τους Βρετανούς.
Η Βρετανία ήταν μια αυτοκρατορία της οποίας ο μοναδικός στόχος ήταν η διατήρηση των συμφερόντων της, ανεξάρτητα από το κόστος για τους Ιρανούς, παρά τις διαμαρτυρίες για το αντίθετο.
Ωστόσο, είναι αρκετά εύκολο να καταλάβουμε το γιατί οι Βρετανοί ήταν έτοιμοι να πάνε στα άκρα προκειμένου να προστατεύσουν την άμεση πρόσβαση τους σε φθηνό ιρανικό πετρέλαιο.
Το ιρανικό πετρέλαιο ήταν ζωτικής σημασίας, όχι μόνο για το βασιλικό ναυτικό, αλλά για ολόκληρη την οικονομία της Μεγάλης Βρετανίας και τον τρόπο ζωής των Βρετανών.
Το φθηνό ιρανικό πετρέλαιο τροφοδοτούσε τις βρετανικές βιομηχανίες και αναπτυσσόμενη αυτοκινητοβιομηχανία της χώρας.
Η AIOC ήταν μια απέραντη εταιρεία με φαινομενικά απεριόριστα κέρδη και πόρους.
Από τη βρετανική προοπτική η κατάσταση φαινόταν σαν καλός καπιταλισμός, αλλά από την οπτική γωνία του μέσου ιρανού, οι Βρετανοί "ευεργέτες" τους ήταν άπληστοι ιμπεριαλιστές που ήταν έτοιμοι να καταπιούν το Ιράν.
Οι ηγέτες (majles, μέλη του ιρανικού κοινοβουλίου, που πραγματοποίησε την πρώτη του συνεδρίαση το 1906), αποδυναμώθηκαν αν και σταδιακά ανέκτησαν τη δύναμή τους στα τέλη της δεκαετίας του 1920, του 1930 και του 1940, κυρίως από την άνοδο του αντι-βρετανικού συνασπισμού και το κίνημα διαμαρτυρίας κατά του Shah (Σάχη).
Οι majles ανάγκασαν τον Σάχη και τις πετρελαϊκές εταιρείες να έρθουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και να αναζητήσουν και πάλι μια δίκαιη αποζημίωση και να αποκαταστήσουν τα λάθη που είχε διαπράξει η πετρελαϊκή εταιρεία.
Ο κατάλογος των παραπόνων ήταν πράγματι μακρύς.
Στην κορυφή ήταν η παράτυπη λογιστική που τους στερούσε συστηματικά τα συμβατικά δικαιώματα από το ιρανικό πετρέλαιο.
Αντί να υπολογίζουν τα ιρανικά δικαιώματα στο 20% πριν από τους φόρους, οι Βρετανοί το υπολόγιζαν το μερίδιο των Ιρανών αφού είχαν ήδη στείλει τεράστια ποσά στο βρετανικό δημόσιο ταμείο, πράγμα που σημαίνει ότι οι Ιρανοί λάμβαναν πολύ λιγότερα χρήματα.
Πρόσφατα αποχαρακτηρισμένα έγγραφα όπως τα παραπάνω «Η μάχη για το Ιράν, 1953» λένε τη μυστική εσωτερική ιστορία της CIA για το πραξικόπημα του 1953.
Μόνο το 2013 η CIA αναγνώρισε επισήμως τον ρόλο της στην ανατροπή της κυβέρνησης Mossadegh, αφού ο οργανισμός αναγκάστηκε να αποχαρακτηρίσει και να δημοσιεύσει μυστικά έγγραφα σχετικά με την επιχείρηση "Ajax" (αποκαλύφθηκε για πρώτη φορά από τον James Risen στους New York Times).
Επιπλέον, το 1943 οι Βρετανοί πεισματικά και στα μάτια των Ιρανών αρνούνταν να επαναδιαπραγματευτούν τη σύμβασή τους με το Ιράν, παρά το γεγονός ότι εκείνη την περίοδο υπήρχε αυξανόμενη μια παγκόσμια τάση προς πιο δίκαιες και πιο ισότιμες συμβάσεις.
Η Βενεζουέλα υπέγραψε συμφωνία 50/50 με τις ξένες εταιρείες να διυλίζουν το πετρέλαιο της.
Η Aramco, μια αμερικανική εταιρεία πετρελαίου, υπέγραψε συμφωνία 50/50 με το Κουβέιτ και τη Σαουδική Αραβία.
Το Μεξικό εκμεταλλεύτηκε το χάος του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου και έκανε κάτι αδιανόητο εθνικοποίησε τις αμερικανικές και βρετανικές πετρελαϊκές εταιρείες.
Οι Ιρανοί θεώρησαν ότι ήρθε η ώρα που οι Βρετανοί θα έπρεπε να τους αντιμετωπίσουν πιο δίκαια.
Όχι μόνο οι Βρετανοί δεν αποζημίωσαν με δίκαιο τρόπο τους Ιρανούς για το πετρέλαιο τους, τους πλήρωσαν μόνο σε στερλίνες, πράγμα που τους εμπόδισε να αγοράζουν προιόντα από άλλες χώρες και τους ανάγκαζαν να αγοράζουν μόνο από τη Βρετανία.
Διεξήγαγαν επίσης κρυφά γεωλογικές έρευνες χωρίς τη συγκατάθεση της ιρανικής κυβέρνησης, πολύ λιγότερο δε του ιρανικού λαού.
Αυτές οι έρευνες, καθώς και η κατασκευή αγωγών, συχνά έβαλαν σε τεράστιες οικολογικές καταστροφές.
Εκτός αυτού, οι Βρετανοί εισήγαγαν συχνά εργατικό δυναμικό από γειτονικές χώρες, μη δίνοντας την ευκαιρία στους Ιρανούς να εργαστούν και να ζήσουν τις οικογένειές τους, και μάλιστα τους απαγόρευαν να κατέχουν ηγετικές και διευθυντικές θέσεις, στην πιο ζωτική βιομηχανία του Ιράν.
Ο Σάχης συναντά τη CIA
Ξεκινώντας από τα μέσα της δεκαετίας του 1940, οι εντάσεις μεταξύ των ιρανών εργαζομένων και της Anglo-Iranian Oil Copany κατέληξαν σε ένα αδιέξοδο.
Τον Ιούλιο του 1945, 7.500 εργαζόμενοι της AIOC προχώρησαν σε μια ανεπιτυχή απεργία που απαιτούσε ίσες αμοιβές και αξιοπρεπή στέγαση.
Οι εργάτες βγήκαν ξανά στους δρόμους τον Μάιο του 1946 με παρόμοια απογοητευτικά αποτελέσματα.
Μόλις το Μάιο του 1946, όταν 50.000 εργάτες διοργάνωσαν τη μεγαλύτερη απεργία στην ιρανική ιστορία, η AIOC διαπίστωσε ότι θα έπρεπε να έκανε κάποιες παραχωρήσεις.
Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των majles και της AIOC σταματούσαν και συνεχίζονταν για τα επόμενα 5 χρόνια.
Με κάθε έτος που περνούσε να αυξάνεται η δυσαρέσκεια του ιρανικού λαού, που είχε κουραστεί μετά από δεκαετίες από αυτό που θεωρούσαν κλοπή και εθνική ταπείνωση στα χέρια των Βρετανών αποικιοκρατών.
Ο τριαντάχρονος μονάρχης, ο Mohammed Reza Shah Pahlavi, έκανε λίγα πράγματα για να βοηθήσει τους συμπατριώτες του να αποκαταστήσουν τα λάθη των Βρετανών.
Στην πραγματικότητα, στο ύψος της σύγκρουσης μεταξύ των majles και της AIOC, ο Σάχης εγκατέλειψε το Ιράν και ξεκίνησε περιοδεία στις ΗΠΑ, όπου είχε συναντήσεις με την επιχειρηματική και πολιτική ελίτ της χώρας.
Τον Νοέμβριο του 1949 ο μελλοντικός επικεφαλής της CIA εισήγαγε τον Σάχη στους κόλπους της Overseas Consultants Inc (OCI) που ήταν ο οργανισμός που μετεξελίχθηκε στη μετέπειτα CIA.
Tον Μάρτιο του 1949 o Σάχης υποσχέθηκε στην OCI ότι η η χώρα του θα του πληρώσει το εκπληκτικό ποσό των 650 εκατ. δολαρίων για να ολοκληρώσει ένα τεράστιο αναπτυξιακό έργο στο Ιράν.
Η συμφωνία όμως αυτή είχε μεγάλες αντιδράσεις, δεδομένου ότι οι majles δεν το είχαν εγκρίνει ούτε τους είχε συμβουλευτεί ο Σάχης.
Εθνικοποίηση πετρελαίου υπό τον Mohammed Mossadegh
Αφού δεν μπόρεσαν να καταλήξουν σε μια δίκαιη και ισότιμη συμφωνία με την AIOC, οι majles ένιωσαν ότι δεν είχε άλλη επιλογή παρά να προχωρήσουν στα χνάρια του Μεξικό που πριν από μια δεκαετία είχε εθνικοποιήσει τη βιομηχανία πετρελαίου του.
Τον Μάρτιο του 1951 οι majles ψήφισαν στο να προχωρήσουν σε αυτό το μοιραίο βήμα και λίγες μέρες αργότερα εξέλεξαν τον χαρισματικό εθνικιστή Mohammed Mossadegh στο αξίωμα του πρωθυπουργού.
Μία από τις πρώτες απώλειες των majles με επικεφαλής τον Mossadegh ήταν η συμφωνία της OCI ύψους 650 εκατ. δολαρίων.
Ο Mossadegh πίστευε με κάθε ουγκιά του σώματός του ότι το ιρανικό πετρέλαιο ανήκε κατ 'αρχήν στους Ιρανούς.
Οι προηγούμενες συμφωνίες που είχαν κάνει διεφθαρμένοι βασιλιάδες δεν μπορούσαν και δεν έπρεπε να τιμηθούν, αφού έγιναν χωρίς τη γνώση ή τη συναίνεση του λαού μέσω των εκλεγμένων αξιωματούχων τους.
Οι Βρετανοί οιοποίοι δεν είχαν καμία ειδοποίηση για αυτούς τους νόμιμους ισχυρισμούς του Ιράν, με αποτέλεσμα τον Ιούνιο βρετανικά πολεμικά πλοία να φτάσουν στις ακτές του Ιράν, ενώ τα σχέδια του Λονδίνου περιελάμβαναν εβδομήντα χιλιάδες στρατιώτες, οι οποίοι θα εισέβαλαν στο Ιράν για να καταλάβουν αυτό που ισχυριζόταν ότι ήταν βρετανικά πετρελαϊκά πεδία.
Ο Αμερικανός πρεσβευτής, Henry Grady, προειδοποίησε τη διοίκηση του Truman ότι η βρετανική αδιαλλαξία ήταν εντελώς ανόητη και θα μπορούσε εύκολα να ενεργοποιήσει ένα Γ' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ο Truman ενημέρωσε τον Churchill ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα συμφωνήσουν ή θα υποστηρίξουν την ανατροπή μιας άλλης δημοκρατικά εκλεγμένης κυβέρνησης.
Ακόμη και μετά την εθνικοποίηση, οι Ιρανοί επιδίωξαν να αποζημιώσουν τους Βρετανούς, μοιράζοντας το 25% των καθαρών κερδών της πετρελαϊκής βιομηχανίας τους με το Λονδίνο.
Εξασφάλισαν επίσης ότι οι Βρετανοί πολίτες που παρέμειναν και εργάζονταν για τη νεοσυσταθείσα Ιρανική Εταιρεία Πετρελαίου θα ήταν ευπρόσδεκτοι να μείνουν.
Θα συνεχιζόταν επίσης η πώληση του πετρελαίου όπως ακριβώς το έκαναν οι Βρετανοί, φροντίζοντας να μην διαταράξουν το μακροχρόνιο σύστημα ελέγχων.
Οι Βρετανοί δεν ήταν ικανοποιημένοι με αυτούς τους συμβιβασμούς και επέμειναν επίμονα για την επιστροφή στο προηγούμενο status quo από όπου διαχειρίζονταν και έλεγχαν κάθε πτυχή της ιρανικής πετρελαϊκής βιομηχανίας.
"Εμείς οι Άγγλοι είχαμε εκατοντάδες χρόνια εμπειρίας σχετικά με τον τρόπο αντιμετώπισης των ιθαγενών.
Ο Σοσιαλισμός είναι εντάξει πίσω στο σπίτι, αλλά εδώ πρέπει να είσαι κύριος" είπε ένας βρετανός υπουργός.
Τα βρώμικα κόλπα των Βρετανών
Κατά τη διάρκεια του επόμενου έτους, οι Βρετανοί προχώρησαν κάθε κόλπο που είχαν μάθει στα πολλά χρόνια της αυτοκρατορίας.
Δολιοφθορές, δολοφονίες, δωροδοκίες, ακόμη και πλήρης στρατιωτική εισβολή.
Αλλά η αντίθεση του Truman στην αλλαγή καθεστώτος περιόρισε τις επιλογές τους.
Έτσι, εν τω μεταξύ, εγκατέστησαν την επιβολή ενός αποκλεισμού ιρανικών λιμένων, έτσι ώστε καμία χώρα να μην μπορεί να αγοράσει πετρέλαιο από τους Ιρανούς.
Οποιαδήποτε δεξαμενόπλοια προσπαθούσαν να περάσουν θα συλλαμβάνονταν από το βρετανικό ναυτικό.
Οι Βρετανοί επίσης προσέφυγαν στο Διεθνές Δικαστήριο με την ελπίδα ότι η διεθνής κοινότητα θα ενίσχυε τη θέση της μόνο για να τους πει το Δικαστήριο ότι δεν είχε δικαιοδοσία στην υπόθεση δεδομένου ότι αφορούσε συμφωνίες μεταξύ Ιράν και ιδιωτικής εταιρείας.
Πήγαν την υπόθεση και στον ΟΗΕ το φθινόπωρο του 1952, αλλά έπεσαν και πάλι σε τοίχο.
Ο Mohammed Mussadegh ήταν παρών και μίλησε σθεναρά για τη δυσχερή κατάσταση των Ιρανών και για την ιστορία των πονημάτων της AIOC.
Η ομιλία του έγινε δεκτή ιδιαίτερα με θέρμη από εκείνους τους ηγέτες οι οποίοι είχαν έρθει στην εξουσία για τα κύματα του εθνικισμού στην Ασία, την Αφρική και τη Νότια Αμερική.
Έχοντας εξαντλήσει όλους τους πόρους, οι Βρετανοί αποφάσισαν να ανατρέψουν κρυφά τον Mohammed Mossadegh, παρόλο που το 95-98% του πληθυσμού του Ιράν ξανά και ξανά τον ευνοούσε ως τον πραγματικό ηγέτη τους στις εκλογές και στα δημοψηφίσματα.
Δεν μπορούσαν να υπολογίσουν στη διοίκηση του Truman για στήριξη, γι 'αυτό και έδωσαν το χρόνο τους μέχρι μετά τις εκλογές του 1952 που θα μπορούσαν να φέρουν κάποιον που ήταν περισσότερο στο μυαλό τους ή θα μπορούσε να το φέρει σε επαφή μαζί του.
Βρήκαν αυτούς τους άνδρες στο Dwight Eisenhower, στον υπουργό Εξωτερικών του, Foster Dulles, και στον Allen Dulles, επικεφαλής της CIA.
Ένας "βαθύς καθαρισμός" του κράτους
Το βρετανικό επιχείρημα για την ανατροπή του Mohammed Mossadeg στηρίχθηκε στην αναγκαιότητα επαναφοράς του ελέγχου της πετρελαϊκής βιομηχανίας μακριά από τους Ιρανούς.
Ωστόσο, αυτό το επιχείρημα από μόνο του δεν θα ήταν αρκετό για να πείσουν οι Βρετανοί τον Eisenhower και τον Dulles.
Και οι τρεις άνδρες ήταν ένθερμοι αντι-κομμουνιστές και οι Βρετανοί χρησιμοποίησαν αυτό το γεγονός προς όφελός τους, παρουσιάζοντας τον Mossadegh ως κομμουνιστή στη χειρότερη περίπτωση και στην καλύτερη περίπτωση ως ένα αδύναμο ηγέτη, που η κυβέρνηση του θα μπορούσε να πέσει εύκολα στην αγκαλιά της Σοβιετικής Ένωσης.
Αυτοί ήταν όλοι οι λόγοι και οι αποδείξεις που χρειάζονταν οι Eisenhower και Dulles.
Χωρίς να συμβουλευτούν εμπειρογνώμονες ή διπλωμάτες για τις ιρανικές υποθέσεις, προχώρησαν με το σχέδιό τους να βοηθήσουν τους Βρετανούς να ανατρέψουν το Mossadegh.
Έφτασαν ακόμη και στο σημείο να απορρίψουν όποιον διαφωνούσε μαζί τους.
Ένας από αυτούς ήταν ο επικεφαλής του γραφείου της CIA στην Τεχεράνη, Roger Goiran.
Αν κάποιος ήξερε ποιες ήταν οι πραγματικότητες δολοπλοκίες ήταν αυτός.
Έχοντας μάθει για την επιχείρηση ανατροπής του Mossadeg, τόνισε ότι η ανατροπή του καθεστώτος, προκειμένου να αποτραπεί μια θεωρητική προσέγγιση του Ιρλα με τη Σοβιετική Ένωση, ήταν μια πολύ δραματική κίνηση.
Απαλλάχθηκε γρήγορα από τα καθήκοντά του και αντικαταστάθηκε από τον Kermit Roosevelt, έναν από τους συνωμότες.
Τελικά, ο βετεράνος Goiran διαφωνούσε και στη συνέχεια απομακρύνθηκε από το «βαθύ κράτος», όπως εξηγεί το βιβλίο του Stephen Kinzer: "Όλοι οι άνθρωποι του Σάχη (John Wiley and Sons, Inc., Hoboken, New Jersey, 2003, σελ. 164) και αναφέρει:
Ο Goiran είχε χτίσει ένα τρομερό δίκτυο πληροφοριών, γνωστό με το κωδικό όνομα Bedamn, το οποίο ασχολούνταν με δραστηριότητες προπαγάνδας με στόχο να αμαυρώσει την εικόνα της Σοβιετικής Ένωσης στο Ιράν.
Ήταν επίσης έτοιμο να ξεκινήσει μια εθνική εκστρατεία ανατροπής και σαμποτάζ σε περίπτωση κομμουνιστικού πραξικοπήματος.
Το δίκτυο Bedamn απαρτιζόταν από περισσότερους από εκατό πράκτορες και είχε ετήσιο προϋπολογισμό ύψους 1 εκατ. δολαρίων - αρκετά σημαντικό, δεδομένου ότι ο συνολικός προϋπολογισμός της CIA για συγκεκαλυμμένες πράξεις ήταν μόλις 82 εκατ. δολάρια.
Τώρα ο Goiran κλήθηκε να χρησιμοποιήσει το δίκτυό του στο πραξικόπημα εναντίον του Mossadegh.
Πίστευε ότι αυτό θα ήταν ένα μεγάλο λάθος και προειδοποίησε ότι εάν πραγματοποιηθεί το πραξικόπημα, οι Ιρανοί θα θεωρούσαν για πάντα τις Ηνωμένες Πολιτείες ως υποστηρικτές αυτού που ονομάζεται "Αγγλο-γαλλική αποικιοκρατία".
Η αντίθεσή του ήταν τόσο αποφασιστική που ο Allen Dulles έπρεπε να τον απομακρύνει από τη θέση του.
Αυτό ήταν ένα νέο και άχαρο έδαφος για τις Ηνωμένες Πολιτείες στο Ιράν ή οπουδήποτε.
Μέχρι τότε, οι περισσότεροι Ιρανοί είχαν θετική άποψη για τις ΗΠΑ και έβλεπαν τους θετικά τους Αμερικανούς λόγω της δικής τους επαναστατικής ιστορίας, του συντάγματος, της κυβέρνησης και της επιμονής στο κράτος δικαίου.
Σχέδιο "Ajax"
Οι Ιρανοί θεωρούσαν τους Αμερικανούς ως συμμάχους και φίλους.
Με την αλλαγή του καθεστώτος, οι Αμερικανοί κινδύνευαν να χάσουν την καλή θέληση των Ιρανών και να κερδίσουν την περιφρόνησή τους.
Παρ 'όλα αυτά, ο Kermit Roosevelt πήρε τα ηνία της επιχείρησης και σχεδίασε το πραξικόπημά για αρκετούς μήνες.
Από τη στιγμή που του δόθηκε το πράσινο φως από τους αδελφούς Dulles και τον Πρόεδρο Eisenhower, ο Roosevelt έθεσε σε εφαρμογή το σχέδιό του.
Στα τέλη Ιουλίου του 1953 έφτασε στο Ιράν με άλλο όνομα και πήγε απευθείας στην Τεχεράνη για να συναντηθεί με Ιρανούς, Βρετανούς και Αμερικανούς πράκτορες.
Ξεκίνησαν αμέσως το σχέδιο ανατροπής της κυβέρνησηε Mossadegh με την πληρωμή συμμοριών των δρόμων, διεφθαρμένων μουλάδων και ραδιοφωνικών σταθμών, για να δημιουργήσουν εντελώς κατασκευασμένες διαμαρτυρίες κατά του Mossadegh διαμαρτυρίες.
Επίσης, δωροδόκησαν τα μέλη των majles για μη δώσουν ψήφο εμπιστοσύνης.
Ο Mossadegh κατάλαβε τι γινόταν και προχώρησε άμεσα στη διάλυση του κοινοβουλίου, προκειμένου να με δώσει στους συνωμότες τη δυνατότητα να τον ανατρέψουν με νόμιμο τρόπο.
Μόλις το σχέδιο Α κατέρρευσε, ο Roosevelt έβαλε το σχέδιο Β σε εφαρμογή βάσει του οποίο υο Σάχης θα υπέγραφε βασιλικό διάαταγμα που απομάκρυνε τον Mossadegh από το αξίωμα και θα διοριζε το στρατηγό Fazlollah Zahedi ως νέο πρωθυπουργό του.
Ο Σάχης προσπάθησε να το αποφύγει πηγαίνοντας στην Κασπία Θάλασσα.
Τελικά ο Roosevelt τον βρήκε και τον έπεισε να υπογράψει.
Τη νύχτα της 14ης Αυγούστου 1953 ο Roosevelt έστειλε τον συνταγματάρχη Nassiri με μια στρατιωτική μονάδα στο σπίτι του Mossadegh.
Το καθήκον τους ήταν να παρουσιάσουν τα βασιλικά διατάγματα στον Mossadegh και να τον θέσουν υπό κράτηση.
Προς έκπληξή τους, ο Mossadegh έχοντας μάθει για τα σχέδια των ΗΠΑ ήταν έτοιμος να θέσει αυτός και οι άνδρες του υπό κράτηση τον κ. Nassiri και τους άνδρες του.
Το επόμενο πρωί, το ραδιόφωνο Tehran ανακοίνωσε ότι η κυβέρνηση είχε αντιμετωπίσει με επιτυχία την πρόθεση του Σάχη σε συμμαχία με ξένες δυνάνεις να ανατρέψουν την κυβέρνηση.
Έχοντας ακούσει τα νέα, οι ανώτεροι υπάλληλοι της CIA του Rooseveltτον προέτρεψαν να εγκαταλείψει το σχέδιο και να επιστρέψει στισ ΗΠΑ.
Εντούτοις, ο Roosevelt δεν μπορούσε να υποχωρήσει.
Για τις επόμενες 4 μέρες, μέσω των ιρανικού του δικτύου ο Roosevelt προσέλαβε περισσότερες συμμορίες για να προχωρήσουν σε πιο δυναμικές διαδηλώσεις κατά του Mossedegh.
Οι διαδηλώσεις είχαν το επιθυμητό αποτέλεσμα να βυθιστεί η Τεχεράνη σε μια άβυσσο βίας και ανομίας.
Πραξικόπημα
Στις 19 Αυγούστου η βία έφθασε στο αποκορύφωμά της ανοίγοντας το δρόμο για το τελικό μέρος του σχεδίου του Roosevelt.
Ένα πλήρες στρατιωτικό πραξικόπημα.
Το μεσημέρι οι στρατιωτικοί και οι αστυνομικοί που ο Roosevelt είχε δωροδοκήσει, ανέλαβαν τον έλεγχο του υπουργείου Εξωτερικών, του κεντρικού αστυνομικού τμήματος, της έδρας του γενικού επιτελείου του στρατού και πολιόρκησαν το σπίτι του Mossadegh.
Ο Mossadegh κατάφερε να ξεφύγει, αλλά παραδόθηκε την επόμενη μέρα στον στρατηγό Fazlollah Zahedi, μη θέλοντας να γίνει η αιτία για περαιτέρω αιματοχυσία.
Ο Zahedi διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στο πραξικόπημα σε συνεργασία με τη CIA και τη βρετανική μυστική υπηρεσία ΜΙ6 και αντικατέστησε τον Mossadegh ως πρωθυπουργό.
Η πτώση του Mossadegh, στις 20 Αυγούστου 1953, σημάδεψε επίσης το τέλος της μακράς και οδυνηρής πορείας του Ιράν στην αληθινή και πλήρη δημοκρατία.
Σηματοδότησε επίσης την αρχή μιας 26χρονης βασιλείας διαφθοράς και καταπίεσης, στην οποία ο Σάχης επέστρεψε στην εξουσία με το πραξικόπημα του 1953, έσβησε βίαια τις φιλοδημοκρατικές μεταρρυθμίσεις των μουλάδων, κατέστειλε βίαια οποιαδήποτε αντιπολίτευση, καθώς και ό, τι αναμφισβήτητα εξόργισε τους Ιρανούς περισσότερο.
Ο Σάχης επέστρεψε την πετρελαϊκή βιομηχανία πίσω στις δυτικές εταιρείες και για μια ακόμη φορά στέρησε τους πολίτες από τον πλούτο που δικαίως τους ανήκε.
Οι Ιρανοί, σε αντίθεση με πολλούς Αμερικανούς που δεν έχουν διδαχθεί αυτή την ιστορία στο σχολείο, γνωρίζουν ότι οι ΗΠΑ συμμετείχαν στην ανατροπή της δημοκρατικά εκλεγμένης κυβέρνησής τους και έτσι μίσησαν την αμερικανική κυβέρνηση από τότε.
Αυτό το μίσος εμφανίστηκε πιο έντονα στην Ισλαμική Επανάσταση του 1979 όταν 52 αμερικανοί εργαζόμενοι στη πρεσβεία στην Τεχεράνη κρατήθηκαν όμηροι για 444 ημέρες.
Μόνο το 2013 η CIA αναγνώρισε επισήμως τον ρόλο της στην ανατροπή της κυβέρνησης Mossadegh, αφού ο οργανισμός αναγκάστηκε να αποχαρακτηρίσει και να δημοσιεύσει μυστικά έγγραφα σχετικά με την επιχείρηση Ajax (και αποκαλύφθηκε για πρώτη φορά από τον James Risen της New York Times) οι περισσότεροι Αμερικανοί αγνοούν ότι συνέβη.
Ωστόσο, είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε το ιστορικό φαινόμενο ντόμινο που έπαιξε ο αμερικανικός και βρετανικός παρεμβατισμός για να φέρει τις ΗΠΑ και το Ιράν στη σύγχρονη εποχή τους με δεκαετίες εχθρότητας και διαρκούς αμοιβαίας δυσπιστίας.
www.bankingnews.gr
Στο Β΄ Μέρος 2 αναφέρεται η ιστορία της "Επιχείρησης Ajax".
Διαβάστε εδώ το Μέρος Α: Από τον Σάχη στη CIA - Η ιστορία των επεμβάσεων της Δύσης στο Ιράν (Μέρος Α)
"Η αυτοκρατορία πρέπει να συνεχίσει"
Μόλις ξέσπασε στην Ευρώπη ο Α Παγκόσμιος Πόλεμος, οι Βρετανοί έστειλαν στρατιωτικές τους δυνάμεις σε διυλιστήρια σε ολόκληρο το Ιράν, προκειμένου να προστατεύσουν αυτό που θεωρούσαν ως περιουσία τους, το ιρανικό πετρέλαιο.
Μετά την παύση των εχθροπραξιών το 1919, οι Βρετανοί δωροδόκησαν και εκφόβισαν το νέο καθεστώς του Ahmad Shah για την αποδοχή των όρων της πολύ μισητής αγγλοιρανικής συμφωνίας, η οποία σε όλα εκτός από το όνομα, έκανε το Ιράν προτεκτοράτο της Βρετανικής Αυτοκρατορίας.
Οι Ιρανοί δεν θα έλεγχαν πλέον το στρατό τους, το σύστημα μεταφορών και το δίκτυο επικοινωνιών.
Όλα πέρασαν στην κυριαρχία των βρετανών κατακτητών και μαζί με αυτά και τα τελευταία απομεινάρια της ιρανικής κυριαρχίας.
Αυτό για μία ακόμη φορά πυροδότησε το έντονο εθνικιστικό πνεύμα σε όλο το Ιράν και νέους γύρους διαμαρτυριών και αντιπολίτευσης.
Ακόμα και ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Woodrow Wilson, απέρριψε τη συμφωνία.
Αλλά, σύμφωνα με το αποικιοκρατικό και ιμπεριαλιστικό τους πνεύμα, οι Βρετανοί απέρριψαν τις διαμαρτυρίες λέγοντας: Αυτοί οι άνθρωποι πρέπει να διδαχθούν με οποιοδήποτε κόστος γι 'αυτούς, ότι δεν μπορούν να προχωρήσουν χωρίς μας.
Η αυτοκρατορία πρέπει να συνεχιστεί...
Η ταινία «Argo» του 2012 παρουσιάζει μια σύντομη ιστορία επιθετικής δυτικής παρέμβασης που διαμορφώνει το σύγχρονο Ιράν.
Για τα επόμενα τριάντα χρόνια, οι σχέσεις μεταξύ των Ιρανών και των Βρετανών περιστρέφονταν κυρίως γύρω από το πετρέλαιο.
Οι Βρετανοί εγκατέστησαν νέους βασιλιάδες, πρωθυπουργούς, μέλη του ιρανικού κοινοβουλίου εξαγοράστηκαν για να βοηθήσουν στην εξασφάλιση της Anglo-Persian Oil Company (μέχρι τότε μετονομαζόμενης Anglo-Iranian Oil Company ή AIOC) που είχε το ελεύθερο στην εξερεύνηση. διύλιση και εξαγωγή του ιρανικού πετρελαίου.
Το ιρανικό εγχείρημα ήταν εξαιρετικά κερδοφόρο για τους Βρετανούς.
Το βραβείο του Churchill
Πράγματι, για τον Churchill , "το Ιράν ήταν ένα βραβείο πέρα από τα πιο άγρια όνειρά μας".
Όταν ξεκίνησαν το 1913, οι Βρετανοί εξήγαγαν μόλις 5.000 βαρέλια πετρελαίου την ημέρα και το 1950 εξήγαγαν 664.000 την ημέρα.
Αν ο πλούτος από το πετρέλαιο είχε μοιραστεί με τον ιρανικό λαό, οι Ιρανοί πιθανότατα θα είχαν δει μια τέτοια ανάπτυξη ως μέρος μιας αμοιβαία επωφελούς σχέσης με τους Βρετανούς.
Η Βρετανία ήταν μια αυτοκρατορία της οποίας ο μοναδικός στόχος ήταν η διατήρηση των συμφερόντων της, ανεξάρτητα από το κόστος για τους Ιρανούς, παρά τις διαμαρτυρίες για το αντίθετο.
Ωστόσο, είναι αρκετά εύκολο να καταλάβουμε το γιατί οι Βρετανοί ήταν έτοιμοι να πάνε στα άκρα προκειμένου να προστατεύσουν την άμεση πρόσβαση τους σε φθηνό ιρανικό πετρέλαιο.
Το ιρανικό πετρέλαιο ήταν ζωτικής σημασίας, όχι μόνο για το βασιλικό ναυτικό, αλλά για ολόκληρη την οικονομία της Μεγάλης Βρετανίας και τον τρόπο ζωής των Βρετανών.
Το φθηνό ιρανικό πετρέλαιο τροφοδοτούσε τις βρετανικές βιομηχανίες και αναπτυσσόμενη αυτοκινητοβιομηχανία της χώρας.
Η AIOC ήταν μια απέραντη εταιρεία με φαινομενικά απεριόριστα κέρδη και πόρους.
Από τη βρετανική προοπτική η κατάσταση φαινόταν σαν καλός καπιταλισμός, αλλά από την οπτική γωνία του μέσου ιρανού, οι Βρετανοί "ευεργέτες" τους ήταν άπληστοι ιμπεριαλιστές που ήταν έτοιμοι να καταπιούν το Ιράν.
Οι ηγέτες (majles, μέλη του ιρανικού κοινοβουλίου, που πραγματοποίησε την πρώτη του συνεδρίαση το 1906), αποδυναμώθηκαν αν και σταδιακά ανέκτησαν τη δύναμή τους στα τέλη της δεκαετίας του 1920, του 1930 και του 1940, κυρίως από την άνοδο του αντι-βρετανικού συνασπισμού και το κίνημα διαμαρτυρίας κατά του Shah (Σάχη).
Οι majles ανάγκασαν τον Σάχη και τις πετρελαϊκές εταιρείες να έρθουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και να αναζητήσουν και πάλι μια δίκαιη αποζημίωση και να αποκαταστήσουν τα λάθη που είχε διαπράξει η πετρελαϊκή εταιρεία.
Ο κατάλογος των παραπόνων ήταν πράγματι μακρύς.
Στην κορυφή ήταν η παράτυπη λογιστική που τους στερούσε συστηματικά τα συμβατικά δικαιώματα από το ιρανικό πετρέλαιο.
Αντί να υπολογίζουν τα ιρανικά δικαιώματα στο 20% πριν από τους φόρους, οι Βρετανοί το υπολόγιζαν το μερίδιο των Ιρανών αφού είχαν ήδη στείλει τεράστια ποσά στο βρετανικό δημόσιο ταμείο, πράγμα που σημαίνει ότι οι Ιρανοί λάμβαναν πολύ λιγότερα χρήματα.
Πρόσφατα αποχαρακτηρισμένα έγγραφα όπως τα παραπάνω «Η μάχη για το Ιράν, 1953» λένε τη μυστική εσωτερική ιστορία της CIA για το πραξικόπημα του 1953.
Μόνο το 2013 η CIA αναγνώρισε επισήμως τον ρόλο της στην ανατροπή της κυβέρνησης Mossadegh, αφού ο οργανισμός αναγκάστηκε να αποχαρακτηρίσει και να δημοσιεύσει μυστικά έγγραφα σχετικά με την επιχείρηση "Ajax" (αποκαλύφθηκε για πρώτη φορά από τον James Risen στους New York Times).
Επιπλέον, το 1943 οι Βρετανοί πεισματικά και στα μάτια των Ιρανών αρνούνταν να επαναδιαπραγματευτούν τη σύμβασή τους με το Ιράν, παρά το γεγονός ότι εκείνη την περίοδο υπήρχε αυξανόμενη μια παγκόσμια τάση προς πιο δίκαιες και πιο ισότιμες συμβάσεις.
Η Βενεζουέλα υπέγραψε συμφωνία 50/50 με τις ξένες εταιρείες να διυλίζουν το πετρέλαιο της.
Η Aramco, μια αμερικανική εταιρεία πετρελαίου, υπέγραψε συμφωνία 50/50 με το Κουβέιτ και τη Σαουδική Αραβία.
Το Μεξικό εκμεταλλεύτηκε το χάος του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου και έκανε κάτι αδιανόητο εθνικοποίησε τις αμερικανικές και βρετανικές πετρελαϊκές εταιρείες.
Οι Ιρανοί θεώρησαν ότι ήρθε η ώρα που οι Βρετανοί θα έπρεπε να τους αντιμετωπίσουν πιο δίκαια.
Όχι μόνο οι Βρετανοί δεν αποζημίωσαν με δίκαιο τρόπο τους Ιρανούς για το πετρέλαιο τους, τους πλήρωσαν μόνο σε στερλίνες, πράγμα που τους εμπόδισε να αγοράζουν προιόντα από άλλες χώρες και τους ανάγκαζαν να αγοράζουν μόνο από τη Βρετανία.
Διεξήγαγαν επίσης κρυφά γεωλογικές έρευνες χωρίς τη συγκατάθεση της ιρανικής κυβέρνησης, πολύ λιγότερο δε του ιρανικού λαού.
Αυτές οι έρευνες, καθώς και η κατασκευή αγωγών, συχνά έβαλαν σε τεράστιες οικολογικές καταστροφές.
Εκτός αυτού, οι Βρετανοί εισήγαγαν συχνά εργατικό δυναμικό από γειτονικές χώρες, μη δίνοντας την ευκαιρία στους Ιρανούς να εργαστούν και να ζήσουν τις οικογένειές τους, και μάλιστα τους απαγόρευαν να κατέχουν ηγετικές και διευθυντικές θέσεις, στην πιο ζωτική βιομηχανία του Ιράν.
Ο Σάχης συναντά τη CIA
Ξεκινώντας από τα μέσα της δεκαετίας του 1940, οι εντάσεις μεταξύ των ιρανών εργαζομένων και της Anglo-Iranian Oil Copany κατέληξαν σε ένα αδιέξοδο.
Τον Ιούλιο του 1945, 7.500 εργαζόμενοι της AIOC προχώρησαν σε μια ανεπιτυχή απεργία που απαιτούσε ίσες αμοιβές και αξιοπρεπή στέγαση.
Οι εργάτες βγήκαν ξανά στους δρόμους τον Μάιο του 1946 με παρόμοια απογοητευτικά αποτελέσματα.
Μόλις το Μάιο του 1946, όταν 50.000 εργάτες διοργάνωσαν τη μεγαλύτερη απεργία στην ιρανική ιστορία, η AIOC διαπίστωσε ότι θα έπρεπε να έκανε κάποιες παραχωρήσεις.
Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των majles και της AIOC σταματούσαν και συνεχίζονταν για τα επόμενα 5 χρόνια.
Με κάθε έτος που περνούσε να αυξάνεται η δυσαρέσκεια του ιρανικού λαού, που είχε κουραστεί μετά από δεκαετίες από αυτό που θεωρούσαν κλοπή και εθνική ταπείνωση στα χέρια των Βρετανών αποικιοκρατών.
Ο τριαντάχρονος μονάρχης, ο Mohammed Reza Shah Pahlavi, έκανε λίγα πράγματα για να βοηθήσει τους συμπατριώτες του να αποκαταστήσουν τα λάθη των Βρετανών.
Στην πραγματικότητα, στο ύψος της σύγκρουσης μεταξύ των majles και της AIOC, ο Σάχης εγκατέλειψε το Ιράν και ξεκίνησε περιοδεία στις ΗΠΑ, όπου είχε συναντήσεις με την επιχειρηματική και πολιτική ελίτ της χώρας.
Τον Νοέμβριο του 1949 ο μελλοντικός επικεφαλής της CIA εισήγαγε τον Σάχη στους κόλπους της Overseas Consultants Inc (OCI) που ήταν ο οργανισμός που μετεξελίχθηκε στη μετέπειτα CIA.
Tον Μάρτιο του 1949 o Σάχης υποσχέθηκε στην OCI ότι η η χώρα του θα του πληρώσει το εκπληκτικό ποσό των 650 εκατ. δολαρίων για να ολοκληρώσει ένα τεράστιο αναπτυξιακό έργο στο Ιράν.
Η συμφωνία όμως αυτή είχε μεγάλες αντιδράσεις, δεδομένου ότι οι majles δεν το είχαν εγκρίνει ούτε τους είχε συμβουλευτεί ο Σάχης.
Εθνικοποίηση πετρελαίου υπό τον Mohammed Mossadegh
Αφού δεν μπόρεσαν να καταλήξουν σε μια δίκαιη και ισότιμη συμφωνία με την AIOC, οι majles ένιωσαν ότι δεν είχε άλλη επιλογή παρά να προχωρήσουν στα χνάρια του Μεξικό που πριν από μια δεκαετία είχε εθνικοποιήσει τη βιομηχανία πετρελαίου του.
Τον Μάρτιο του 1951 οι majles ψήφισαν στο να προχωρήσουν σε αυτό το μοιραίο βήμα και λίγες μέρες αργότερα εξέλεξαν τον χαρισματικό εθνικιστή Mohammed Mossadegh στο αξίωμα του πρωθυπουργού.
Μία από τις πρώτες απώλειες των majles με επικεφαλής τον Mossadegh ήταν η συμφωνία της OCI ύψους 650 εκατ. δολαρίων.
Ο Mossadegh πίστευε με κάθε ουγκιά του σώματός του ότι το ιρανικό πετρέλαιο ανήκε κατ 'αρχήν στους Ιρανούς.
Οι προηγούμενες συμφωνίες που είχαν κάνει διεφθαρμένοι βασιλιάδες δεν μπορούσαν και δεν έπρεπε να τιμηθούν, αφού έγιναν χωρίς τη γνώση ή τη συναίνεση του λαού μέσω των εκλεγμένων αξιωματούχων τους.
Οι Βρετανοί οιοποίοι δεν είχαν καμία ειδοποίηση για αυτούς τους νόμιμους ισχυρισμούς του Ιράν, με αποτέλεσμα τον Ιούνιο βρετανικά πολεμικά πλοία να φτάσουν στις ακτές του Ιράν, ενώ τα σχέδια του Λονδίνου περιελάμβαναν εβδομήντα χιλιάδες στρατιώτες, οι οποίοι θα εισέβαλαν στο Ιράν για να καταλάβουν αυτό που ισχυριζόταν ότι ήταν βρετανικά πετρελαϊκά πεδία.
Ο Αμερικανός πρεσβευτής, Henry Grady, προειδοποίησε τη διοίκηση του Truman ότι η βρετανική αδιαλλαξία ήταν εντελώς ανόητη και θα μπορούσε εύκολα να ενεργοποιήσει ένα Γ' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ο Truman ενημέρωσε τον Churchill ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα συμφωνήσουν ή θα υποστηρίξουν την ανατροπή μιας άλλης δημοκρατικά εκλεγμένης κυβέρνησης.
Ακόμη και μετά την εθνικοποίηση, οι Ιρανοί επιδίωξαν να αποζημιώσουν τους Βρετανούς, μοιράζοντας το 25% των καθαρών κερδών της πετρελαϊκής βιομηχανίας τους με το Λονδίνο.
Εξασφάλισαν επίσης ότι οι Βρετανοί πολίτες που παρέμειναν και εργάζονταν για τη νεοσυσταθείσα Ιρανική Εταιρεία Πετρελαίου θα ήταν ευπρόσδεκτοι να μείνουν.
Θα συνεχιζόταν επίσης η πώληση του πετρελαίου όπως ακριβώς το έκαναν οι Βρετανοί, φροντίζοντας να μην διαταράξουν το μακροχρόνιο σύστημα ελέγχων.
Οι Βρετανοί δεν ήταν ικανοποιημένοι με αυτούς τους συμβιβασμούς και επέμειναν επίμονα για την επιστροφή στο προηγούμενο status quo από όπου διαχειρίζονταν και έλεγχαν κάθε πτυχή της ιρανικής πετρελαϊκής βιομηχανίας.
"Εμείς οι Άγγλοι είχαμε εκατοντάδες χρόνια εμπειρίας σχετικά με τον τρόπο αντιμετώπισης των ιθαγενών.
Ο Σοσιαλισμός είναι εντάξει πίσω στο σπίτι, αλλά εδώ πρέπει να είσαι κύριος" είπε ένας βρετανός υπουργός.
Τα βρώμικα κόλπα των Βρετανών
Κατά τη διάρκεια του επόμενου έτους, οι Βρετανοί προχώρησαν κάθε κόλπο που είχαν μάθει στα πολλά χρόνια της αυτοκρατορίας.
Δολιοφθορές, δολοφονίες, δωροδοκίες, ακόμη και πλήρης στρατιωτική εισβολή.
Αλλά η αντίθεση του Truman στην αλλαγή καθεστώτος περιόρισε τις επιλογές τους.
Έτσι, εν τω μεταξύ, εγκατέστησαν την επιβολή ενός αποκλεισμού ιρανικών λιμένων, έτσι ώστε καμία χώρα να μην μπορεί να αγοράσει πετρέλαιο από τους Ιρανούς.
Οποιαδήποτε δεξαμενόπλοια προσπαθούσαν να περάσουν θα συλλαμβάνονταν από το βρετανικό ναυτικό.
Οι Βρετανοί επίσης προσέφυγαν στο Διεθνές Δικαστήριο με την ελπίδα ότι η διεθνής κοινότητα θα ενίσχυε τη θέση της μόνο για να τους πει το Δικαστήριο ότι δεν είχε δικαιοδοσία στην υπόθεση δεδομένου ότι αφορούσε συμφωνίες μεταξύ Ιράν και ιδιωτικής εταιρείας.
Πήγαν την υπόθεση και στον ΟΗΕ το φθινόπωρο του 1952, αλλά έπεσαν και πάλι σε τοίχο.
Ο Mohammed Mussadegh ήταν παρών και μίλησε σθεναρά για τη δυσχερή κατάσταση των Ιρανών και για την ιστορία των πονημάτων της AIOC.
Η ομιλία του έγινε δεκτή ιδιαίτερα με θέρμη από εκείνους τους ηγέτες οι οποίοι είχαν έρθει στην εξουσία για τα κύματα του εθνικισμού στην Ασία, την Αφρική και τη Νότια Αμερική.
Έχοντας εξαντλήσει όλους τους πόρους, οι Βρετανοί αποφάσισαν να ανατρέψουν κρυφά τον Mohammed Mossadegh, παρόλο που το 95-98% του πληθυσμού του Ιράν ξανά και ξανά τον ευνοούσε ως τον πραγματικό ηγέτη τους στις εκλογές και στα δημοψηφίσματα.
Δεν μπορούσαν να υπολογίσουν στη διοίκηση του Truman για στήριξη, γι 'αυτό και έδωσαν το χρόνο τους μέχρι μετά τις εκλογές του 1952 που θα μπορούσαν να φέρουν κάποιον που ήταν περισσότερο στο μυαλό τους ή θα μπορούσε να το φέρει σε επαφή μαζί του.
Βρήκαν αυτούς τους άνδρες στο Dwight Eisenhower, στον υπουργό Εξωτερικών του, Foster Dulles, και στον Allen Dulles, επικεφαλής της CIA.
Ένας "βαθύς καθαρισμός" του κράτους
Το βρετανικό επιχείρημα για την ανατροπή του Mohammed Mossadeg στηρίχθηκε στην αναγκαιότητα επαναφοράς του ελέγχου της πετρελαϊκής βιομηχανίας μακριά από τους Ιρανούς.
Ωστόσο, αυτό το επιχείρημα από μόνο του δεν θα ήταν αρκετό για να πείσουν οι Βρετανοί τον Eisenhower και τον Dulles.
Και οι τρεις άνδρες ήταν ένθερμοι αντι-κομμουνιστές και οι Βρετανοί χρησιμοποίησαν αυτό το γεγονός προς όφελός τους, παρουσιάζοντας τον Mossadegh ως κομμουνιστή στη χειρότερη περίπτωση και στην καλύτερη περίπτωση ως ένα αδύναμο ηγέτη, που η κυβέρνηση του θα μπορούσε να πέσει εύκολα στην αγκαλιά της Σοβιετικής Ένωσης.
Αυτοί ήταν όλοι οι λόγοι και οι αποδείξεις που χρειάζονταν οι Eisenhower και Dulles.
Χωρίς να συμβουλευτούν εμπειρογνώμονες ή διπλωμάτες για τις ιρανικές υποθέσεις, προχώρησαν με το σχέδιό τους να βοηθήσουν τους Βρετανούς να ανατρέψουν το Mossadegh.
Έφτασαν ακόμη και στο σημείο να απορρίψουν όποιον διαφωνούσε μαζί τους.
Ένας από αυτούς ήταν ο επικεφαλής του γραφείου της CIA στην Τεχεράνη, Roger Goiran.
Αν κάποιος ήξερε ποιες ήταν οι πραγματικότητες δολοπλοκίες ήταν αυτός.
Έχοντας μάθει για την επιχείρηση ανατροπής του Mossadeg, τόνισε ότι η ανατροπή του καθεστώτος, προκειμένου να αποτραπεί μια θεωρητική προσέγγιση του Ιρλα με τη Σοβιετική Ένωση, ήταν μια πολύ δραματική κίνηση.
Απαλλάχθηκε γρήγορα από τα καθήκοντά του και αντικαταστάθηκε από τον Kermit Roosevelt, έναν από τους συνωμότες.
Τελικά, ο βετεράνος Goiran διαφωνούσε και στη συνέχεια απομακρύνθηκε από το «βαθύ κράτος», όπως εξηγεί το βιβλίο του Stephen Kinzer: "Όλοι οι άνθρωποι του Σάχη (John Wiley and Sons, Inc., Hoboken, New Jersey, 2003, σελ. 164) και αναφέρει:
Ο Goiran είχε χτίσει ένα τρομερό δίκτυο πληροφοριών, γνωστό με το κωδικό όνομα Bedamn, το οποίο ασχολούνταν με δραστηριότητες προπαγάνδας με στόχο να αμαυρώσει την εικόνα της Σοβιετικής Ένωσης στο Ιράν.
Ήταν επίσης έτοιμο να ξεκινήσει μια εθνική εκστρατεία ανατροπής και σαμποτάζ σε περίπτωση κομμουνιστικού πραξικοπήματος.
Το δίκτυο Bedamn απαρτιζόταν από περισσότερους από εκατό πράκτορες και είχε ετήσιο προϋπολογισμό ύψους 1 εκατ. δολαρίων - αρκετά σημαντικό, δεδομένου ότι ο συνολικός προϋπολογισμός της CIA για συγκεκαλυμμένες πράξεις ήταν μόλις 82 εκατ. δολάρια.
Τώρα ο Goiran κλήθηκε να χρησιμοποιήσει το δίκτυό του στο πραξικόπημα εναντίον του Mossadegh.
Πίστευε ότι αυτό θα ήταν ένα μεγάλο λάθος και προειδοποίησε ότι εάν πραγματοποιηθεί το πραξικόπημα, οι Ιρανοί θα θεωρούσαν για πάντα τις Ηνωμένες Πολιτείες ως υποστηρικτές αυτού που ονομάζεται "Αγγλο-γαλλική αποικιοκρατία".
Η αντίθεσή του ήταν τόσο αποφασιστική που ο Allen Dulles έπρεπε να τον απομακρύνει από τη θέση του.
Αυτό ήταν ένα νέο και άχαρο έδαφος για τις Ηνωμένες Πολιτείες στο Ιράν ή οπουδήποτε.
Μέχρι τότε, οι περισσότεροι Ιρανοί είχαν θετική άποψη για τις ΗΠΑ και έβλεπαν τους θετικά τους Αμερικανούς λόγω της δικής τους επαναστατικής ιστορίας, του συντάγματος, της κυβέρνησης και της επιμονής στο κράτος δικαίου.
Σχέδιο "Ajax"
Οι Ιρανοί θεωρούσαν τους Αμερικανούς ως συμμάχους και φίλους.
Με την αλλαγή του καθεστώτος, οι Αμερικανοί κινδύνευαν να χάσουν την καλή θέληση των Ιρανών και να κερδίσουν την περιφρόνησή τους.
Παρ 'όλα αυτά, ο Kermit Roosevelt πήρε τα ηνία της επιχείρησης και σχεδίασε το πραξικόπημά για αρκετούς μήνες.
Από τη στιγμή που του δόθηκε το πράσινο φως από τους αδελφούς Dulles και τον Πρόεδρο Eisenhower, ο Roosevelt έθεσε σε εφαρμογή το σχέδιό του.
Στα τέλη Ιουλίου του 1953 έφτασε στο Ιράν με άλλο όνομα και πήγε απευθείας στην Τεχεράνη για να συναντηθεί με Ιρανούς, Βρετανούς και Αμερικανούς πράκτορες.
Ξεκίνησαν αμέσως το σχέδιο ανατροπής της κυβέρνησηε Mossadegh με την πληρωμή συμμοριών των δρόμων, διεφθαρμένων μουλάδων και ραδιοφωνικών σταθμών, για να δημιουργήσουν εντελώς κατασκευασμένες διαμαρτυρίες κατά του Mossadegh διαμαρτυρίες.
Επίσης, δωροδόκησαν τα μέλη των majles για μη δώσουν ψήφο εμπιστοσύνης.
Ο Mossadegh κατάλαβε τι γινόταν και προχώρησε άμεσα στη διάλυση του κοινοβουλίου, προκειμένου να με δώσει στους συνωμότες τη δυνατότητα να τον ανατρέψουν με νόμιμο τρόπο.
Μόλις το σχέδιο Α κατέρρευσε, ο Roosevelt έβαλε το σχέδιο Β σε εφαρμογή βάσει του οποίο υο Σάχης θα υπέγραφε βασιλικό διάαταγμα που απομάκρυνε τον Mossadegh από το αξίωμα και θα διοριζε το στρατηγό Fazlollah Zahedi ως νέο πρωθυπουργό του.
Ο Σάχης προσπάθησε να το αποφύγει πηγαίνοντας στην Κασπία Θάλασσα.
Τελικά ο Roosevelt τον βρήκε και τον έπεισε να υπογράψει.
Τη νύχτα της 14ης Αυγούστου 1953 ο Roosevelt έστειλε τον συνταγματάρχη Nassiri με μια στρατιωτική μονάδα στο σπίτι του Mossadegh.
Το καθήκον τους ήταν να παρουσιάσουν τα βασιλικά διατάγματα στον Mossadegh και να τον θέσουν υπό κράτηση.
Προς έκπληξή τους, ο Mossadegh έχοντας μάθει για τα σχέδια των ΗΠΑ ήταν έτοιμος να θέσει αυτός και οι άνδρες του υπό κράτηση τον κ. Nassiri και τους άνδρες του.
Το επόμενο πρωί, το ραδιόφωνο Tehran ανακοίνωσε ότι η κυβέρνηση είχε αντιμετωπίσει με επιτυχία την πρόθεση του Σάχη σε συμμαχία με ξένες δυνάνεις να ανατρέψουν την κυβέρνηση.
Έχοντας ακούσει τα νέα, οι ανώτεροι υπάλληλοι της CIA του Rooseveltτον προέτρεψαν να εγκαταλείψει το σχέδιο και να επιστρέψει στισ ΗΠΑ.
Εντούτοις, ο Roosevelt δεν μπορούσε να υποχωρήσει.
Για τις επόμενες 4 μέρες, μέσω των ιρανικού του δικτύου ο Roosevelt προσέλαβε περισσότερες συμμορίες για να προχωρήσουν σε πιο δυναμικές διαδηλώσεις κατά του Mossedegh.
Οι διαδηλώσεις είχαν το επιθυμητό αποτέλεσμα να βυθιστεί η Τεχεράνη σε μια άβυσσο βίας και ανομίας.
Πραξικόπημα
Στις 19 Αυγούστου η βία έφθασε στο αποκορύφωμά της ανοίγοντας το δρόμο για το τελικό μέρος του σχεδίου του Roosevelt.
Ένα πλήρες στρατιωτικό πραξικόπημα.
Το μεσημέρι οι στρατιωτικοί και οι αστυνομικοί που ο Roosevelt είχε δωροδοκήσει, ανέλαβαν τον έλεγχο του υπουργείου Εξωτερικών, του κεντρικού αστυνομικού τμήματος, της έδρας του γενικού επιτελείου του στρατού και πολιόρκησαν το σπίτι του Mossadegh.
Ο Mossadegh κατάφερε να ξεφύγει, αλλά παραδόθηκε την επόμενη μέρα στον στρατηγό Fazlollah Zahedi, μη θέλοντας να γίνει η αιτία για περαιτέρω αιματοχυσία.
Ο Zahedi διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στο πραξικόπημα σε συνεργασία με τη CIA και τη βρετανική μυστική υπηρεσία ΜΙ6 και αντικατέστησε τον Mossadegh ως πρωθυπουργό.
Η πτώση του Mossadegh, στις 20 Αυγούστου 1953, σημάδεψε επίσης το τέλος της μακράς και οδυνηρής πορείας του Ιράν στην αληθινή και πλήρη δημοκρατία.
Σηματοδότησε επίσης την αρχή μιας 26χρονης βασιλείας διαφθοράς και καταπίεσης, στην οποία ο Σάχης επέστρεψε στην εξουσία με το πραξικόπημα του 1953, έσβησε βίαια τις φιλοδημοκρατικές μεταρρυθμίσεις των μουλάδων, κατέστειλε βίαια οποιαδήποτε αντιπολίτευση, καθώς και ό, τι αναμφισβήτητα εξόργισε τους Ιρανούς περισσότερο.
Ο Σάχης επέστρεψε την πετρελαϊκή βιομηχανία πίσω στις δυτικές εταιρείες και για μια ακόμη φορά στέρησε τους πολίτες από τον πλούτο που δικαίως τους ανήκε.
Οι Ιρανοί, σε αντίθεση με πολλούς Αμερικανούς που δεν έχουν διδαχθεί αυτή την ιστορία στο σχολείο, γνωρίζουν ότι οι ΗΠΑ συμμετείχαν στην ανατροπή της δημοκρατικά εκλεγμένης κυβέρνησής τους και έτσι μίσησαν την αμερικανική κυβέρνηση από τότε.
Αυτό το μίσος εμφανίστηκε πιο έντονα στην Ισλαμική Επανάσταση του 1979 όταν 52 αμερικανοί εργαζόμενοι στη πρεσβεία στην Τεχεράνη κρατήθηκαν όμηροι για 444 ημέρες.
Μόνο το 2013 η CIA αναγνώρισε επισήμως τον ρόλο της στην ανατροπή της κυβέρνησης Mossadegh, αφού ο οργανισμός αναγκάστηκε να αποχαρακτηρίσει και να δημοσιεύσει μυστικά έγγραφα σχετικά με την επιχείρηση Ajax (και αποκαλύφθηκε για πρώτη φορά από τον James Risen της New York Times) οι περισσότεροι Αμερικανοί αγνοούν ότι συνέβη.
Ωστόσο, είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε το ιστορικό φαινόμενο ντόμινο που έπαιξε ο αμερικανικός και βρετανικός παρεμβατισμός για να φέρει τις ΗΠΑ και το Ιράν στη σύγχρονη εποχή τους με δεκαετίες εχθρότητας και διαρκούς αμοιβαίας δυσπιστίας.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών