Το φιλελεύθερο διεθνές σύστημα που χτίστηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και βασίστηκε σε κοινόχρηστους κανόνες, ανοικτές αγορές και εδραίωση υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, δεν παραμένει πλέον σταθερό.
Η παγκόσμια τάξη βρίσκεται σε μια αθόρυβη αλλά βαθιά μεταμόρφωση, σημειώνει σε ανάλυσή του το Modern Diplomacy.
Μία ψυχρότερη λογική ισχύος και επιβίωσης έχει επιστρέψει δυναμικά.
Η Realpolitik, το δόγμα του ευρωπαϊκού 19ου αιώνα της εποχής του Bismark, διαμορφώνει ξανά το μέλλον του κόσμου.
Ακόμη και η επίφαση ενός κοινού «διεθνούς συστήματος κανόνων» δεν συγκρατεί πλέον τις μεγάλες δυνάμεις.
Αντίθετα, επανακτούν τις ζώνες επιρροής τους, ανταγωνίζονται ανοιχτά για στρατηγική υπεροχή και χρησιμοποιούν τον τεχνολογικό έλεγχο και την οικονομική πίεση ως εργαλεία καταναγκασμού. Η αντιπαλότητα και οι αυτοκρατορικές φιλοδοξίες που χαρακτήριζαν προηγούμενες ιστορικές περιόδους επανεμφανίζονται σε αυτό το νέο περιβάλλον.
Η αλλαγή του προσώπου της ισχύος
Η ήδη σε εξέλιξη μεταβολή επιταχύνθηκε μετά την επιστροφή του Προέδρου Trump στον Λευκό Οίκο.
Παρά τη ρητορική περί δημοκρατίας και ελευθερίας, οι πράξεις της Ουάσιγκτον συχνά προδίδουν μια πιο ιμπεριαλιστική παρά φιλελεύθερη προσέγγιση: συναλλακτική διπλωματία, οικονομικές κυρώσεις και άσκηση πίεσης επί συμμάχων.
Η Κίνα, από την άλλη, προβάλλει την άνοδό της ως στοιχείο ενός πολυπολικού κόσμου βασισμένου στην ισότητα και την αυτοδιάθεση.
Ωστόσο, οι πράξεις της — από την επέκταση στρατιωτικής παρουσίας έως τα έργα υποδομών βασισμένα στο χρέος — υποδηλώνουν το ίδιο μοτίβο στρατηγικού ανταγωνισμού. Το αποτέλεσμα δεν είναι η συνεργασία, αλλά η βαθύτερη αντιπαλότητα.
Η πολυπολικότητα μοιάζει περισσότερο με διαρκή μάχη για ιεραρχία παρά με εταιρική σχέση ίσων.
Αυτή η μετατόπιση περιγράφεται ξεκάθαρα στην έρευνα του Chatham House για το 2025, Competing Visions of International Order.
Αναφέρει ότι οι ΗΠΑ, η Κίνα και η Ρωσία προωθούν πλέον το δικό τους μοντέλο διεθνούς συστήματος.
Παρά τις διαφορές τους, συμφωνούν ότι η ισχύς καθορίζει την προνομιακή θέση. Η Κίνα θεωρεί ότι όσοι έχουν «μεγαλύτερες δυνατότητες» αξίζουν μεγαλύτερη επιρροή στον κόσμο.
Η Ρωσία αναζητά αναγνωρίσιμες ζώνες επιρροής, όπως τον 19ο αιώνα.
Το σύνθημα «Make America Great Again» αντικατοπτρίζει επίσης τη νοσταλγία των ΗΠΑ για μια εποχή αδιαμφισβήτητης κυριαρχίας.
Η αναγέννηση της Realpolitik
Η πρακτική φιλοσοφία της Ευρώπης του Bismark επανέρχεται δυναμικά.
Η Realpolitik παραμένει πολιτική υπολογισμού που τοποθετεί το εθνικό συμφέρον πάνω από την ηθική αυτοσυγκράτηση.
Στον 21ο αιώνα απλώς υιοθέτησε σύγχρονη μορφή. Η επέκταση και η παρέμβαση βαφτίζονται πλέον «στρατηγική αναγκαιότητα».
Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία θεωρείται προπομπός μιας νέας εποχής. Η ίδια λογική ισχύει και για τις ολοένα και πιο δυναμικές κινεζικές ενέργειες στη Νότια Σινική Θάλασσα, τις επανειλημμένες τουρκικές επιχειρήσεις στη Συρία και την αυξανόμενη περιφερειακή αυτοπεποίθηση της Ινδίας: Η ισχύς γίνεται μέτρο του δικαιώματος· η επιβίωση, πρωταρχική αξία.
Αυτό που διαφοροποιεί τη σύγχρονη Realpolitik είναι η διείσδυσή της στους τομείς των χρηματοπιστωτικών συστημάτων και της τεχνολογίας. Η ισχύς εκδηλώνεται πλέον μέσω εξάρτησης και όχι αποικιακής κατοχής.
Ο έλεγχος ρέει μέσω χρέους, δεδομένων, αλυσίδων εφοδιασμού και ψηφιακών δικτύων.
Αυτοκρατορία χωρίς αποικίες
Η νέα αυτοκρατορική λογική δεν εμφανίζεται με στρατούς και σημαίες — δρα σιωπηλά αλλά διαρκώς.
Οι ΗΠΑ ασκούν επιρροή μέσα από την ισχύ του δολαρίου, το σύστημα SWIFT και την επιβολή κυρώσεων.
Η Κίνα επεκτείνεται μέσω ζωτικών λιμανιών, εμπορικών διαδρόμων και τεχνολογικής κυριαρχίας (Νέοι Δρόμοι του Μεταξιού).
Η Ρωσία, φτωχότερη αλλά όχι λιγότερο φιλόδοξη, χρησιμοποιεί ενέργεια και στρατιωτική πίεση.
Κάθε δύναμη οικοδομεί μια «σφαίρα στρατηγικής εξάρτησης». Τα μικρότερα κράτη ευθυγραμμίζονται όχι από πίστη, αλλά από ανάγκη: για ασφάλεια, πίστωση, ενέργεια.
Η εξάρτηση αντικαθιστά την αφοσίωση.
Η αναγκαιότητα αντικαθιστά την εμπιστοσύνη.
Στον Παγκόσμιο Νότο, η πολυπολικότητα μοιάζει με ευκαιρία απελευθέρωσης από τη δυτική κυριαρχία.
Ωστόσο η πραγματικότητα δείχνει μια αναδιανομή εξουσίας, όχι κατάργησή της.
Κεφάλαιο και πόροι εξακολουθούν να ρέουν προς τις ισχυρές δυνάμεις.
Τα ονόματα αλλάζουν — οι ιεραρχίες παραμένουν.
Η αρχή της κυριαρχίας βάσει συνόρων καταρρέει.
Στρατιωτικές επιθέσεις χωρίς πολέμους, κυβερνοεπιθέσεις χωρίς στρατούς, διαρκής υπέρβαση ορίων στο όνομα «της ασφάλειας».
Η κυριαρχία γίνεται σχετική όσο μεγαλύτερη η ισχύς, τόσο πιο «ελαστικά» τα σύνορα.
Η αρχιτεκτονική της Νέας Αυτοκρατορίας
Η σύγχρονη αυτοκρατορία λειτουργεί μέσω:
-
Οικονομικής καταναγκαστικότητας
-
Στρατιωτικής παρουσίας
-
Ιδεολογικής νομιμοποίησης
Κάθε αυτοκρατορία χρειάζεται ένα αφήγημα: Οι ΗΠΑ: «κανόνες και τάξη», η Κίνα: «εθνική αναζωογόνηση», η Ρωσία: «πολιτισμική ενότητα».
Η ιδεολογία δίνει ηθική κάλυψη στην κυριαρχία.
Μπορεί το Σύστημα να αντέξει;
Καθώς ο φιλελευθερισμός χάνει έδαφος, το μοναδικό κοινό σημείο των κρατών είναι ότι η ισχύς προηγείται του δικαίου.
Όμως αυτή η συμμετρία φέρνει αστάθεια.
Η επόμενη σύγκρουση μπορεί να εκδηλωθεί: Στον Ειρηνικό (Ταϊβάν), στη Βαλτική, στον Καύκασο, στην Κεντρική Ασία. Ο κόσμος διολισθαίνει σε ένα περιβάλλον πολλαπλών ανταγωνισμών χωρίς σαφή όρια.
Προς μια αυτοκρατορική Realpolitik
Η κατάρρευση του φιλελεύθερου ιδεαλισμού δεν έχει φέρει ισορροπία — έχει φέρει πιο κυνικό ανταγωνισμό.
Η Realpolitik δεν είναι πλέον μια μέθοδος διακυβέρνησης. Είναι η ίδια η γλώσσα της ισχύος. Το ερώτημα του αιώνα μας δεν είναι αν οι αυτοκρατορίες επέστρεψαν.
Ποτέ δεν έφυγαν πραγματικά.Το ερώτημα είναι αν η ανθρωπότητα μπορεί να ζήσει κάτω από τη σκιά πολλών αυτοκρατοριών, καθεμιά βέβαιη για το δικαίωμά της να κυριαρχεί.
Ο 20ός αιώνας καθορίστηκε από δύο υπερδυνάμεις και τα οράματά τους.
Ο 21ος ίσως καθοριστεί από τον συνύπαρξη πολλών ισχυρών κρατών χωρίς όραμα.
Το μέλλον της ειρήνης — και της αξιοπρέπειας — θα εξαρτηθεί από τις στιγμές όπου η ισχύς θα δοκιμαστεί από την ηθική. Εκεί θα σφυρηλατηθεί ο χαρακτήρας του αιώνα μας.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών