Ήδη από το 2023, ο Jack Watson είχε επισημάνει ότι ακόμη και η έννοια του «thoughtcrime», ένα από τα πιο ακραία επινοήματα του Orwell, φαίνεται να έχει βρει εφαρμογή στην πραγματική ζωή…
Για ορισμένους αναγνώστες μπορεί να μοιάζει ρητορικό το ερώτημα αν η δυστοπική αφήγηση του George Orwell στο μυθιστόρημά του «Nineteen Eighty-Four (1984)», που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1949, έχει εγκαταλείψει τις σελίδες της λογοτεχνίας και έχει απλωθεί, σαν σκοτεινή ομίχλη, πάνω στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα.
Ωστόσο, μια προσεκτική ματιά μακριά από τα φίλτρα των κυρίαρχων μέσων ενημέρωσης αποκαλύπτει μια ανησυχητική εικόνα.
Σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο, από το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ευρώπη έως τις Ηνωμένες Πολιτείες (ακόμη και την Ινδία, της οποίας το «οργουελικό ψηφιακό σύστημα ταυτοποίησης» επαινέθηκε πρόσφατα από τον Βρετανό πρωθυπουργό Keir Starmer), διαμορφώνονται κοινωνικές συνθήκες που θυμίζουν ολοένα και περισσότερο το ολοκληρωτικό κράτος του 1984.
Πρόκειται για μια εξέλιξη που λειτουργεί ως σαφής προειδοποίηση απέναντι στον ολοκληρωτισμό, την απροκάλυπτη χειραγώγηση της πληροφορίας και τη μαζική επιτήρηση.
Ήδη από το 2023, ο Jack Watson είχε επισημάνει ότι ακόμη και η έννοια του «thoughtcrime», ένα από τα πιο ακραία επινοήματα του Orwell, φαίνεται να έχει βρει εφαρμογή στην πραγματική ζωή.
Όπως έγραφε, άνθρωποι διώκονται όχι για πράξεις, αλλά για σκέψεις ή προθέσεις, φτάνοντας στο σημείο να συλλαμβάνεται γυναίκα επειδή προσευχόταν σιωπηλά «εντός του μυαλού της».
Η ελευθερία του λόγου, σημείωνε, δεν είναι πια το μοναδικό διακύβευμα• στο στόχαστρο βρίσκεται πλέον η ίδια η ελευθερία της σκέψης.
Η προφητική δύναμη του Orwell γίνεται ακόμη πιο εμφανής αν αναλογιστεί κανείς το απόσπασμα του 1984 που περιγράφει το «telescreen», μια συσκευή που ταυτόχρονα μεταδίδει και καταγράφει παρακολουθώντας κάθε ήχο και κίνηση.
Σε μια εποχή εκτεταμένης ψηφιακής επιτήρησης, με κάμερες, βιομετρικά δεδομένα και τεχνητή νοημοσύνη, το όραμα αυτό μοιάζει λιγότερο λογοτεχνικό και περισσότερο τεχνολογικά ξεπερασμένο… από την ίδια την πραγματικότητα.
Ολοκληρωτισμός
Στο ίδιο πνεύμα, η πολιτική φιλόσοφος Hannah Arendt, στο έργο της «The Origins of Totalitarianism», περιέγραφε τον ολοκληρωτισμό ως ένα σύστημα που επιδιώκει να μετατρέψει την ανθρωπότητα σε ένα ομοιογενές σύνολο αντιδράσεων, στερώντας από το άτομο τη μοναδικότητα και την ελευθερία του.
Ο Ιταλός στοχαστής Giorgio Agamben θα μιλούσε αργότερα για τη μετατροπή του ανθρώπου σε «bare life» – γυμνή ύπαρξη, απογυμνωμένη από πολιτικά και ηθικά δικαιώματα.
Στο σημερινό γεωπολιτικό περιβάλλον, οι προειδοποιήσεις αυτές αποκτούν ιδιαίτερη βαρύτητα.
Η δημοσιογράφος Niamh Harris αναφέρει ότι η Γερμανίδα ευρωβουλευτής Christine Anderson και ο Βρετανός πολιτικός Nigel Farage προειδοποιούν πως παγκοσμιοποιημένες ελίτ επιδιώκουν την εγκαθίδρυση ενός πλήρους κράτους ψηφιακής επιτήρησης «πριν ξυπνήσουν πολλοί πολίτες».
Όπως σημειώνει η Anderson, όσο πιο γρήγορα επιταχύνεται αυτή η διαδικασία, τόσο πιο έντονες γίνονται και οι κοινωνικές αντιδράσεις.
Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλούν οι δηλώσεις για την ψηφιακή ταυτότητα και τα ψηφιακά νομίσματα κεντρικών τραπεζών (CBDCs).
Σύμφωνα με την Anderson, η ψηφιακή ταυτότητα δεν αποσκοπεί στη διευκόλυνση της ζωής των πολιτών, αλλά στον πλήρη κρατικό έλεγχο, ενώ τα ψηφιακά νομίσματα μπορούν να λειτουργήσουν ως απόλυτος μηχανισμός συμμόρφωσης, με το «πάτημα ενός κουμπιού».
Παρέμβαση Blair
Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται και η πρόσφατη παρέμβαση του Tony Blair, ο οποίος επιχείρησε να καθησυχάσει τις ανησυχίες για τα ψηφιακά συστήματα ταυτοποίησης, επαινώντας τα «τεράστια οφέλη» της τεχνολογίας, σε συνδυασμό με την τεχνητή νοημοσύνη και την αναγνώριση προσώπου.
Σχολιάζοντας τις δηλώσεις του, το Wide Awake Media σημείωσε σκωπτικά: «Φανταστείτε ένα τέτοιο σύστημα στα χέρια μιας κυβέρνησης που φυλακίζει ανθρώπους για memes και αστεία».
Τα παραδείγματα από το Ηνωμένο Βασίλειο ενισχύουν αυτές τις ανησυχίες. Σύμφωνα με διαθέσιμα στοιχεία, η βρετανική αστυνομία πραγματοποιεί δεκάδες συλλήψεις ημερησίως για «εγκλήματα λόγου» στο διαδίκτυο, συχνά με μεγαλύτερη αυστηρότητα από ό,τι σε περιπτώσεις βίαιων εγκλημάτων.
Η υπόθεση της Lucy Connolly, που καταδικάστηκε σε 31 μήνες φυλάκισης για ένα και μόνο tweet, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα.
Ακόμη πιο αποκαλυπτική είναι η χρήση της ίδιας της ορολογίας του Orwell από πολιτικούς αξιωματούχους.
Το 2022, ο τότε δήμαρχος της Νέας Υόρκης Eric Adams δήλωνε χωρίς περιστροφές ότι «Big Brother is protecting you», υπερασπιζόμενος τη χρήση τεχνολογιών αναγνώρισης προσώπου.
Αντιδρώντας, ο Albert Fox Cahn προειδοποίησε ότι τέτοιες τεχνολογίες μπορούν εύκολα να μετατραπούν σε όπλα καταστολής κάθε μορφής διαφωνίας.
Το κρίσιμο ερώτημα που τίθεται είναι αν η τεχνολογική πρόοδος μπορεί να θεωρείται αυτομάτως και κοινωνικά ωφέλιμη. Η απάντηση δεν είναι αυτονόητη. Όπως δείχνει ένα απλό νοητικό πείραμα, η «αποτελεσματικότητα» μιας τεχνολογίας δεν την καθιστά κατ’ ανάγκην ηθικά αποδεκτή.
Όπως ακριβώς στο 1984, όπου τα συνθήματα «WAR IS PEACE», «FREEDOM IS SLAVERY» και «IGNORANCE IS STRENGTH» αντιστρέφουν την έννοια της αλήθειας, έτσι και σήμερα η σύγχρονη «Newspeak» τείνει να παρουσιάζει τον έλεγχο ως προστασία και την επιτήρηση ως ελευθερία.
Αν οι κοινωνίες που εξακολουθούν να αποτιμούν την ελευθερία επιθυμούν να τη διατηρήσουν, οφείλουν να παραμείνουν σε εγρήγορση απέναντι σε κάθε προσπάθεια επιβολής μόνιμων περιορισμών στο όνομα της «ασφάλειας», της «ευκολίας» ή των υποτιθέμενων «οφελών».
Διαφορετικά, η μετάβαση από τη δυστοπία στη νομοθετημένη πραγματικότητα θα έχει συντελεστεί αθόρυβα – και με τη σιωπηρή συναίνεση των ίδιων των πολιτών.
www.bankingnews.gr
Ωστόσο, μια προσεκτική ματιά μακριά από τα φίλτρα των κυρίαρχων μέσων ενημέρωσης αποκαλύπτει μια ανησυχητική εικόνα.
Σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο, από το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ευρώπη έως τις Ηνωμένες Πολιτείες (ακόμη και την Ινδία, της οποίας το «οργουελικό ψηφιακό σύστημα ταυτοποίησης» επαινέθηκε πρόσφατα από τον Βρετανό πρωθυπουργό Keir Starmer), διαμορφώνονται κοινωνικές συνθήκες που θυμίζουν ολοένα και περισσότερο το ολοκληρωτικό κράτος του 1984.
Πρόκειται για μια εξέλιξη που λειτουργεί ως σαφής προειδοποίηση απέναντι στον ολοκληρωτισμό, την απροκάλυπτη χειραγώγηση της πληροφορίας και τη μαζική επιτήρηση.
Ήδη από το 2023, ο Jack Watson είχε επισημάνει ότι ακόμη και η έννοια του «thoughtcrime», ένα από τα πιο ακραία επινοήματα του Orwell, φαίνεται να έχει βρει εφαρμογή στην πραγματική ζωή.
Όπως έγραφε, άνθρωποι διώκονται όχι για πράξεις, αλλά για σκέψεις ή προθέσεις, φτάνοντας στο σημείο να συλλαμβάνεται γυναίκα επειδή προσευχόταν σιωπηλά «εντός του μυαλού της».
Η ελευθερία του λόγου, σημείωνε, δεν είναι πια το μοναδικό διακύβευμα• στο στόχαστρο βρίσκεται πλέον η ίδια η ελευθερία της σκέψης.
Η προφητική δύναμη του Orwell γίνεται ακόμη πιο εμφανής αν αναλογιστεί κανείς το απόσπασμα του 1984 που περιγράφει το «telescreen», μια συσκευή που ταυτόχρονα μεταδίδει και καταγράφει παρακολουθώντας κάθε ήχο και κίνηση.
Σε μια εποχή εκτεταμένης ψηφιακής επιτήρησης, με κάμερες, βιομετρικά δεδομένα και τεχνητή νοημοσύνη, το όραμα αυτό μοιάζει λιγότερο λογοτεχνικό και περισσότερο τεχνολογικά ξεπερασμένο… από την ίδια την πραγματικότητα.
Ολοκληρωτισμός
Στο ίδιο πνεύμα, η πολιτική φιλόσοφος Hannah Arendt, στο έργο της «The Origins of Totalitarianism», περιέγραφε τον ολοκληρωτισμό ως ένα σύστημα που επιδιώκει να μετατρέψει την ανθρωπότητα σε ένα ομοιογενές σύνολο αντιδράσεων, στερώντας από το άτομο τη μοναδικότητα και την ελευθερία του.
Ο Ιταλός στοχαστής Giorgio Agamben θα μιλούσε αργότερα για τη μετατροπή του ανθρώπου σε «bare life» – γυμνή ύπαρξη, απογυμνωμένη από πολιτικά και ηθικά δικαιώματα.
Στο σημερινό γεωπολιτικό περιβάλλον, οι προειδοποιήσεις αυτές αποκτούν ιδιαίτερη βαρύτητα.
Η δημοσιογράφος Niamh Harris αναφέρει ότι η Γερμανίδα ευρωβουλευτής Christine Anderson και ο Βρετανός πολιτικός Nigel Farage προειδοποιούν πως παγκοσμιοποιημένες ελίτ επιδιώκουν την εγκαθίδρυση ενός πλήρους κράτους ψηφιακής επιτήρησης «πριν ξυπνήσουν πολλοί πολίτες».
Όπως σημειώνει η Anderson, όσο πιο γρήγορα επιταχύνεται αυτή η διαδικασία, τόσο πιο έντονες γίνονται και οι κοινωνικές αντιδράσεις.
Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλούν οι δηλώσεις για την ψηφιακή ταυτότητα και τα ψηφιακά νομίσματα κεντρικών τραπεζών (CBDCs).
Σύμφωνα με την Anderson, η ψηφιακή ταυτότητα δεν αποσκοπεί στη διευκόλυνση της ζωής των πολιτών, αλλά στον πλήρη κρατικό έλεγχο, ενώ τα ψηφιακά νομίσματα μπορούν να λειτουργήσουν ως απόλυτος μηχανισμός συμμόρφωσης, με το «πάτημα ενός κουμπιού».
Παρέμβαση Blair
Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται και η πρόσφατη παρέμβαση του Tony Blair, ο οποίος επιχείρησε να καθησυχάσει τις ανησυχίες για τα ψηφιακά συστήματα ταυτοποίησης, επαινώντας τα «τεράστια οφέλη» της τεχνολογίας, σε συνδυασμό με την τεχνητή νοημοσύνη και την αναγνώριση προσώπου.
Σχολιάζοντας τις δηλώσεις του, το Wide Awake Media σημείωσε σκωπτικά: «Φανταστείτε ένα τέτοιο σύστημα στα χέρια μιας κυβέρνησης που φυλακίζει ανθρώπους για memes και αστεία».
Τα παραδείγματα από το Ηνωμένο Βασίλειο ενισχύουν αυτές τις ανησυχίες. Σύμφωνα με διαθέσιμα στοιχεία, η βρετανική αστυνομία πραγματοποιεί δεκάδες συλλήψεις ημερησίως για «εγκλήματα λόγου» στο διαδίκτυο, συχνά με μεγαλύτερη αυστηρότητα από ό,τι σε περιπτώσεις βίαιων εγκλημάτων.
Η υπόθεση της Lucy Connolly, που καταδικάστηκε σε 31 μήνες φυλάκισης για ένα και μόνο tweet, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα.
Ακόμη πιο αποκαλυπτική είναι η χρήση της ίδιας της ορολογίας του Orwell από πολιτικούς αξιωματούχους.
Το 2022, ο τότε δήμαρχος της Νέας Υόρκης Eric Adams δήλωνε χωρίς περιστροφές ότι «Big Brother is protecting you», υπερασπιζόμενος τη χρήση τεχνολογιών αναγνώρισης προσώπου.
Αντιδρώντας, ο Albert Fox Cahn προειδοποίησε ότι τέτοιες τεχνολογίες μπορούν εύκολα να μετατραπούν σε όπλα καταστολής κάθε μορφής διαφωνίας.
Το κρίσιμο ερώτημα που τίθεται είναι αν η τεχνολογική πρόοδος μπορεί να θεωρείται αυτομάτως και κοινωνικά ωφέλιμη. Η απάντηση δεν είναι αυτονόητη. Όπως δείχνει ένα απλό νοητικό πείραμα, η «αποτελεσματικότητα» μιας τεχνολογίας δεν την καθιστά κατ’ ανάγκην ηθικά αποδεκτή.
Όπως ακριβώς στο 1984, όπου τα συνθήματα «WAR IS PEACE», «FREEDOM IS SLAVERY» και «IGNORANCE IS STRENGTH» αντιστρέφουν την έννοια της αλήθειας, έτσι και σήμερα η σύγχρονη «Newspeak» τείνει να παρουσιάζει τον έλεγχο ως προστασία και την επιτήρηση ως ελευθερία.
Αν οι κοινωνίες που εξακολουθούν να αποτιμούν την ελευθερία επιθυμούν να τη διατηρήσουν, οφείλουν να παραμείνουν σε εγρήγορση απέναντι σε κάθε προσπάθεια επιβολής μόνιμων περιορισμών στο όνομα της «ασφάλειας», της «ευκολίας» ή των υποτιθέμενων «οφελών».
Διαφορετικά, η μετάβαση από τη δυστοπία στη νομοθετημένη πραγματικότητα θα έχει συντελεστεί αθόρυβα – και με τη σιωπηρή συναίνεση των ίδιων των πολιτών.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών