Ο Haftar ενισχύει τη δυναστεία του στη Λιβύη, η Τουρκία επεκτείνει την επιρροή της και η Τρίπολη παραμένει στο επίκεντρο διεθνούς έντασης
Με μια νέα, σύνθετη γεωπολιτική πραγματικότητα βρίσκεται αντιμέτωπη η Ελλάδα, σύμφωνα με το Atlantic Council, καθώς οι εξελίξεις στη Λιβύη δείχνουν να αλλάζουν ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο.
Η δυναστεία του στρατηγού Khalifa Haftar ενισχύεται, με τους γιους του να αναλαμβάνουν κρίσιμες θέσεις στρατιωτικής και πολιτικής ισχύος, ενώ η Τουρκία εντείνει τη στρατηγική της παρουσία στη χώρα.
Το παιχνίδι εξουσίας στην Τρίπολη και η εδραιωμένη επιρροή του Haftar εγείρουν νέες προκλήσεις για την ασφάλεια και τα συμφέροντα της Ελλάδας, φέρνοντας τη χώρα μπροστά σε ένα γεωπολιτικό σοκ με μακροπρόθεσμες συνέπειες.
Ειδικότερα, σύμφωνα με το Atlantic Council, στις 21 Αυγούστου, η Ειδική Εκπρόσωπος του ΟΗΕ για τη Λιβύη, Hanaa Tete, παρουσίασε έναν νέο οδικό χάρτη στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, με στόχο την αναζωογόνηση της χώρας και την προσφορά μιας ανανεωμένης προοπτικής σταθερότητας μετά από χρόνια αδιεξόδων.
Η πρόταση έρχεται σε μια περίοδο έντονης θεσμικής αμφισβήτησης και αυξανόμενης λαϊκής απογοήτευσης, καθώς οι Λίβυοι έχουν κουραστεί από τις ατελείωτες μεταβατικές φάσεις που δεν αποφέρουν απτά αποτελέσματα.
Στο φόντο αυτό, σημειώθηκε μια σημαντική πολιτική εξέλιξη στην ανατολική Λιβύη: ο στρατηγός Khalifa Haftar διόρισε πρόσφατα τον γιο του, Saddam Haftar, ως Αναπληρωτή Γενικό Διοικητή του Λιβυκού Εθνικού Στρατού (LNA).
Παρουσίασε δε την κίνηση αυτή ως προσπάθεια για τον εκσυγχρονισμό και την ενίσχυση της συνολικής απόδοσης του στρατού, ενώ υπογράμμισε ότι πρόκειται μόνο για την αρχή μιας ευρύτερης αναδιάρθρωσης που θα περιλαμβάνει διορισμούς.
Λίγο αργότερα, η Λιβυκή Βουλή των Αντιπροσώπων (HoR) ενέκρινε ομόφωνα την προαγωγή του Saddam Haftar.
Παράλληλα, η HoR όρισε τον Αντιστράτηγο Abdelrazek Al-Nadouri ως Σύμβουλο Εθνικής Ασφαλείας, στερώντας του τη θέση του Αρχηγού Επιτελείου των ανατολικών δυνάμεων.
Τη θέση του ανέλαβε ο Khaled Haftar, άλλος γιος του στρατηγού.
Το γεγονός ότι ο διορισμός έγινε μόλις λίγες μέρες πριν ο ΟΗΕ ανακοινώσει τον νέο οδικό χάρτη για τη Λιβύη είναι, αν μη τι άλλο, αξιοσημείωτο.
Οι εξελίξεις αυτές συμπίπτουν επίσης με μια αυξανόμενη προσέγγιση μεταξύ Haftar και Τουρκίας, παρά το ιστορικό εντάσεων.
Οι εξελίξεις ενδέχεται να θέσουν τα θεμέλια για μια πιθανή αλλαγή ισχύος στην Τρίπολη και υποδηλώνουν ότι ο Haftar δεν διαμορφώνει μόνο το τρέχον πολιτικό σκηνικό, αλλά τοποθετεί τον εαυτό του –και την οικογένειά του– για μακροπρόθεσμη στρατηγική επιρροή.
Ο οδικός χάρτης του ΟΗΕ
Σύμφωνα με το Atlantic Council, ο οδικός χάρτης του ΟΗΕ έχει τρεις στόχους: τη δημιουργία ενός αξιόπιστου εκλογικού πλαισίου, τον σχηματισμό μιας νέας ενιαίας εθνικής κυβέρνησης και την έναρξη διαλόγου που θα εμπλέκει όχι μόνο τις πολιτικές ελίτ αλλά και τη νεολαία, τις γυναίκες, την κοινωνία των πολιτών και τις περιθωριοποιημένες κοινότητες.
Η βασική ιδέα είναι ότι μόνο μια πραγματικά περιεκτική διαδικασία μπορεί να διασφαλίσει νομιμότητα και να αντιμετωπίσει τις ρίζες της σύγκρουσης.
Το προτεινόμενο χρονοδιάγραμμα εκτείνεται από δώδεκα έως δεκαοκτώ μήνες. Σκοπός του είναι να αποφευχθούν τα ίδια αδιέξοδα που ακύρωσαν τις εκλογές του 2021, οι οποίες τελικά δεν πραγματοποιήθηκαν, παρά το γεγονός ότι αποτελούσαν το σημαντικότερο έργο που είχε θέσει η Μεταβατική Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας (GNU) ως αποτέλεσμα μιας διαδικασίας υπό την ηγεσία του ΟΗΕ.
Σύμφωνα με το νέο σχέδιο, οι αρχικές προσπάθειες θα επικεντρωθούν στην ενίσχυση της Ανώτατης Εθνικής Εκλογικής Επιτροπής, την αντιμετώπιση των κενών ηγεσίας και την επίλυση νομικών και πολιτικών διαφορών που εμπόδιζαν τη διεξαγωγή εκλογών την τελευταία δεκαετία.
Μόλις εξασφαλιστούν αυτά τα θεμέλια, η προσοχή θα στραφεί στη δημιουργία μιας ενιαίας κυβέρνησης υπεύθυνης για την καθοδήγηση της χώρας προς τις εκλογές.
Σημαντικό στοιχείο του σχεδίου είναι η βάση του σε προηγούμενες διαβουλεύσεις που διεξήγαγε ο ΟΗΕ, οι οποίες περιλάμβαναν συμβολή από περισσότερους από 22.000 Λίβυους πολίτες.
Ένα σαφές μήνυμα που προέκυψε από αυτές τις συζητήσεις ήταν η ανάγκη αποκατάστασης της πολιτικής νομιμότητας μέσω εκλογών και η υπέρβαση θεσμών που θεωρούνται ευρέως αναποτελεσματικοί και χωρίς αξιοπιστία.
Ενώ οι «ελεύθερες και δίκαιες» εκλογές αποτελούν θεμέλιο κάθε δημοκρατικού συστήματος, στο τρέχον πλαίσιο της Λιβύης, οι εθνικές εκλογές –ιδιαίτερα σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα– θα μπορούσαν να εντείνουν την αστάθεια αντί να την επιλύσουν.
Παρά το γεγονός ότι πρόσφατα διεξήχθησαν τοπικές εκλογές, η διαδικασία πέρασε σχεδόν απαρατήρητη.
Ο ΟΗΕ τη χαρακτήρισε θετικό βήμα, καθώς η καταγεγραμμένη συμμετοχή θεωρήθηκε σημαντική (71%), αλλά μόνο είκοσι έξι από εξήντα τρεις δήμους συμμετείχαν, γεγονός που υπογραμμίζει ότι ο λαϊκός ενθουσιασμός για τις εκλογές δεν είναι καθολικός και ότι οι δυνάμεις που επιδιώκουν τη διατήρηση του status quo παραμένουν ισχυρές και ικανές να υπονομεύσουν τη διαδικασία.
Αυτή τη στιγμή, η Λιβύη παραμένει διαιρεμένη σε δύο ανταγωνιστικές κυβερνήσεις: την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας (GNU) στη Δύση, η οποία, όπως αναφέρθηκε, υποτίθεται ότι ήταν μια μεταβατική εκτελεστική αρχή με κύριο έργο την προετοιμασία των εκλογών του 2021, αλλά παραμένει σε λειτουργία, και την ανατολική, μη αναγνωρισμένη κυβέρνηση που υποστηρίζεται από τις δυνάμεις του Khalifa Haftar και τη HoR, το κοινοβούλιο που εκλέχθηκε το 2014 και του οποίου πρόεδρος είναι ο Aguila Saleh.
Αναγνωρίζοντας την ανάγκη συνεργασίας με τις υφιστάμενες δομές εξουσίας έως ότου εγκαθιδρυθούν νέοι θεσμοί, η Tete προειδοποίησε ότι ο δρόμος προς τα εμπρός θα είναι γεμάτος αντίσταση και ενδεχόμενες απόπειρες σαμποτάζ.
Εν όψει αυτών των προκλήσεων, κάλεσε τα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας να παραμείνουν ενωμένα και αποφασιστικά, τονίζοντας τη σημασία της λογοδοσίας για όσους εμποδίζουν την πρόοδο.
Σύμφωνα με τα λόγια της, ο οδικός χάρτης αντιπροσωπεύει «μια πραγματική ευκαιρία» για την αποκατάσταση της νομιμότητας και της σταθερότητας στη Λιβύη – μια ευκαιρία να τερματιστεί ο κύκλος των συνεχών μεταβάσεων και να τεθούν τα θεμέλια για την ανοικοδόμηση του κράτους μετά από πάνω από μια δεκαετία κατακερματισμού.
Η επιβολή του Haftar και η ανερχόμενη επιρροή της Τουρκίας
Όλοι οι γιοι του Haftar κατέχουν πλέον ανώτερες θέσεις στην ανατολική Λιβύη, τόσο στον στρατιωτικό όσο και στον οικονομικό τομέα.
Μεταξύ αυτών, ο Saddam θεωρείται ως ο αναμενόμενος διάδοχος.
Η τελευταία του προαγωγή εδραιώνει τη θέση του μέσα στη δομή εξουσίας της οικογένειας, τοποθετώντας τον ουσιαστικά ως «διάδοχο του θρόνου» και ως τον πιθανότερο πολιτικό και στρατιωτικό διάδοχο του πατέρα του.
Η σημασία αυτής της κίνησης ενισχύεται από τις επίμονες εικασίες σχετικά με την προχωρημένη ηλικία και την υγεία του στρατηγού Haftar.
Η ανύψωση του Saddam συμπίπτει με την όλο και πιο ορατή διεθνή παρουσία του. Τους τελευταίους μήνες έχει πραγματοποιήσει σειρά υψηλού επιπέδου διπλωματικών επισκέψεων εκ μέρους του πατέρα του.
Τον Ιούλιο ταξίδεψε στο Ισλαμαμπάντ για να συναντηθεί με τον αρχηγό του πακιστανικού στρατού, στρατηγό Asim Munir, και τον πρωθυπουργό Shehbaz Sharif, για να συζητήσουν τη συνεργασία στην άμυνα και τις ναυτικές σχέσεις.
Νωρίτερα μέσα στη χρονιά, επισκέφθηκε την Ουάσιγκτον για συναντήσεις με αξιωματούχους του Αμερικανικού Υπουργείου Εξωτερικών• τη Ρώμη, όπου συναντήθηκε με τον Ιταλό Υπουργό Άμυνας Guido Crosetto• και το Κάιρο, όπου συζήτησε τη στρατιωτική και ασφαλιστική συνεργασία με τον Αιγύπτιο αρχηγό προσωπικού Ahmed Fathi Khalifa.
Ίσως η πιο αξιοσημείωτη επίσκεψη ήταν στην Τουρκία, σηματοδοτώντας την πρώτη άμεση στρατιωτική επαφή μεταξύ της οικογένειας Haftar και της Άγκυρας. Στην Κωνσταντινούπολη, ο Saddam συναντήθηκε με τον Τούρκο Υπουργό Άμυνας Yasar Güler και τον αρχηγό προσωπικού Selçuk Oghuz.
Σε ένα πλαίσιο που χαρακτηρίζεται από κατακερματισμό και βαθιά πολιτική-θεσμική πόλωση, ο διορισμός του Saddam προκάλεσε ανάμεικτες αντιδράσεις.
Όπως αναμενόταν, η απόφαση έγινε δεκτή με χαρά από ηγέτες στο ανατολικό τμήμα της χώρας, πολλοί από τους οποίους παραμένουν στενά —ενδεχομένως και κυριολεκτικά— συνδεδεμένοι με τη θέληση του στρατηγού Haftar.
Αντίθετα, προκάλεσε ανησυχία και κριτική ανάμεσα σε ομάδες που συνδέονται με την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας (GNU) με έδρα την Τρίπολη.
Μόλις λίγες ημέρες μετά την ανακοίνωση των Ηνωμένων Εθνών, στις 25 Αυγούστου, ο στρατηγός Haftar φιλοξένησε στη Βεγγάζη τον Ibrahim Kalin, επικεφαλής της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών της Τουρκίας (MIT).
Μαζί με τον Υπουργό Εξωτερικών Hakan Fidan, ο Kalin θεωρείται ευρέως ως ένας από τους πιο ισχυρούς και έμπιστους συνεργάτες του προέδρου Erdogan.
Η απόφασή του να επισκεφθεί τη Βεγγάζη —χωρίς να σταματήσει στην Τρίπολη— είχε έντονο συμβολικό χαρακτήρα.
Την προηγούμενη ημέρα, η τουρκική κορβέτα TCG Kınalıada (F-514) προσέγγισε το λιμάνι της Βεγγάζης, όπου υποδέχθηκε ο Saddam Haftar.
Ήταν η πρώτη επίσκεψη τουρκικού πολεμικού πλοίου στην ανατολική Λιβύη, μια περιοχή υπό στέρεο έλεγχο του Haftar.
Επίσης, στις 25 Αυγούστου, ο Khalid Haftar συναντήθηκε με τον Αμερικανό επικεφαλής των υποθέσεων Jérémy Bird, που είναι ο υψηλότερος Αμερικανός αξιωματούχος στη Λιβύη μετά τη λήξη της θητείας του Richard Norland ως Ειδικού Απεσταλμένου τον Μάιο.
Η συνάντησή τους επικεντρώθηκε στη συνεργασία ασφαλείας ΗΠΑ–Λιβύης.
Ο Bird τόνισε τη σημασία της «ενοποίησης των στρατιωτικών και ασφαλιστικών θεσμών της Λιβύης και της προώθησης μακροπρόθεσμης σταθερότητας για τον λιβυκό λαό», προσθέτοντας ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες «θα συνεχίσουν να συνεργάζονται με τους ηγέτες ασφαλείας σε ολόκληρη τη Λιβύη».
Οι λιβυκές πηγές μας στο πεδίο ανέφεραν ότι την ίδια μέρα, ο στρατηγός Haftar είχε επίσης συναντήσεις με αντιπροσώπους από Τουρκία, Γαλλία, ΗΠΑ και Ιταλία.
Αυτή η σειρά επαφών επιβεβαιώνει περαιτέρω τη διπλωματική δυναμική που καλλιέργησε ο Haftar τους τελευταίους μήνες, ιδιαίτερα όσον αφορά την Τουρκία.
Ο συνδυασμός των «δυναστικών» διορισμών του και των υψηλού επιπέδου διπλωματικών επαφών υποδηλώνει σαφώς τους στόχους του Haftar για μακροπρόθεσμη κατοχή της εξουσίας για τον ίδιο και την οικογένειά του.
Για την τρέχουσα ηγεσία στην Τρίπολη, αυτές οι εξελίξεις αποτελούν σοβαρές προκλήσεις.
Ο πρωθυπουργός Abdelhamid Dbeiba της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας (GNU) έχει παραδόξως δει τον πολιτικό του χώρο να συρρικνώνεται μετά τη δολοφονία του Abdel Ghani al-Kiqly (γνωστού ως «Γκανίβα») τον Μάιο.
Τις εβδομάδες μετά τον θάνατο του al-Kiqly, έγινε όλο και πιο σαφές ότι οι πολιτοφυλακές που υποτίθεται στηρίζουν τον έλεγχο του Dbeiba στην Τρίπολη και τις γύρω περιοχές είναι πιο αυτόνομες —και λιγότερο πιστές— από ό,τι υποτίθεται προηγουμένως.
Στην πραγματικότητα, οι τοπικές πολιτοφυλακές καθόριζαν το εύρος και τη βαρύτητα των συγκρούσεων, διακόπτοντας τη μάχη όταν τους συνέφερε περισσότερο.
Ταυτόχρονα, η Τουρκία υλοποιούσε μια ακόμη στρατηγική κίνηση, επιδιώκοντας με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα προσέγγιση με τον κύριο ανταγωνιστή της στην ανατολική Μεσόγειο, την Αίγυπτο.
Αυτή η έξυπνη διπλωματική κίνηση έδειξε καθαρά την πραγματιστική προσέγγιση της Άγκυρας στη Μεσόγειο απέναντι σε παλιούς αντιπάλους, αν και ο δρόμος για πλήρη συνεργασία με το Κάιρο παραμένει δύσβατος.
Μετά από χρόνια εντάσεων, που πυροδοτήθηκαν από την ανατροπή του προέδρου Mohamed Morsi το 2013 και την άνοδο στην εξουσία του στρατηγού Abdel Fattah al-Sissi, οι διμερείς πολιτικές και διπλωματικές εντάσεις είχαν περιορίσει για καιρό τη συνεργασία Άγκυρας – Καΐρου σε περιφερειακές κρίσεις στην Αφρική και τη Μεσόγειο, με τη Λιβύη να αποτελεί προφανές παράδειγμα.
Ωστόσο, ως αποτέλεσμα του πολέμου στη Γάζα, Τουρκία και Αίγυπτος άρχισαν να εργάζονται για την άρση μιας δεκαετούς έχθρας, ανοίγοντας τον δρόμο για συνεργασία σε νέες στρατηγικές αντιμετώπισης διαρκών κρίσεων.
Ακόμη κι έτσι, οι περιφερειακές αντιπαλότητες, οι αντικρουόμενες πιστότητες και ο ρόλος άλλων εξωτερικών παραγόντων εξακολουθούν να περιπλέκουν τη συνεργασία.
Στη Λιβύη, γίνεται σαφές ότι η Τουρκία, αντί να ευθυγραμμίζεται με συγκεκριμένους παράγοντες, φαίνεται να επικεντρώνεται σε αποτελέσματα: την αποδοχή του Μνημονίου Κατανόησης (MoU) για την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη, την απόκτηση συμβάσεων για την ανοικοδόμηση της Λιβύης και τη χρήση της χώρας ως στρατηγικού αντίβαρου στις προσπάθειες των Ελληνο-Κυπριακών-Γαλλικών δυνάμεων να την απομονώσουν στην Ανατολική Μεσόγειο.
Το MoU αποτελεί το πιο σημαντικό συμφέρον της Τουρκίας στη Λιβύη. Εάν και οι δύο λιβυκές κυβερνήσεις συμφωνήσουν σε αυτό, θα ήταν η καλύτερη εγγύηση για την Τουρκία απέναντι σε προσπάθειες περιφερειακών αντιπάλων να την απομονώσουν και να υπονομεύσουν τα συμφέροντά της στην εξερεύνηση ενέργειας.
Πράγματι, αυτό το MoU ήταν καθοριστικό για την τουρκική στρατιωτική παρέμβαση τον Νοέμβριο του 2019, καθώς πραγματοποιήθηκε μόνο αφού η τότε Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας (GNA) υπέγραψε το MoU σε αντάλλαγμα για την τουρκική στρατιωτική βοήθεια κατά των δυνάμεων του Haftar.
Βραχυπρόθεσμα, η Τουρκία πιθανότατα θα ενθαρρύνει τόσο τις δυτικές όσο και τις ανατολικές φατρίες της Λιβύης να φτάσουν σε συμβιβασμό και να σχηματίσουν κυβέρνηση διαμοιρασμού εξουσίας.
Ωστόσο, μακροπρόθεσμα, οι προοπτικές για τον Dbeiba φαίνονται σημαντικά λιγότερο ευνοϊκές.
Με τις αποφάσεις που ελήφθησαν τις τελευταίες ημέρες, ο Haftar εδραίωσε τον δυναστικό έλεγχο στις ανατολικές δυνάμεις, καθιστώντας σαφές ότι αυτός και η οικογένειά του κυριαρχούν στον μηχανισμό ασφαλείας της Κυρηναϊκής.
Ο Dbeiba, αντίθετα, δεν μπορεί να ισχυριστεί τον ίδιο έλεγχο στη Δύση, καθώς παραμένει εξαρτημένος από την υποστήριξη των πολιτοφυλακών — αντί να τις ηγείται.
Στην πραγματικότητα, είναι πιο σωστό να πούμε ότι η θέση του εξουσίας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη θέληση των πολιτοφυλακών, αλλά κυρίως χάρη στον τουρκικό στρατό που βρίσκεται στη δυτική περιοχή.
Δεν πρόκειται για λαϊκή έγκριση ή ξεκάθαρη νομιμοποίηση.
Σε αυτό το πλαίσιο, μόλις η συμφωνία διαμοιρασμού εξουσίας φέρει τον Haftar και τους συμμάχους του στην Τρίπολη, η στέρεα επιρροή του στις ανατολικές δυνάμεις θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να ελέγξει και την πρωτεύουσα.
Εάν αυτός ο έλεγχος επιτευχθεί μέσω διαπραγμάτευσης ή πίεσης θα εξαρτηθεί από την αντίδραση των πολιτοφυλακών στην Τρίπολη και τη Μισράτα — καθώς και από τα συμφέροντα βασικών εξωτερικών παραγόντων, ιδιαίτερα της Τουρκίας, σε αυτό το εξελισσόμενο σενάριο.
Η Τουρκία πιθανότατα παραμένει ο μόνος παράγοντας ικανός να θέσει πραγματικά όρια στις φιλοδοξίες του Haftar.
Ωστόσο, όπως δείχνουν οι πρόσφατες εξελίξεις, η Άγκυρα έχει δείξει διάθεση να εμπλακεί με τις φατρίες στα ανατολικά — ιδιαίτερα αφού ο Haftar και ο στενός του κύκλος άρχισαν να ευθυγραμμίζονται περισσότερο με τα τουρκικά στρατηγικά συμφέροντα.
Μετά την αποτυχημένη εκστρατεία του στην Τρίπολη το 2019–2020, που αποκρούστηκε χάρη στην αποφασιστική τουρκική στρατιωτική παρέμβαση, ο Haftar ενδέχεται πλέον να εισέλθει στην πρωτεύουσα όχι με τη βία, αλλά μέσω διπλωματίας.
Σε μια εντυπωσιακή ανατροπή, θα μπορούσε να μπει θριαμβευτικά στην Τρίπολη —χωρίς να ρίξει ούτε μια σφαίρα— χάρη σε αυτή την απρόσμενη σύγκλιση με την Άγκυρα, καταλήγει το Atlantic Council.
www.bankingnews.gr
Η δυναστεία του στρατηγού Khalifa Haftar ενισχύεται, με τους γιους του να αναλαμβάνουν κρίσιμες θέσεις στρατιωτικής και πολιτικής ισχύος, ενώ η Τουρκία εντείνει τη στρατηγική της παρουσία στη χώρα.
Το παιχνίδι εξουσίας στην Τρίπολη και η εδραιωμένη επιρροή του Haftar εγείρουν νέες προκλήσεις για την ασφάλεια και τα συμφέροντα της Ελλάδας, φέρνοντας τη χώρα μπροστά σε ένα γεωπολιτικό σοκ με μακροπρόθεσμες συνέπειες.
Ειδικότερα, σύμφωνα με το Atlantic Council, στις 21 Αυγούστου, η Ειδική Εκπρόσωπος του ΟΗΕ για τη Λιβύη, Hanaa Tete, παρουσίασε έναν νέο οδικό χάρτη στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, με στόχο την αναζωογόνηση της χώρας και την προσφορά μιας ανανεωμένης προοπτικής σταθερότητας μετά από χρόνια αδιεξόδων.
Η πρόταση έρχεται σε μια περίοδο έντονης θεσμικής αμφισβήτησης και αυξανόμενης λαϊκής απογοήτευσης, καθώς οι Λίβυοι έχουν κουραστεί από τις ατελείωτες μεταβατικές φάσεις που δεν αποφέρουν απτά αποτελέσματα.
Στο φόντο αυτό, σημειώθηκε μια σημαντική πολιτική εξέλιξη στην ανατολική Λιβύη: ο στρατηγός Khalifa Haftar διόρισε πρόσφατα τον γιο του, Saddam Haftar, ως Αναπληρωτή Γενικό Διοικητή του Λιβυκού Εθνικού Στρατού (LNA).
Παρουσίασε δε την κίνηση αυτή ως προσπάθεια για τον εκσυγχρονισμό και την ενίσχυση της συνολικής απόδοσης του στρατού, ενώ υπογράμμισε ότι πρόκειται μόνο για την αρχή μιας ευρύτερης αναδιάρθρωσης που θα περιλαμβάνει διορισμούς.
Λίγο αργότερα, η Λιβυκή Βουλή των Αντιπροσώπων (HoR) ενέκρινε ομόφωνα την προαγωγή του Saddam Haftar.
Παράλληλα, η HoR όρισε τον Αντιστράτηγο Abdelrazek Al-Nadouri ως Σύμβουλο Εθνικής Ασφαλείας, στερώντας του τη θέση του Αρχηγού Επιτελείου των ανατολικών δυνάμεων.
Τη θέση του ανέλαβε ο Khaled Haftar, άλλος γιος του στρατηγού.
Το γεγονός ότι ο διορισμός έγινε μόλις λίγες μέρες πριν ο ΟΗΕ ανακοινώσει τον νέο οδικό χάρτη για τη Λιβύη είναι, αν μη τι άλλο, αξιοσημείωτο.
Οι εξελίξεις αυτές συμπίπτουν επίσης με μια αυξανόμενη προσέγγιση μεταξύ Haftar και Τουρκίας, παρά το ιστορικό εντάσεων.
Οι εξελίξεις ενδέχεται να θέσουν τα θεμέλια για μια πιθανή αλλαγή ισχύος στην Τρίπολη και υποδηλώνουν ότι ο Haftar δεν διαμορφώνει μόνο το τρέχον πολιτικό σκηνικό, αλλά τοποθετεί τον εαυτό του –και την οικογένειά του– για μακροπρόθεσμη στρατηγική επιρροή.
Ο οδικός χάρτης του ΟΗΕ
Σύμφωνα με το Atlantic Council, ο οδικός χάρτης του ΟΗΕ έχει τρεις στόχους: τη δημιουργία ενός αξιόπιστου εκλογικού πλαισίου, τον σχηματισμό μιας νέας ενιαίας εθνικής κυβέρνησης και την έναρξη διαλόγου που θα εμπλέκει όχι μόνο τις πολιτικές ελίτ αλλά και τη νεολαία, τις γυναίκες, την κοινωνία των πολιτών και τις περιθωριοποιημένες κοινότητες.
Η βασική ιδέα είναι ότι μόνο μια πραγματικά περιεκτική διαδικασία μπορεί να διασφαλίσει νομιμότητα και να αντιμετωπίσει τις ρίζες της σύγκρουσης.
Το προτεινόμενο χρονοδιάγραμμα εκτείνεται από δώδεκα έως δεκαοκτώ μήνες. Σκοπός του είναι να αποφευχθούν τα ίδια αδιέξοδα που ακύρωσαν τις εκλογές του 2021, οι οποίες τελικά δεν πραγματοποιήθηκαν, παρά το γεγονός ότι αποτελούσαν το σημαντικότερο έργο που είχε θέσει η Μεταβατική Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας (GNU) ως αποτέλεσμα μιας διαδικασίας υπό την ηγεσία του ΟΗΕ.
Σύμφωνα με το νέο σχέδιο, οι αρχικές προσπάθειες θα επικεντρωθούν στην ενίσχυση της Ανώτατης Εθνικής Εκλογικής Επιτροπής, την αντιμετώπιση των κενών ηγεσίας και την επίλυση νομικών και πολιτικών διαφορών που εμπόδιζαν τη διεξαγωγή εκλογών την τελευταία δεκαετία.
Μόλις εξασφαλιστούν αυτά τα θεμέλια, η προσοχή θα στραφεί στη δημιουργία μιας ενιαίας κυβέρνησης υπεύθυνης για την καθοδήγηση της χώρας προς τις εκλογές.
Σημαντικό στοιχείο του σχεδίου είναι η βάση του σε προηγούμενες διαβουλεύσεις που διεξήγαγε ο ΟΗΕ, οι οποίες περιλάμβαναν συμβολή από περισσότερους από 22.000 Λίβυους πολίτες.
Ένα σαφές μήνυμα που προέκυψε από αυτές τις συζητήσεις ήταν η ανάγκη αποκατάστασης της πολιτικής νομιμότητας μέσω εκλογών και η υπέρβαση θεσμών που θεωρούνται ευρέως αναποτελεσματικοί και χωρίς αξιοπιστία.
Ενώ οι «ελεύθερες και δίκαιες» εκλογές αποτελούν θεμέλιο κάθε δημοκρατικού συστήματος, στο τρέχον πλαίσιο της Λιβύης, οι εθνικές εκλογές –ιδιαίτερα σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα– θα μπορούσαν να εντείνουν την αστάθεια αντί να την επιλύσουν.
Παρά το γεγονός ότι πρόσφατα διεξήχθησαν τοπικές εκλογές, η διαδικασία πέρασε σχεδόν απαρατήρητη.
Ο ΟΗΕ τη χαρακτήρισε θετικό βήμα, καθώς η καταγεγραμμένη συμμετοχή θεωρήθηκε σημαντική (71%), αλλά μόνο είκοσι έξι από εξήντα τρεις δήμους συμμετείχαν, γεγονός που υπογραμμίζει ότι ο λαϊκός ενθουσιασμός για τις εκλογές δεν είναι καθολικός και ότι οι δυνάμεις που επιδιώκουν τη διατήρηση του status quo παραμένουν ισχυρές και ικανές να υπονομεύσουν τη διαδικασία.
Αυτή τη στιγμή, η Λιβύη παραμένει διαιρεμένη σε δύο ανταγωνιστικές κυβερνήσεις: την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας (GNU) στη Δύση, η οποία, όπως αναφέρθηκε, υποτίθεται ότι ήταν μια μεταβατική εκτελεστική αρχή με κύριο έργο την προετοιμασία των εκλογών του 2021, αλλά παραμένει σε λειτουργία, και την ανατολική, μη αναγνωρισμένη κυβέρνηση που υποστηρίζεται από τις δυνάμεις του Khalifa Haftar και τη HoR, το κοινοβούλιο που εκλέχθηκε το 2014 και του οποίου πρόεδρος είναι ο Aguila Saleh.
Αναγνωρίζοντας την ανάγκη συνεργασίας με τις υφιστάμενες δομές εξουσίας έως ότου εγκαθιδρυθούν νέοι θεσμοί, η Tete προειδοποίησε ότι ο δρόμος προς τα εμπρός θα είναι γεμάτος αντίσταση και ενδεχόμενες απόπειρες σαμποτάζ.
Εν όψει αυτών των προκλήσεων, κάλεσε τα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας να παραμείνουν ενωμένα και αποφασιστικά, τονίζοντας τη σημασία της λογοδοσίας για όσους εμποδίζουν την πρόοδο.
Σύμφωνα με τα λόγια της, ο οδικός χάρτης αντιπροσωπεύει «μια πραγματική ευκαιρία» για την αποκατάσταση της νομιμότητας και της σταθερότητας στη Λιβύη – μια ευκαιρία να τερματιστεί ο κύκλος των συνεχών μεταβάσεων και να τεθούν τα θεμέλια για την ανοικοδόμηση του κράτους μετά από πάνω από μια δεκαετία κατακερματισμού.
Η επιβολή του Haftar και η ανερχόμενη επιρροή της Τουρκίας
Όλοι οι γιοι του Haftar κατέχουν πλέον ανώτερες θέσεις στην ανατολική Λιβύη, τόσο στον στρατιωτικό όσο και στον οικονομικό τομέα.
Μεταξύ αυτών, ο Saddam θεωρείται ως ο αναμενόμενος διάδοχος.
Η τελευταία του προαγωγή εδραιώνει τη θέση του μέσα στη δομή εξουσίας της οικογένειας, τοποθετώντας τον ουσιαστικά ως «διάδοχο του θρόνου» και ως τον πιθανότερο πολιτικό και στρατιωτικό διάδοχο του πατέρα του.
Η σημασία αυτής της κίνησης ενισχύεται από τις επίμονες εικασίες σχετικά με την προχωρημένη ηλικία και την υγεία του στρατηγού Haftar.
Η ανύψωση του Saddam συμπίπτει με την όλο και πιο ορατή διεθνή παρουσία του. Τους τελευταίους μήνες έχει πραγματοποιήσει σειρά υψηλού επιπέδου διπλωματικών επισκέψεων εκ μέρους του πατέρα του.
Τον Ιούλιο ταξίδεψε στο Ισλαμαμπάντ για να συναντηθεί με τον αρχηγό του πακιστανικού στρατού, στρατηγό Asim Munir, και τον πρωθυπουργό Shehbaz Sharif, για να συζητήσουν τη συνεργασία στην άμυνα και τις ναυτικές σχέσεις.
Νωρίτερα μέσα στη χρονιά, επισκέφθηκε την Ουάσιγκτον για συναντήσεις με αξιωματούχους του Αμερικανικού Υπουργείου Εξωτερικών• τη Ρώμη, όπου συναντήθηκε με τον Ιταλό Υπουργό Άμυνας Guido Crosetto• και το Κάιρο, όπου συζήτησε τη στρατιωτική και ασφαλιστική συνεργασία με τον Αιγύπτιο αρχηγό προσωπικού Ahmed Fathi Khalifa.
Ίσως η πιο αξιοσημείωτη επίσκεψη ήταν στην Τουρκία, σηματοδοτώντας την πρώτη άμεση στρατιωτική επαφή μεταξύ της οικογένειας Haftar και της Άγκυρας. Στην Κωνσταντινούπολη, ο Saddam συναντήθηκε με τον Τούρκο Υπουργό Άμυνας Yasar Güler και τον αρχηγό προσωπικού Selçuk Oghuz.
Σε ένα πλαίσιο που χαρακτηρίζεται από κατακερματισμό και βαθιά πολιτική-θεσμική πόλωση, ο διορισμός του Saddam προκάλεσε ανάμεικτες αντιδράσεις.
Όπως αναμενόταν, η απόφαση έγινε δεκτή με χαρά από ηγέτες στο ανατολικό τμήμα της χώρας, πολλοί από τους οποίους παραμένουν στενά —ενδεχομένως και κυριολεκτικά— συνδεδεμένοι με τη θέληση του στρατηγού Haftar.
Αντίθετα, προκάλεσε ανησυχία και κριτική ανάμεσα σε ομάδες που συνδέονται με την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας (GNU) με έδρα την Τρίπολη.
Μόλις λίγες ημέρες μετά την ανακοίνωση των Ηνωμένων Εθνών, στις 25 Αυγούστου, ο στρατηγός Haftar φιλοξένησε στη Βεγγάζη τον Ibrahim Kalin, επικεφαλής της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών της Τουρκίας (MIT).
Μαζί με τον Υπουργό Εξωτερικών Hakan Fidan, ο Kalin θεωρείται ευρέως ως ένας από τους πιο ισχυρούς και έμπιστους συνεργάτες του προέδρου Erdogan.
Η απόφασή του να επισκεφθεί τη Βεγγάζη —χωρίς να σταματήσει στην Τρίπολη— είχε έντονο συμβολικό χαρακτήρα.
Την προηγούμενη ημέρα, η τουρκική κορβέτα TCG Kınalıada (F-514) προσέγγισε το λιμάνι της Βεγγάζης, όπου υποδέχθηκε ο Saddam Haftar.
Ήταν η πρώτη επίσκεψη τουρκικού πολεμικού πλοίου στην ανατολική Λιβύη, μια περιοχή υπό στέρεο έλεγχο του Haftar.
Επίσης, στις 25 Αυγούστου, ο Khalid Haftar συναντήθηκε με τον Αμερικανό επικεφαλής των υποθέσεων Jérémy Bird, που είναι ο υψηλότερος Αμερικανός αξιωματούχος στη Λιβύη μετά τη λήξη της θητείας του Richard Norland ως Ειδικού Απεσταλμένου τον Μάιο.
Η συνάντησή τους επικεντρώθηκε στη συνεργασία ασφαλείας ΗΠΑ–Λιβύης.
Ο Bird τόνισε τη σημασία της «ενοποίησης των στρατιωτικών και ασφαλιστικών θεσμών της Λιβύης και της προώθησης μακροπρόθεσμης σταθερότητας για τον λιβυκό λαό», προσθέτοντας ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες «θα συνεχίσουν να συνεργάζονται με τους ηγέτες ασφαλείας σε ολόκληρη τη Λιβύη».
Οι λιβυκές πηγές μας στο πεδίο ανέφεραν ότι την ίδια μέρα, ο στρατηγός Haftar είχε επίσης συναντήσεις με αντιπροσώπους από Τουρκία, Γαλλία, ΗΠΑ και Ιταλία.
Αυτή η σειρά επαφών επιβεβαιώνει περαιτέρω τη διπλωματική δυναμική που καλλιέργησε ο Haftar τους τελευταίους μήνες, ιδιαίτερα όσον αφορά την Τουρκία.
Ο συνδυασμός των «δυναστικών» διορισμών του και των υψηλού επιπέδου διπλωματικών επαφών υποδηλώνει σαφώς τους στόχους του Haftar για μακροπρόθεσμη κατοχή της εξουσίας για τον ίδιο και την οικογένειά του.
Για την τρέχουσα ηγεσία στην Τρίπολη, αυτές οι εξελίξεις αποτελούν σοβαρές προκλήσεις.
Ο πρωθυπουργός Abdelhamid Dbeiba της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας (GNU) έχει παραδόξως δει τον πολιτικό του χώρο να συρρικνώνεται μετά τη δολοφονία του Abdel Ghani al-Kiqly (γνωστού ως «Γκανίβα») τον Μάιο.
Τις εβδομάδες μετά τον θάνατο του al-Kiqly, έγινε όλο και πιο σαφές ότι οι πολιτοφυλακές που υποτίθεται στηρίζουν τον έλεγχο του Dbeiba στην Τρίπολη και τις γύρω περιοχές είναι πιο αυτόνομες —και λιγότερο πιστές— από ό,τι υποτίθεται προηγουμένως.
Στην πραγματικότητα, οι τοπικές πολιτοφυλακές καθόριζαν το εύρος και τη βαρύτητα των συγκρούσεων, διακόπτοντας τη μάχη όταν τους συνέφερε περισσότερο.
Ταυτόχρονα, η Τουρκία υλοποιούσε μια ακόμη στρατηγική κίνηση, επιδιώκοντας με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα προσέγγιση με τον κύριο ανταγωνιστή της στην ανατολική Μεσόγειο, την Αίγυπτο.
Αυτή η έξυπνη διπλωματική κίνηση έδειξε καθαρά την πραγματιστική προσέγγιση της Άγκυρας στη Μεσόγειο απέναντι σε παλιούς αντιπάλους, αν και ο δρόμος για πλήρη συνεργασία με το Κάιρο παραμένει δύσβατος.
Μετά από χρόνια εντάσεων, που πυροδοτήθηκαν από την ανατροπή του προέδρου Mohamed Morsi το 2013 και την άνοδο στην εξουσία του στρατηγού Abdel Fattah al-Sissi, οι διμερείς πολιτικές και διπλωματικές εντάσεις είχαν περιορίσει για καιρό τη συνεργασία Άγκυρας – Καΐρου σε περιφερειακές κρίσεις στην Αφρική και τη Μεσόγειο, με τη Λιβύη να αποτελεί προφανές παράδειγμα.
Ωστόσο, ως αποτέλεσμα του πολέμου στη Γάζα, Τουρκία και Αίγυπτος άρχισαν να εργάζονται για την άρση μιας δεκαετούς έχθρας, ανοίγοντας τον δρόμο για συνεργασία σε νέες στρατηγικές αντιμετώπισης διαρκών κρίσεων.
Ακόμη κι έτσι, οι περιφερειακές αντιπαλότητες, οι αντικρουόμενες πιστότητες και ο ρόλος άλλων εξωτερικών παραγόντων εξακολουθούν να περιπλέκουν τη συνεργασία.
Στη Λιβύη, γίνεται σαφές ότι η Τουρκία, αντί να ευθυγραμμίζεται με συγκεκριμένους παράγοντες, φαίνεται να επικεντρώνεται σε αποτελέσματα: την αποδοχή του Μνημονίου Κατανόησης (MoU) για την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη, την απόκτηση συμβάσεων για την ανοικοδόμηση της Λιβύης και τη χρήση της χώρας ως στρατηγικού αντίβαρου στις προσπάθειες των Ελληνο-Κυπριακών-Γαλλικών δυνάμεων να την απομονώσουν στην Ανατολική Μεσόγειο.
Το MoU αποτελεί το πιο σημαντικό συμφέρον της Τουρκίας στη Λιβύη. Εάν και οι δύο λιβυκές κυβερνήσεις συμφωνήσουν σε αυτό, θα ήταν η καλύτερη εγγύηση για την Τουρκία απέναντι σε προσπάθειες περιφερειακών αντιπάλων να την απομονώσουν και να υπονομεύσουν τα συμφέροντά της στην εξερεύνηση ενέργειας.
Πράγματι, αυτό το MoU ήταν καθοριστικό για την τουρκική στρατιωτική παρέμβαση τον Νοέμβριο του 2019, καθώς πραγματοποιήθηκε μόνο αφού η τότε Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας (GNA) υπέγραψε το MoU σε αντάλλαγμα για την τουρκική στρατιωτική βοήθεια κατά των δυνάμεων του Haftar.
Βραχυπρόθεσμα, η Τουρκία πιθανότατα θα ενθαρρύνει τόσο τις δυτικές όσο και τις ανατολικές φατρίες της Λιβύης να φτάσουν σε συμβιβασμό και να σχηματίσουν κυβέρνηση διαμοιρασμού εξουσίας.
Ωστόσο, μακροπρόθεσμα, οι προοπτικές για τον Dbeiba φαίνονται σημαντικά λιγότερο ευνοϊκές.
Με τις αποφάσεις που ελήφθησαν τις τελευταίες ημέρες, ο Haftar εδραίωσε τον δυναστικό έλεγχο στις ανατολικές δυνάμεις, καθιστώντας σαφές ότι αυτός και η οικογένειά του κυριαρχούν στον μηχανισμό ασφαλείας της Κυρηναϊκής.
Ο Dbeiba, αντίθετα, δεν μπορεί να ισχυριστεί τον ίδιο έλεγχο στη Δύση, καθώς παραμένει εξαρτημένος από την υποστήριξη των πολιτοφυλακών — αντί να τις ηγείται.
Στην πραγματικότητα, είναι πιο σωστό να πούμε ότι η θέση του εξουσίας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη θέληση των πολιτοφυλακών, αλλά κυρίως χάρη στον τουρκικό στρατό που βρίσκεται στη δυτική περιοχή.
Δεν πρόκειται για λαϊκή έγκριση ή ξεκάθαρη νομιμοποίηση.
Σε αυτό το πλαίσιο, μόλις η συμφωνία διαμοιρασμού εξουσίας φέρει τον Haftar και τους συμμάχους του στην Τρίπολη, η στέρεα επιρροή του στις ανατολικές δυνάμεις θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να ελέγξει και την πρωτεύουσα.
Εάν αυτός ο έλεγχος επιτευχθεί μέσω διαπραγμάτευσης ή πίεσης θα εξαρτηθεί από την αντίδραση των πολιτοφυλακών στην Τρίπολη και τη Μισράτα — καθώς και από τα συμφέροντα βασικών εξωτερικών παραγόντων, ιδιαίτερα της Τουρκίας, σε αυτό το εξελισσόμενο σενάριο.
Η Τουρκία πιθανότατα παραμένει ο μόνος παράγοντας ικανός να θέσει πραγματικά όρια στις φιλοδοξίες του Haftar.
Ωστόσο, όπως δείχνουν οι πρόσφατες εξελίξεις, η Άγκυρα έχει δείξει διάθεση να εμπλακεί με τις φατρίες στα ανατολικά — ιδιαίτερα αφού ο Haftar και ο στενός του κύκλος άρχισαν να ευθυγραμμίζονται περισσότερο με τα τουρκικά στρατηγικά συμφέροντα.
Μετά την αποτυχημένη εκστρατεία του στην Τρίπολη το 2019–2020, που αποκρούστηκε χάρη στην αποφασιστική τουρκική στρατιωτική παρέμβαση, ο Haftar ενδέχεται πλέον να εισέλθει στην πρωτεύουσα όχι με τη βία, αλλά μέσω διπλωματίας.
Σε μια εντυπωσιακή ανατροπή, θα μπορούσε να μπει θριαμβευτικά στην Τρίπολη —χωρίς να ρίξει ούτε μια σφαίρα— χάρη σε αυτή την απρόσμενη σύγκλιση με την Άγκυρα, καταλήγει το Atlantic Council.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών