Σε μια εποχή βαθιών γεωπολιτικών και οικονομικών αλλαγών, με τον κόσμο να κινείται προς την πολυπολικότητα, η επιρροή των Ηνωμένων Πολιτειών εξακολουθεί να ασκείται μέσω ενός αόρατου αλλά πανίσχυρου μηχανισμού: του οικονομικού αποικιοκρατισμού.
Ο οικονομολόγος Michael Hudson εξηγεί ότι το διεθνές οικονομικό και νομικό σύστημα έχει δομηθεί έτσι ώστε να εξυπηρετεί τα συμφέροντα των αμερικανικών και δυτικών εταιρειών, συχνά εις βάρος των χωρών του Παγκόσμιου Νότου — του λεγόμενου Global Majority.
Μιλώντας με τον Ben Norton στην εκπομπή Geopolitical Economy Report, ο Hudson παρουσιάζει πώς λειτουργεί αυτό το σύστημα, ποια είναι η ιστορική του βάση και —το πιο κρίσιμο— ποιες είναι οι εναλλακτικές επιλογές για τις χώρες που το υφίστανται.
Η επιβολή μέσω οικονομικών δεσμών
Ο Hudson περιγράφει τον «οικονομικό αποικιοκρατισμό» ως μια σύγχρονη εκδοχή του ιμπεριαλισμού, όχι μέσα από στρατιωτικές εισβολές, αλλά μέσα από χρέη, δανειακές εξαρτήσεις και χρηματοπιστωτικούς θεσμούς. Ειδικότερα, τονίζει τον ρόλο του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (IMF) και της Παγκόσμιας Τράπεζας (World Bank), που προσφέρουν δάνεια υπό τον όρο εφαρμογής πολιτικών λιτότητας, ιδιωτικοποιήσεων και απορρύθμισης — αυτό που ιστορικά αποκαλείται "structural adjustment".
Οι όροι αυτοί δεν στοχεύουν στην ανάπτυξη των εθνικών οικονομιών, αλλά στη διατήρηση της εξάρτησης από τις αγορές και τις πολυεθνικές των ΗΠΑ. Ο Hudson εξηγεί ότι αυτά τα δάνεια δεν μπορούν να εξυπηρετηθούν, καθώς οι χώρες δεν αποκτούν την παραγωγική ικανότητα να τα αποπληρώσουν, με αποτέλεσμα να αναγκάζονται να πωλούν δημόσια αγαθά, φυσικούς πόρους και βασικές υποδομές σε ξένα συμφέροντα.
Η ανισότητα της νομισματικής κυριαρχίας
Σύμφωνα με τον Hudson, ένα από τα πιο ισχυρά εργαλεία ελέγχου είναι το ίδιο το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Οι ΗΠΑ όχι μόνο ελέγχουν το παγκόσμιο νομισματικό σύστημα μέσω του δολαρίου, αλλά επίσης επιβάλλουν κυρώσεις σε όποια χώρα δεν συμμορφώνεται με τα γεωπολιτικά της συμφέροντα.
Αυτό δημιουργεί μια διπλή οικονομία: από τη μία, οι βιομηχανικά ανεπτυγμένες χώρες του Βορρά, και από την άλλη, οι εξαρτημένες χώρες του Παγκόσμιου Νότου που παραμένουν παραγωγοί πρώτων υλών, χωρίς καμία βιομηχανική αυτοδυναμία ή φορολογική κυριαρχία.
Από-δολαριοποίηση και ακύρωση χρέους
Μπροστά στην αποσταθεροποίηση του παγκόσμιου καθεστώτος από τις ίδιες τις ΗΠΑ —ειδικά υπό τη δεύτερη προεδρία του Donald Trump—, πολλές χώρες αναζητούν εναλλακτικές.
Ο Hudson προτείνει τη δημιουργία νέων διεθνών οργανισμών, έξω από το πλαίσιο του IMF, της World Bank και ακόμα και του ΟΗΕ. Αντ' αυτών, θα μπορούσαν να δημιουργηθούν νέοι θεσμοί που να στηρίζονται σε διαφορετικές οικονομικές αρχές: την παραγωγική πίστωση, την κυριαρχία επί των φυσικών πόρων, και την αξιολόγηση του χρέους με βάση τη χρησιμότητά του για την πραγματική οικονομία — τη λεγόμενη διάκριση μεταξύ «παραγωγικού» και «επονείδιστου» (odious) χρέους.
Κατά τον Hudson, το μεγαλύτερο μέρος του χρέους των χωρών του Παγκόσμιου Νότου είναι επαχθές, καθώς προέκυψε χωρίς την προοπτική αποπληρωμής, με μοναδικό σκοπό την εξυπηρέτηση συμφερόντων του εξωτερικού.
Γι' αυτό προτείνει τη συλλογική στάση πληρωμών — ένα είδος «οικονομικής επανάστασης» των χρεωμένων κρατών.
Η περίπτωση της Κίνας
Η Κίνα, κατά τον Hudson, αποτελεί παράδειγμα χώρας που κατάφερε να αναπτυχθεί εκτός του δυτικού οικονομικού πλαισίου, ενισχύοντας τη δημόσια επένδυση, διατηρώντας τον έλεγχο του χρηματοπιστωτικού της συστήματος και προστατεύοντας τους φυσικούς της πόρους. Η Κίνα προσφέρει στους υπόλοιπους του Παγκόσμιου Νότου ένα μοντέλο εναλλακτικής ανάπτυξης, χωρίς εξάρτηση από την Ουάσινγκτον ή το δολάριο.
BRICS και τα πρώτα βήματα για την ανεξαρτησία
Οι BRICS+ και οργανισμοί όπως η New Development Bank και το Contingent Reserve Arrangement αποτελούν τις αρχικές προσπάθειες δημιουργίας ενός παράλληλου οικονομικού πλαισίου. Αν και ακόμη σε πρώιμο στάδιο, δίνουν το στίγμα για έναν νέο οικονομικό χάρτη, όπου η οικονομική κυριαρχία δεν θα είναι προνόμιο λίγων χωρών του Βορρά, αλλά δικαίωμα κάθε ανεξάρτητου κράτους.
Όπως τονίζει ο Hudson, όμως, για να είναι αποτελεσματικοί, αυτοί οι νέοι θεσμοί χρειάζονται ένα σαφές και ριζικά διαφορετικό οικονομικό όραμα — βασισμένο όχι στον νεοφιλελευθερισμό, αλλά σε μια αναβίωση της πολιτικής οικονομίας του 19ου αιώνα, με έμφαση στην κοινωνική πρόνοια, τη δημόσια επένδυση και την κυριαρχία επί των φυσικών και οικονομικών πόρων.
Σχόλια αναγνωστών