Οι αντιδράσεις των Ευρωπαίων ηγετών στις πρόσφατες επιθέσεις του Ισραήλ και των Ηνωμένων Πολιτειών εναντίον ιρανικών πυρηνικών εγκαταστάσεων προκάλεσαν εντύπωση τόσο για την ήπια ρητορική τους όσο και για την ανεπιφύλακτη αποδοχή παραβιάσεων του διεθνούς δικαίου.
Σύμφωνα με το Ινστιτούτο SIPRI, η στάση αυτή έρχεται σε έντονη αντίθεση με την αποφασιστική καταδίκη της Ρωσίας από την ΕΕ για τις επιθέσεις σε πυρηνικές εγκαταστάσεις της Ουκρανίας το 2022.
Ο Γάλλος πρόεδρος Emmanuel Macron παραδέχθηκε ότι οι αμερικανικές επιθέσεις στις εγκαταστάσεις του Φορντόου, της Ισφαχάν και της Νατάνζ στις 22 Ιουνίου στερούνταν νομικής βάσης, αλλά παρόλα αυτά τις χαρακτήρισε «νομιμοποιημένες» λόγω του στόχου εξουδετέρωσης της ιρανικής πυρηνικής υποδομής.
Παρόμοια στάση υιοθέτησαν η Γαλλία, η Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο, υπογραμμίζοντας την ανάγκη αποτροπής απόκτησης πυρηνικών όπλων από το Ιράν και την υποστήριξή τους στην ασφάλεια του Ισραήλ.
Οι ευρωπαϊκοί θεσμοί περιορίστηκαν σε εκφράσεις «βαθιάς ανησυχίας», επιρρίπτοντας ευθύνες στο Ιράν για την περιφερειακή αποσταθεροποίηση.
Έλλειψη νομικής βάσης για τις επιθέσεις
Αν και υπάρχουν ανησυχίες για τις φιλοδοξίες του Ιράν σχετικά με τον εμπλουτισμό ουρανίου από το 2019, το πυρηνικό του πρόγραμμα παρέμενε μη οπλοποιημένο.
Η πρόσφατη απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ) στις 12 Ιουνίου 2025 κατέγραψε μη συμμόρφωση του Ιράν με τις υποχρεώσεις του, αλλά βασίστηκε σε ζητήματα που αφορούν δραστηριότητες πριν από περισσότερα από είκοσι χρόνια.
Οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών, μέχρι και τον Μάρτιο 2025, θεωρούσαν ότι το Ιράν δεν είχε επανεκκινήσει το πρόγραμμα πυρηνικών όπλων από το 2003.
Η επίθεση εναντίον πολιτικών πυρηνικών εγκαταστάσεων, με μόνη αιτιολογία μια ενδεχόμενη μελλοντική απειλή, θυμίζει την επιχειρηματολογία της κυβέρνησης Bush για την εισβολή στο Ιράκ το 2003. Παράλληλα, στοχοποιήσεις Ιρανών επιστημόνων, ακόμη και στις οικίες τους, συνιστούν παραβίαση του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου.
Ευρωπαϊκή ανοχή
Οι επιθέσεις στο Ιράν εντάσσονται στο ευρύτερο πλαίσιο της βίαιης συμπεριφοράς του Ισραήλ στη Γάζα, η οποία έχει χαρακτηριστεί ως γενοκτονία από ειδικούς του ΟΗΕ και διάφορες κυβερνήσεις, όπως καταγράφεται στην υπόθεση που έχει καταθέσει η Νότια Αφρική στο Διεθνές Δικαστήριο.
Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις όχι μόνο στήριξαν στρατιωτικά και πολιτικά το Ισραήλ στη Γάζα, αλλά τώρα αποφεύγουν να υπερασπιστούν και τις βασικές αρχές του διεθνούς δικαίου απέναντι στην επίθεση κατά του Ιράν.
Καίριο πλήγμα στη Συνθήκη Μη Διάδοσης Πυρηνικών Όπλων
Οι επιθέσεις στο Ιράν πλήττουν ευθέως τη Συνθήκη Μη Διάδοσης (NPT), καθώς εξαπολύθηκαν εναντίον κράτους-μέλους που δεν διαθέτει πυρηνικά όπλα και έχει το νόμιμο δικαίωμα ειρηνικής χρήσης της πυρηνικής ενέργειας.
Αντίθετα, το Ισραήλ, που κατέχει πυρηνικά όπλα αλλά αρνείται να ενταχθεί στη Συνθήκη, απολαμβάνει ασυλία.
Η συμμετοχή των ΗΠΑ—ως εγγυήτριας δύναμης της Συνθήκης—στην επίθεση εντείνει τη δυσπιστία των μη πυρηνικών κρατών, απειλώντας τη συνοχή και αξιοπιστία του καθεστώτος μη διάδοσης.
Η απάντηση του Ιράν υπήρξε άμεση.
Στις 25 Ιουνίου, το κοινοβούλιο ενέκρινε νομοσχέδιο που προβλέπει την αναστολή κάθε συνεργασίας με την ΙΑΕΑ. Εφόσον επικυρωθεί από την κυβέρνηση, το Ιράν θα παύσει να εφαρμόζει τη συμφωνία επιθεωρήσεων, γεγονός που υπονομεύει την ικανότητα της διεθνούς κοινότητας να παρακολουθεί τις πυρηνικές του δραστηριότητες. Ήδη, η Τεχεράνη απομάκρυνε τις σφραγίδες της ΙΑΕΑ και μετέφερε τα δοχεία εμπλουτισμένου ουρανίου, καθιστώντας άγνωστη την τοποθεσία του υλικού.
Επιστροφή στη Διπλωματία;
Παρά το εύθραυστο προσωρινό παύσιμο πυρός της 25ης Ιουνίου, η κρίση παραμένει ανοιχτή. Η πιθανότητα περαιτέρω κλιμάκωσης είναι σημαντική.
Ο Διευθυντής της ΙΑΕΑ Rafael Grossi δήλωσε ότι το Ιράν θα μπορούσε να επαναλάβει τον εμπλουτισμό σε «λίγους μήνες».
Οι αμερικανικές εκτιμήσεις αναφέρουν ότι η επιχείρηση προκάλεσε μόνο προσωρινή καθυστέρηση στις δυνατότητες του Ιράν, και όχι μακροπρόθεσμο πλήγμα.
Οι δημόσιες δηλώσεις των ΗΠΑ και του Ισραήλ αφήνουν να εννοηθεί ότι οι επιχειρήσεις δεν περιορίζονται πλέον μόνο στην αποτροπή διάδοσης, αλλά ίσως στοχεύουν και σε αλλαγή καθεστώτος—σε ένα σενάριο που παραπέμπει και πάλι στο Ιράκ του 2003. Η πιθανότητα αποχώρησης του Ιράν από τη Συνθήκη Μη Διάδοσης είναι πλέον πραγματική.
Η επίκληση του Άρθρου Χ της Συνθήκης παρέχει το νομικό πλαίσιο για κάτι τέτοιο, εάν κρίνει ότι η εθνική του ασφάλεια έχει τεθεί σε σοβαρό κίνδυνο.
Παρά την κλιμάκωση, υπάρχουν ακόμη περιθώρια για διπλωματική διέξοδο. Το Ιράν και οι χώρες του Κόλπου θα μπορούσαν να επανεξετάσουν τη δημιουργία ενός περιφερειακού μηχανισμού μη διάδοσης. Μια τέτοια συμφωνία, ενδεχομένως πιο ρεαλιστική από την πρόταση περί πολυμερούς κύκλου καυσίμων, θα μπορούσε να βασιστεί σε διαφάνεια και αμοιβαία αυτοσυγκράτηση.
Η επαλήθευση θα μπορούσε να γίνει μέσω ενός περιφερειακού οργανισμού, κατ’ αναλογία με τον ABACC της Λατινικής Αμερικής. Ένας τέτοιος μηχανισμός θα μπορούσε να προσφέρει εγγυήσεις για την ειρηνική φύση των πυρηνικών δραστηριοτήτων όλων των κρατών της περιοχής, αποτρέποντας μελλοντικές πράξεις επιθετικής αντιμετώπισης.
Ο Ρόλος της Ευρώπης
Η Ευρώπη διαδραμάτισε κομβικό ρόλο στη διαμόρφωση της Συμφωνίας JCPOA το 2015 και επένδυσε σημαντικά στην προσπάθεια επανενεργοποίησής της μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ το 2018.
Σήμερα, καλείται ξανά να συμβάλει αποφασιστικά στην εξεύρεση λύσης.
Η ευρωπαϊκή υποστήριξη σε διπλωματικές προσπάθειες παραμένει κρίσιμη.
Ωστόσο, για να έχει αξιοπιστία, η Ευρώπη πρέπει να αναθεωρήσει τη στάση της.
Οφείλει να απαιτήσει την πλήρη συμμόρφωση των ΗΠΑ και του Ισραήλ με το διεθνές δίκαιο και να διασφαλίσει ότι οι πράξεις επιθετικότητας από πυρηνικά κράτη εις βάρος ενός μη πυρηνικού κράτους δεν θα θεωρούνται ανεκτές.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών