Η καταδικαστική λιτότητα μετά το τέλος της χρηματοπιστωτικής κρίσης ναρκοθέτησε τα θεμέλια της κοινωνικής συναίνεσης
Καθώς οι πολιτικοί της Ευρώπης προετοιμάζονται για μια σύνοδο κορυφής στις αρχές Οκτωβρίου, μπορούν να αντλήσουν κάποια ανακούφιση από το γεγονός ότι έχουν λίγο χρόνο για διαχείριση μιας εν εξελίξει οικονομικοπολιτικής κρίσης – αλλά αυτός μετράει ανάποδα…
Αλλά φαίνεται ότι τώρα πλέον οι λαοί της Γηραιάς Ηπείρου θα αρχίσουν να αντιλαμβάνονται ότι η ελληνική περίπτωση – η οικονομία της χώρας δεν έχει ακόμη ανακάμψει… – δεν ήταν η εξαίρεση, αλλά το μέλλον τους…
Οι μεγαλύτερες χώρες έχουν πάνω από έναν χρόνο μέχρι τις γενικές εκλογές, ενώ η Βρετανία και η Γερμανία μπορεί να φτάσουν ως το 2029 εφόσον οι κυβερνήσεις τους αντέξουν, προοπτική αμφίβολη!
Ωστόσο, οι ηγέτες τους την ίδια ώρα μοιάζουν όλο και περισσότερο με συνταγματικούς μονάρχες ή μαριονέτες: παρόντες στις τελετές, αλλά στερημένοι από την πραγματική ικανότητα διακυβέρνησης.
Η καλοκαιρινή νηνεμία διακόπηκε από ένα άλμα στις αποδόσεις των μακροπρόθεσμων ομολόγων, το οποίο προκάλεσε εύλογες προειδοποιήσεις για εκτίναξη του κόστους δανεισμού των κυβερνήσεων και την εκδήλωση δημοσιονομικών κρίσεων σε όλες τις ανεπτυγμένες οικονομίες.
Ωστόσο, μόλις λίγες εβδομάδες αργότερα, οι αποδόσεις υποχώρησαν – η απόδοση του 30ετούς αμερικανικού ομολόγου έπεσε περίπου 30 μονάδες βάσης αυτόν τον μήνα και επέστρεψε στα επίπεδα της περασμένης άνοιξης
Αυτά βέβαια, δεν είναι απλώς θόρυβος…
Αν μη τι άλλο, οι αποδόσεις στο μακρινό άκρο της καμπύλης των αποδόσεων των ΗΠΑ μπορεί να έχουν πέσει αισθητά, αλλά οι μειώσεις αλλού ήταν πολύ μικρότερες. (Βλ. Διάγραμμα 1.)
Κυρίως, οι δημοσιονομικές ανησυχίες που συνέβαλαν στην άνοδο των μακροπρόθεσμων αποδόσεων το καλοκαίρι δεν έχουν εξαφανιστεί, αλλά - το αντίθετο - έχουν τεθεί στο επίκεντρο της προσοχής των ... τιμωρών της αγοράς ομολόγων.
Ως γνωστόν μια αξιοσημείωτη πρόσφατη εξέλιξη σημειώθηκε στη Γαλλία, όπου οι προσπάθειες δημοσιονομικής εξυγίανσης ανέτρεψαν μια κυβέρνηση για δεύτερη φορά μέσα σε έναν χρόνο και ο νέος πρωθυπουργός υπαινίχθηκε ότι θα μετριάσει τα σχέδια περικοπών για τον επόμενο χρόνο
Διάγραμμα 1: 30ετείς Αποδόσεις Κυβερνητικών Ομολόγων (%)
Πηγές: LSEG, Capital Economics
Η κυρίαρχή εικόνα είναι αυτή ελλειμμάτων στους προϋπολογισμούς των αναπτυγμένων οικονομιών , που έχουν διογκωθεί σε επίπεδα-ρεκόρ, και είναι αλήθεια ότι στις περισσότερες οικονομίες έχουν αυξηθεί απότομα μετά την πανδημία.
Όμως υπάρχει τεράστια διαφοροποίηση στα επίπεδα των ελλειμμάτων.
Στο ένα άκρο βρίσκεται η Ιαπωνία , όπου το φετινό έλλειμμα αναμένεται να είναι μικρότερο του 1% του ΑΕΠ – σημαντική μείωση σε σχέση με την προ πανδημίας περίοδο.
Στο άλλο άκρο βρίσκονται οι ΗΠΑ, όπου το ομοσπονδιακό έλλειμμα προϋπολογισμού προβλέπεται στο 6% του ΑΕΠ φέτος – παρά το γεγονός ότι η κυβέρνηση εισπράττει πλέον περίπου 30 δισ. δολάρια τον μήνα από τελωνειακούς δασμούς. (Βλ. Διάγραμμα 2.)
Διάγραμμα 2: Γενικό Ισοζύγιο Προϋπολογισμού (% ΑΕΠ)
Πηγή: Διεθνές Νομισματικό Ταμείο
Τα υψηλότερα επιτόκια έχουν αυξήσει το κόστος εξυπηρέτησης του χρέους και ερμηνεύουν μέρος της ανόδου των ελλειμμάτων στις ανεπτυγμένες οικονομίες μεταφέροντας στα δημοσιονομικά στοιχεία το πρόβλημα του χρέους μέσω της αύξησης του κόστους εξυπηρέτησής του.
Ωστόσο, τα πρωτογενή ελλείμματα (δηλ. αυτά που εξαιρούν τις δαπάνες τόκων) έχουν επίσης αυξηθεί μετά την πανδημία. (Βλ. Διάγραμμα 3.)
Με άλλα λόγια, η δημοσιονομική πολιτική έχει γίνει περισσότερο επεκτατική ως προς τη συνολική ζήτηση.
Διάγραμμα 3: Πρωτογενές Ισοζύγιο Προϋπολογισμού (% ΑΕΠ)
Πηγή: Διεθνές Νομισματικό Ταμείο
Καθοριστικό είναι ότι αυτή η δημοσιονομική χαλάρωση συμβαίνει σε μια περίοδο όπου οι οικονομίες λειτουργούν σε ή κοντά στο καθεστώς της πλήρους απασχόλησης, πράγμα που σημαίνει ότι υπάρχει μικρότερο περιθώριο περιορισμού των ελλειμμάτων μέσω ανάπτυξης.
Και, φυσικά, τα ποσοστά χρέους είναι σημαντικά υψηλότερα. (Βλ. Διάγραμμα 4.)
Διάγραμμα 4: Καθαρό Δημόσιο Χρέος (% ΑΕΠ)
Πηγή: Διεθνές Νομισματικό Ταμείο
Οι κίνδυνοι δεν είναι ίδιοι για όλους
Οι ΗΠΑ ξεχωρίζουν ως η πιο ακραία περίπτωση, με τεράστιο έλλειμμα, μεγάλο βάρος χρέους και ελάχιστη διάθεση και από τα δύο κόμματα να αναλάβουν δράση.
Ωστόσο, η Ουάσιγκτον απολαμβάνει το «υπερβολικό προνόμιο» του δολαρίου, που δημιουργεί μόνιμη ζήτηση για τα ομόλογα ΗΠΑ.
Τα πραγματικά δημοσιονομικά αδύνατα σημεία βρίσκονται αλλού.
Η Βρετανία είναι μια μεσαίου μεγέθους οικονομία, με πρόσφατο ιστορικό πληθωρισμού χειρότερο από τους ομολόγους της και με το φιάσκο του «mini budget» της Liz Truss ακόμη χαραγμένο στις μνήμες των διεθνών επενδυτών.
Η Γαλλία, που έχει πλέον τον πέμπτο πρωθυπουργό της από την αρχή του περασμένου έτους, φέρει ακόμη υψηλότερο δημοσιονομικό έλλειμμα και βάρος χρέους.
Και, σε αντίθεση με το Βρετανία, η κεντρική της τράπεζα δεν στηρίζει άμεσα την εγχώρια αγορά ομολόγων.
Δεν θα καταφύγουν στο ΔΝΤ
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι και οι δύο χώρες ίσως αναγκαστούν σύντομα να απευθυνθούν στο ΔΝΤ, όπως συνέβη με την Ελλάδα. Αυτό είναι ανοησία. Το Ταμείο είναι σανίδα σωτηρίας για οικονομίες που έχουν δανειστεί υπερβολικά σε ξένα νομίσματα και μετά χάνουν την πρόσβαση στις αγορές.
Η Βρετανία δανείζεται σε λίρες, που είναι αποθεματικό νόμισμα που της δίνει σημαντική ευελιξία.
Η ευελιξία αυτή μπορεί να φανεί, όταν η Τράπεζα της Αγγλίας (Bank of England) αναμένεται να διατηρήσει αμετάβλητα, αλλά ίσως επιβραδύνει τον ρυθμό της ποσοτικής σύσφιξης (QT) για να συγκρατήσει την άνοδο των μακροπρόθεσμων αποδόσεων.
Παρά τον θόρυβο στην αγορά ομολόγων, δεν υπάρχει κατάρρευση εμπιστοσύνης στη στερλίνα (προς το παρόν) – οι δημοπρασίες gilts εξελίσσονται ομαλά και οι βραχυπρόθεσμες αποδόσεις παραμένουν σταθερές.
Στο μεταξύ, αν και η νέα κυβέρνηση της Γαλλίας αντιμετωπίζει υψηλότερο κόστος δανεισμού, αυτό δεν πλησιάζει τα επίπεδα κρίσης.
Και αν το Παρίσι χρειαστεί ποτέ βοήθεια, θα στραφεί πρώτα στις Βρυξέλλες, όχι στο ΔΝΤ στην Ουάσιγκτον.
Ούτε η Γαλλία ούτε η Βρετανία βρίσκονται μπροστά σε κρίση χρέους τύπου Ελλάδας - αλλά θα χρειαστεί η πολιτική τάξη να διαχειριστεί... μνημόνια τα οποία θα έχουν υιοθετηθεί εθελοντικά!
Αυτό που όμως δεν φαίνεται να γίνεται αποδεκτό από τα κοινωνικά σώματα είναι ένα αξιόπιστο σχέδιο για τη μείωση των ελλειμμάτων και του χρέους με την πάροδο του χρόνου γεγονός που αυξάνει το πολιτικό κίνδυνο για τους επενδυτές – με τους «τιμωρούς» της αγοράς ομολόγων να βρίσκονται με το όπλο παρά πόδας.
Η αδυναμία πολιτικής διαχείρισης της δημοσιονομικής κρίσης εντοπίζεται στο γεγονός ότι ενώ το ανώτερο 1% ή 10% επωφελήθηκε από την θέση της χώρας στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία, η μεσαία τάξη ρευστοποιήθηκε ενώ ευρέα κοινωνικά σώματα είδαν την οικονομική τους θέση και το κοινωνικό status να υποβαθμίζεται (από παράγοντες όπως η μετανάστευση κ.ά.).
Ακυβέρνητες πολιτείες της Ευρώπης
Ο Βρετανός πρωθυπουργός Keir Starmer και ο Γάλλος πρόεδρος Emmanuel Macron μπορεί να δυσκολεύονται περισσότερο, αλλά οι ομόλογοί τους από τη Χάγη μέχρι τη Βαρσοβία και από το Βερολίνο μέχρι τη Μαδρίτη βρίσκονται όλοι στο ίδιο καράβι, διαχειριζόμενοι χώρες που γίνονται όλο και πιο ακυβέρνητες.
Μεγάλο μέρος της ηπείρου μαστίζεται τώρα από έναν επιβλαβή συνδυασμό επιδείνωσης της δημοσιονομικής θέσης, αναποτελεσματικής δημόσιας διοίκησης, κοινοβουλευτικού κατακερματισμού.
Ως γνωστόν, στη Γαλλία, τα συνδικάτα παρέλυσαν τη χώρα την Πέμπτη 18 Σεπτεμβρίου, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τις προσπάθειες περικοπής των δημόσιων δαπανών ενώ το φθινόωρο αναμένεται θερμό όσον αφορά τις κοινωνικές κινητοποιήσεις.
Για τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις που διατηρούνται από το ολοένα συρρικνούμενο κεντρώο έδαφος, η προσποίηση της «κανονικότητας» δίνει τη θέση της σε μια έμμεση παραδοχή ότι κάποιος βαθμός παράλυσης και κοινωνικής αναταραχής θα αποτελέσει σταθερό χαρακτηριστικό για το βραχυπρόθεσμο μέλλον τουλάχιστον.
Η διαρκής διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων και η κατάρρευση των μηχανισμών ανοδικής κοινωνικής κινητικότητας που διαμόρφωναν μια ρωμαλέα μεσαία τάξης στις αναπτυγμένες οικονομίες έχουν διαμορφώσει ένα εκρηκτικό πολιτικό περιβάλλον όπου οι διαχειριστικές – τεχνοκρατικές λύσεις δεν βρίσκουν ευήκοα ώρα στο εκλογικό ακροατήριο.
Αυτό μπορεί σύντομα να μετατραπεί σε πανικό, με την πατριωτική δεξιά να καταγράφει ισχυρά ποσοστά στις δημοσκοπήσεις ενόψει των επόμενων εκλογών σε Γερμανία, Γαλλία και Βρετανία.
Πέρα από τις δημοσιονομικές απειλές, η πολιτική αστάθεια και η αδυναμία των διαχειριστικών λύσεων να πείσουν δίνουν σαφές μήνυμα προς τους ψηφοφόρους ότι οι τρέχουσες οικονομικές/ πολιτικές δομές δεν μπορούν να αποδώσουν
Η κρίση διακυβέρνησης και το τέλος του πολιτικού κέντρου
Η κρίση διακυβέρνησης της Ευρώπης έχει κοινά μοτίβα.
Συνήθως αντανακλά μια κατάρρευση της συναίνεσης για το πώς θα μοιραστούν τα πενιχρά οφέλη της οικονομικής ανάπτυξης, που πυροδοτείται από επιχειρήματα της άκρας αριστεράς ή δεξιάς ότι είτε οι ευκατάστατοι είτε οι μετανάστες είναι μέρος του προβλήματος.
Οι γηράσκοντες πληθυσμοί έχουν εντείνει την πίεση στους προϋπολογισμούς και προσθέτουν μια γενεακή διάσταση στη διαμάχη.
Ενώ Γαλλία και Βρετανία βρίσκονται τώρα στο επίκεντρο, οποιοδήποτε κράτος έχει δημόσιο συνταξιοδοτικό σύστημα –όχι λιγότερο η Γερμανία και η Ισπανία – αντιμετωπίζει δύσκολες αποφάσεις.
Η Γαλλία είναι το πιο ζωντανό παράδειγμα πολιτικής αστάθειας και αδιεξόδου. Ο πέμπτος πρωθυπουργός της μέσα σε δύο χρόνια, ο Sebastien Lecornu, θα χρειαστεί να κάνει πραγματικές παραχωρήσεις προς τα αριστερά για να περάσει έναν προϋπολογισμό και να παραμείνει στην εξουσία.
Με λιγότερο από δύο χρόνια να απομένουν στην τραυματισμένη προεδρία του Macron, ο Εθνικός Συναγερμός υπό τη Marine Le Pen διαθέτει πλέον όλη την αυτοπεποίθηση ενός πολιτικού κινήματος που αισθάνεται ότι η ώρα του έχει σχεδόν φτάσει.
Ο χάρτης της πολιτικής αλλαγής στην Ευρώπη
Βρετανία: Ο Starmer παλεύει σκληρά να παραμείνει στην εξουσία.
Η εξουσία που είχε μετά τη μεγάλη εκλογική νίκη του πέρυσι εξανεμίστηκε με έναν αμφιλεγόμενο προϋπολογισμό, αναταράξεις στις αγορές και αναγκαστικές παραιτήσεις στενών συνεργατών.
Η άνοδος του Reform υπό τον Nigel Farage δίνει ορμή στα πατριωτικά πανιά.
Γερμανία: Ο καγκελάριος Friedrich Merz κυβερνά έναν εύθραυστο συνασπισμό.
Το AfD είναι τώρα η κύρια αντιπολίτευση και ισοδυναμεί με το CDU στις δημοσκοπήσεις.
Ισπανία: Ο Pedro Sanchez κρατά την εξουσία μόνο μέσω αμφιλεγόμενης συμμαχίας με Καταλανούς αυτονομιστές.
Πορτογαλία: Έχει διεξάγει τρεις εκλογές σε τρία χρόνια.
Ιταλία: Η Giorgia Meloni είναι η μακροβιότερη πρωθυπουργός από τον Silvio Berlusconi, αλλά παραμένει δεσμευμένη από το μεγαλύτερο χρέος στην Ευρώπη (μετά την Ελλάδα) και ένα κερματισμένο κοινοβούλιο.
Ολλανδία: Ο Dick Schoof επιβίωσε μιας ψήφου δυσπιστίας τον Αύγουστο, αλλά αντιμετωπίζει εκλογές τον επόμενο μήνα.
Βέλγιο: Χρειάστηκαν πάνω από έξι μήνες για να σχηματιστεί κυβέρνηση μετά τις τελευταίες εκλογές.
Πολωνία: Ο Donald Tusk αποδυναμώθηκε από την εκλογή πατριώτη προέδρου που μπλοκάρει τον προϋπολογισμό.
Ρουμανία: Βιώνει την πιο σοβαρή πολιτική κρίση από την πτώση του κομμουνισμού, με έναν εναλλακτικό υποψήφιο να κερδίζει απρόσμενα τον πρώτο γύρο των εκλογών, ο οποίος θα ανατρέχει τον αντιρωσικό προσανατολισμό της χώρας.
Αδύναμοι οι θεσμικοί παράγοντες
Ορισμένοι υπερεθνικοί θεσμοί, όπως Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, έχουν καταφέρει να κρατήσουν τη σταθερότητα των τιμών σε ένα εξαιρετικά ασταθές περιβάλλον, μάλλον δεν αρκούν για να ανακόψουν το κύμα
Το TPI της ΕΚΤ επιτρέπει αγορές ομολόγων μόνο υπό όρους (αιματηρών) μεταρρυθμίσεων.
Μια μεγάλη παρέμβαση θα πολιτικοποιούσε τη νομισματική πολιτική και θα έπληττε την ανεξαρτησία της ΕΚΤ, δυναμιτίζοντας την αξιοπιστία της.
Οι αναλυτές προειδοποιούν ότι η γαλλική κρίση έχει τη δυναμική να προκαλέσει νέα κρίση του ευρώ – και αυτή τη φορά με πολύ χειρότερες συνέπειες από την ελληνική.
Η Γαλλία, μαζί με τη Γερμανία, αντιπροσωπεύουν το 47% της οικονομικής παραγωγής της Ευρωζώνης.
Αν παρασυρθεί στο χάος, απειλείται η ίδια η ύπαρξη της νομισματικής ένωσης.
Την ίδια ώρα, η ίδια η ΕΕ λόγω της φύσης της ως ένωση κρατών, έχει τις δικές της προκλήσεις.
Οι αργές διαδικασίες και η ανάγκη για συναίνεση καθυστερούν τις αποφάσεις, ενώ το μπλοκ αποτελεί στόχο για εθνικιστικά κινήματα, όπως αποδείχθηκε με το Brexit.
Η λιτότητα μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση και η επιστροφή της πολιτικής
Οι χώρες σε όλο τον δυτικό κόσμο πληρώνουν τώρα το τίμημα δεκαετιών λαθών στην οικονομική πολιτική, που ξεκινούν από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση.
Μετά από αυτήν, οι κυβερνήσεις ξεκίνησαν πρόωρη και συχνά αυτοκαταστροφική δημοσιονομική λιτότητα.
Σε συνδυασμό με την απομόχλευση του ιδιωτικού τομέα, αυτό κατέστειλε τη συνολική ζήτηση και οδήγησε στην πιο αδύναμη ανάκαμψη από ύφεση από τη δεκαετία του 1930.
Αυτή η εμπειρία απαξίωσε θεμελιωδώς τη «λιτότητα», καθιστώντας την τόσο τοξική ώστε κανένα κόμμα δεν τολμά να την αγγίξει.
Αλλά το σημερινό οικονομικό περιβάλλον είναι εντελώς διαφορετικό: οι περισσότερες ανεπτυγμένες οικονομίες θα επωφελούνταν από κάποια μετρημένη, στοχευμένη δημοσιονομική σύσφιξη.
Η πρόκληση, λοιπόν, δεν είναι οικονομική αλλά πολιτική.
Το 1992, ο James Carville δημιούργησε το διάσημο σύνθημα «It’s the economy, stupid» («είναι η οικονομια, ανόητε») για να εστιάσει την προεκλογική καμπάνια κατά την υποψηφιότητα του Bill Clinton. Στο σημερινό δημοσιονομικό περιβάλλον, το μότο θα ήταν: «It’s the politics, stupid».
Οι αγορές εξακολουθούν να είναι πρόθυμες να χρηματοδοτήσουν ελλείμματα. Αλλά η πολιτική μπορεί να εμποδίσει τη δημοσιονομική προσαρμογή που είναι αναγκαία μεσοπρόθεσμα.
Ο κίνδυνος είναι ότι αυτή η πολυτέλεια δεν θα διαρκέσει επί μακρόν.
Αν οι πολιτικοί αποτύχουν να δράσουν, οι αγορές θα κάνουν τελικά τη δουλειά γι’ αυτούς – και μάλιστα πολύ πιο βάναυσο τρόπο, όπως γνωρίζουμε πολύ καλά στην Ελλάδα.
www.bankingnews.gr
Αλλά φαίνεται ότι τώρα πλέον οι λαοί της Γηραιάς Ηπείρου θα αρχίσουν να αντιλαμβάνονται ότι η ελληνική περίπτωση – η οικονομία της χώρας δεν έχει ακόμη ανακάμψει… – δεν ήταν η εξαίρεση, αλλά το μέλλον τους…
Οι μεγαλύτερες χώρες έχουν πάνω από έναν χρόνο μέχρι τις γενικές εκλογές, ενώ η Βρετανία και η Γερμανία μπορεί να φτάσουν ως το 2029 εφόσον οι κυβερνήσεις τους αντέξουν, προοπτική αμφίβολη!
Ωστόσο, οι ηγέτες τους την ίδια ώρα μοιάζουν όλο και περισσότερο με συνταγματικούς μονάρχες ή μαριονέτες: παρόντες στις τελετές, αλλά στερημένοι από την πραγματική ικανότητα διακυβέρνησης.
Η καλοκαιρινή νηνεμία διακόπηκε από ένα άλμα στις αποδόσεις των μακροπρόθεσμων ομολόγων, το οποίο προκάλεσε εύλογες προειδοποιήσεις για εκτίναξη του κόστους δανεισμού των κυβερνήσεων και την εκδήλωση δημοσιονομικών κρίσεων σε όλες τις ανεπτυγμένες οικονομίες.
Ωστόσο, μόλις λίγες εβδομάδες αργότερα, οι αποδόσεις υποχώρησαν – η απόδοση του 30ετούς αμερικανικού ομολόγου έπεσε περίπου 30 μονάδες βάσης αυτόν τον μήνα και επέστρεψε στα επίπεδα της περασμένης άνοιξης
Αυτά βέβαια, δεν είναι απλώς θόρυβος…
Αν μη τι άλλο, οι αποδόσεις στο μακρινό άκρο της καμπύλης των αποδόσεων των ΗΠΑ μπορεί να έχουν πέσει αισθητά, αλλά οι μειώσεις αλλού ήταν πολύ μικρότερες. (Βλ. Διάγραμμα 1.)
Κυρίως, οι δημοσιονομικές ανησυχίες που συνέβαλαν στην άνοδο των μακροπρόθεσμων αποδόσεων το καλοκαίρι δεν έχουν εξαφανιστεί, αλλά - το αντίθετο - έχουν τεθεί στο επίκεντρο της προσοχής των ... τιμωρών της αγοράς ομολόγων.
Ως γνωστόν μια αξιοσημείωτη πρόσφατη εξέλιξη σημειώθηκε στη Γαλλία, όπου οι προσπάθειες δημοσιονομικής εξυγίανσης ανέτρεψαν μια κυβέρνηση για δεύτερη φορά μέσα σε έναν χρόνο και ο νέος πρωθυπουργός υπαινίχθηκε ότι θα μετριάσει τα σχέδια περικοπών για τον επόμενο χρόνο
Διάγραμμα 1: 30ετείς Αποδόσεις Κυβερνητικών Ομολόγων (%)
Πηγές: LSEG, Capital Economics
Η κυρίαρχή εικόνα είναι αυτή ελλειμμάτων στους προϋπολογισμούς των αναπτυγμένων οικονομιών , που έχουν διογκωθεί σε επίπεδα-ρεκόρ, και είναι αλήθεια ότι στις περισσότερες οικονομίες έχουν αυξηθεί απότομα μετά την πανδημία.
Όμως υπάρχει τεράστια διαφοροποίηση στα επίπεδα των ελλειμμάτων.
Στο ένα άκρο βρίσκεται η Ιαπωνία , όπου το φετινό έλλειμμα αναμένεται να είναι μικρότερο του 1% του ΑΕΠ – σημαντική μείωση σε σχέση με την προ πανδημίας περίοδο.
Στο άλλο άκρο βρίσκονται οι ΗΠΑ, όπου το ομοσπονδιακό έλλειμμα προϋπολογισμού προβλέπεται στο 6% του ΑΕΠ φέτος – παρά το γεγονός ότι η κυβέρνηση εισπράττει πλέον περίπου 30 δισ. δολάρια τον μήνα από τελωνειακούς δασμούς. (Βλ. Διάγραμμα 2.)
Διάγραμμα 2: Γενικό Ισοζύγιο Προϋπολογισμού (% ΑΕΠ)
Πηγή: Διεθνές Νομισματικό Ταμείο
Τα υψηλότερα επιτόκια έχουν αυξήσει το κόστος εξυπηρέτησης του χρέους και ερμηνεύουν μέρος της ανόδου των ελλειμμάτων στις ανεπτυγμένες οικονομίες μεταφέροντας στα δημοσιονομικά στοιχεία το πρόβλημα του χρέους μέσω της αύξησης του κόστους εξυπηρέτησής του.
Ωστόσο, τα πρωτογενή ελλείμματα (δηλ. αυτά που εξαιρούν τις δαπάνες τόκων) έχουν επίσης αυξηθεί μετά την πανδημία. (Βλ. Διάγραμμα 3.)
Με άλλα λόγια, η δημοσιονομική πολιτική έχει γίνει περισσότερο επεκτατική ως προς τη συνολική ζήτηση.
Διάγραμμα 3: Πρωτογενές Ισοζύγιο Προϋπολογισμού (% ΑΕΠ)
Πηγή: Διεθνές Νομισματικό Ταμείο
Καθοριστικό είναι ότι αυτή η δημοσιονομική χαλάρωση συμβαίνει σε μια περίοδο όπου οι οικονομίες λειτουργούν σε ή κοντά στο καθεστώς της πλήρους απασχόλησης, πράγμα που σημαίνει ότι υπάρχει μικρότερο περιθώριο περιορισμού των ελλειμμάτων μέσω ανάπτυξης.
Και, φυσικά, τα ποσοστά χρέους είναι σημαντικά υψηλότερα. (Βλ. Διάγραμμα 4.)
Διάγραμμα 4: Καθαρό Δημόσιο Χρέος (% ΑΕΠ)
Πηγή: Διεθνές Νομισματικό Ταμείο
Οι κίνδυνοι δεν είναι ίδιοι για όλους
Οι ΗΠΑ ξεχωρίζουν ως η πιο ακραία περίπτωση, με τεράστιο έλλειμμα, μεγάλο βάρος χρέους και ελάχιστη διάθεση και από τα δύο κόμματα να αναλάβουν δράση.
Ωστόσο, η Ουάσιγκτον απολαμβάνει το «υπερβολικό προνόμιο» του δολαρίου, που δημιουργεί μόνιμη ζήτηση για τα ομόλογα ΗΠΑ.
Τα πραγματικά δημοσιονομικά αδύνατα σημεία βρίσκονται αλλού.
Η Βρετανία είναι μια μεσαίου μεγέθους οικονομία, με πρόσφατο ιστορικό πληθωρισμού χειρότερο από τους ομολόγους της και με το φιάσκο του «mini budget» της Liz Truss ακόμη χαραγμένο στις μνήμες των διεθνών επενδυτών.
Η Γαλλία, που έχει πλέον τον πέμπτο πρωθυπουργό της από την αρχή του περασμένου έτους, φέρει ακόμη υψηλότερο δημοσιονομικό έλλειμμα και βάρος χρέους.
Και, σε αντίθεση με το Βρετανία, η κεντρική της τράπεζα δεν στηρίζει άμεσα την εγχώρια αγορά ομολόγων.
Δεν θα καταφύγουν στο ΔΝΤ
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι και οι δύο χώρες ίσως αναγκαστούν σύντομα να απευθυνθούν στο ΔΝΤ, όπως συνέβη με την Ελλάδα. Αυτό είναι ανοησία. Το Ταμείο είναι σανίδα σωτηρίας για οικονομίες που έχουν δανειστεί υπερβολικά σε ξένα νομίσματα και μετά χάνουν την πρόσβαση στις αγορές.
Η Βρετανία δανείζεται σε λίρες, που είναι αποθεματικό νόμισμα που της δίνει σημαντική ευελιξία.
Η ευελιξία αυτή μπορεί να φανεί, όταν η Τράπεζα της Αγγλίας (Bank of England) αναμένεται να διατηρήσει αμετάβλητα, αλλά ίσως επιβραδύνει τον ρυθμό της ποσοτικής σύσφιξης (QT) για να συγκρατήσει την άνοδο των μακροπρόθεσμων αποδόσεων.
Παρά τον θόρυβο στην αγορά ομολόγων, δεν υπάρχει κατάρρευση εμπιστοσύνης στη στερλίνα (προς το παρόν) – οι δημοπρασίες gilts εξελίσσονται ομαλά και οι βραχυπρόθεσμες αποδόσεις παραμένουν σταθερές.
Στο μεταξύ, αν και η νέα κυβέρνηση της Γαλλίας αντιμετωπίζει υψηλότερο κόστος δανεισμού, αυτό δεν πλησιάζει τα επίπεδα κρίσης.
Και αν το Παρίσι χρειαστεί ποτέ βοήθεια, θα στραφεί πρώτα στις Βρυξέλλες, όχι στο ΔΝΤ στην Ουάσιγκτον.
Ούτε η Γαλλία ούτε η Βρετανία βρίσκονται μπροστά σε κρίση χρέους τύπου Ελλάδας - αλλά θα χρειαστεί η πολιτική τάξη να διαχειριστεί... μνημόνια τα οποία θα έχουν υιοθετηθεί εθελοντικά!
Αυτό που όμως δεν φαίνεται να γίνεται αποδεκτό από τα κοινωνικά σώματα είναι ένα αξιόπιστο σχέδιο για τη μείωση των ελλειμμάτων και του χρέους με την πάροδο του χρόνου γεγονός που αυξάνει το πολιτικό κίνδυνο για τους επενδυτές – με τους «τιμωρούς» της αγοράς ομολόγων να βρίσκονται με το όπλο παρά πόδας.
Η αδυναμία πολιτικής διαχείρισης της δημοσιονομικής κρίσης εντοπίζεται στο γεγονός ότι ενώ το ανώτερο 1% ή 10% επωφελήθηκε από την θέση της χώρας στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία, η μεσαία τάξη ρευστοποιήθηκε ενώ ευρέα κοινωνικά σώματα είδαν την οικονομική τους θέση και το κοινωνικό status να υποβαθμίζεται (από παράγοντες όπως η μετανάστευση κ.ά.).
Ακυβέρνητες πολιτείες της Ευρώπης
Ο Βρετανός πρωθυπουργός Keir Starmer και ο Γάλλος πρόεδρος Emmanuel Macron μπορεί να δυσκολεύονται περισσότερο, αλλά οι ομόλογοί τους από τη Χάγη μέχρι τη Βαρσοβία και από το Βερολίνο μέχρι τη Μαδρίτη βρίσκονται όλοι στο ίδιο καράβι, διαχειριζόμενοι χώρες που γίνονται όλο και πιο ακυβέρνητες.
Μεγάλο μέρος της ηπείρου μαστίζεται τώρα από έναν επιβλαβή συνδυασμό επιδείνωσης της δημοσιονομικής θέσης, αναποτελεσματικής δημόσιας διοίκησης, κοινοβουλευτικού κατακερματισμού.
Ως γνωστόν, στη Γαλλία, τα συνδικάτα παρέλυσαν τη χώρα την Πέμπτη 18 Σεπτεμβρίου, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τις προσπάθειες περικοπής των δημόσιων δαπανών ενώ το φθινόωρο αναμένεται θερμό όσον αφορά τις κοινωνικές κινητοποιήσεις.
Για τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις που διατηρούνται από το ολοένα συρρικνούμενο κεντρώο έδαφος, η προσποίηση της «κανονικότητας» δίνει τη θέση της σε μια έμμεση παραδοχή ότι κάποιος βαθμός παράλυσης και κοινωνικής αναταραχής θα αποτελέσει σταθερό χαρακτηριστικό για το βραχυπρόθεσμο μέλλον τουλάχιστον.
Η διαρκής διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων και η κατάρρευση των μηχανισμών ανοδικής κοινωνικής κινητικότητας που διαμόρφωναν μια ρωμαλέα μεσαία τάξης στις αναπτυγμένες οικονομίες έχουν διαμορφώσει ένα εκρηκτικό πολιτικό περιβάλλον όπου οι διαχειριστικές – τεχνοκρατικές λύσεις δεν βρίσκουν ευήκοα ώρα στο εκλογικό ακροατήριο.
Αυτό μπορεί σύντομα να μετατραπεί σε πανικό, με την πατριωτική δεξιά να καταγράφει ισχυρά ποσοστά στις δημοσκοπήσεις ενόψει των επόμενων εκλογών σε Γερμανία, Γαλλία και Βρετανία.
Πέρα από τις δημοσιονομικές απειλές, η πολιτική αστάθεια και η αδυναμία των διαχειριστικών λύσεων να πείσουν δίνουν σαφές μήνυμα προς τους ψηφοφόρους ότι οι τρέχουσες οικονομικές/ πολιτικές δομές δεν μπορούν να αποδώσουν
Η κρίση διακυβέρνησης και το τέλος του πολιτικού κέντρου
Η κρίση διακυβέρνησης της Ευρώπης έχει κοινά μοτίβα.
Συνήθως αντανακλά μια κατάρρευση της συναίνεσης για το πώς θα μοιραστούν τα πενιχρά οφέλη της οικονομικής ανάπτυξης, που πυροδοτείται από επιχειρήματα της άκρας αριστεράς ή δεξιάς ότι είτε οι ευκατάστατοι είτε οι μετανάστες είναι μέρος του προβλήματος.
Οι γηράσκοντες πληθυσμοί έχουν εντείνει την πίεση στους προϋπολογισμούς και προσθέτουν μια γενεακή διάσταση στη διαμάχη.
Ενώ Γαλλία και Βρετανία βρίσκονται τώρα στο επίκεντρο, οποιοδήποτε κράτος έχει δημόσιο συνταξιοδοτικό σύστημα –όχι λιγότερο η Γερμανία και η Ισπανία – αντιμετωπίζει δύσκολες αποφάσεις.
Η Γαλλία είναι το πιο ζωντανό παράδειγμα πολιτικής αστάθειας και αδιεξόδου. Ο πέμπτος πρωθυπουργός της μέσα σε δύο χρόνια, ο Sebastien Lecornu, θα χρειαστεί να κάνει πραγματικές παραχωρήσεις προς τα αριστερά για να περάσει έναν προϋπολογισμό και να παραμείνει στην εξουσία.
Με λιγότερο από δύο χρόνια να απομένουν στην τραυματισμένη προεδρία του Macron, ο Εθνικός Συναγερμός υπό τη Marine Le Pen διαθέτει πλέον όλη την αυτοπεποίθηση ενός πολιτικού κινήματος που αισθάνεται ότι η ώρα του έχει σχεδόν φτάσει.
Ο χάρτης της πολιτικής αλλαγής στην Ευρώπη
Βρετανία: Ο Starmer παλεύει σκληρά να παραμείνει στην εξουσία.
Η εξουσία που είχε μετά τη μεγάλη εκλογική νίκη του πέρυσι εξανεμίστηκε με έναν αμφιλεγόμενο προϋπολογισμό, αναταράξεις στις αγορές και αναγκαστικές παραιτήσεις στενών συνεργατών.
Η άνοδος του Reform υπό τον Nigel Farage δίνει ορμή στα πατριωτικά πανιά.
Γερμανία: Ο καγκελάριος Friedrich Merz κυβερνά έναν εύθραυστο συνασπισμό.
Το AfD είναι τώρα η κύρια αντιπολίτευση και ισοδυναμεί με το CDU στις δημοσκοπήσεις.
Ισπανία: Ο Pedro Sanchez κρατά την εξουσία μόνο μέσω αμφιλεγόμενης συμμαχίας με Καταλανούς αυτονομιστές.
Πορτογαλία: Έχει διεξάγει τρεις εκλογές σε τρία χρόνια.
Ιταλία: Η Giorgia Meloni είναι η μακροβιότερη πρωθυπουργός από τον Silvio Berlusconi, αλλά παραμένει δεσμευμένη από το μεγαλύτερο χρέος στην Ευρώπη (μετά την Ελλάδα) και ένα κερματισμένο κοινοβούλιο.
Ολλανδία: Ο Dick Schoof επιβίωσε μιας ψήφου δυσπιστίας τον Αύγουστο, αλλά αντιμετωπίζει εκλογές τον επόμενο μήνα.
Βέλγιο: Χρειάστηκαν πάνω από έξι μήνες για να σχηματιστεί κυβέρνηση μετά τις τελευταίες εκλογές.
Πολωνία: Ο Donald Tusk αποδυναμώθηκε από την εκλογή πατριώτη προέδρου που μπλοκάρει τον προϋπολογισμό.
Ρουμανία: Βιώνει την πιο σοβαρή πολιτική κρίση από την πτώση του κομμουνισμού, με έναν εναλλακτικό υποψήφιο να κερδίζει απρόσμενα τον πρώτο γύρο των εκλογών, ο οποίος θα ανατρέχει τον αντιρωσικό προσανατολισμό της χώρας.
Αδύναμοι οι θεσμικοί παράγοντες
Ορισμένοι υπερεθνικοί θεσμοί, όπως Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, έχουν καταφέρει να κρατήσουν τη σταθερότητα των τιμών σε ένα εξαιρετικά ασταθές περιβάλλον, μάλλον δεν αρκούν για να ανακόψουν το κύμα
Το TPI της ΕΚΤ επιτρέπει αγορές ομολόγων μόνο υπό όρους (αιματηρών) μεταρρυθμίσεων.
Μια μεγάλη παρέμβαση θα πολιτικοποιούσε τη νομισματική πολιτική και θα έπληττε την ανεξαρτησία της ΕΚΤ, δυναμιτίζοντας την αξιοπιστία της.
Οι αναλυτές προειδοποιούν ότι η γαλλική κρίση έχει τη δυναμική να προκαλέσει νέα κρίση του ευρώ – και αυτή τη φορά με πολύ χειρότερες συνέπειες από την ελληνική.
Η Γαλλία, μαζί με τη Γερμανία, αντιπροσωπεύουν το 47% της οικονομικής παραγωγής της Ευρωζώνης.
Αν παρασυρθεί στο χάος, απειλείται η ίδια η ύπαρξη της νομισματικής ένωσης.
Την ίδια ώρα, η ίδια η ΕΕ λόγω της φύσης της ως ένωση κρατών, έχει τις δικές της προκλήσεις.
Οι αργές διαδικασίες και η ανάγκη για συναίνεση καθυστερούν τις αποφάσεις, ενώ το μπλοκ αποτελεί στόχο για εθνικιστικά κινήματα, όπως αποδείχθηκε με το Brexit.
Η λιτότητα μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση και η επιστροφή της πολιτικής
Οι χώρες σε όλο τον δυτικό κόσμο πληρώνουν τώρα το τίμημα δεκαετιών λαθών στην οικονομική πολιτική, που ξεκινούν από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση.
Μετά από αυτήν, οι κυβερνήσεις ξεκίνησαν πρόωρη και συχνά αυτοκαταστροφική δημοσιονομική λιτότητα.
Σε συνδυασμό με την απομόχλευση του ιδιωτικού τομέα, αυτό κατέστειλε τη συνολική ζήτηση και οδήγησε στην πιο αδύναμη ανάκαμψη από ύφεση από τη δεκαετία του 1930.
Αυτή η εμπειρία απαξίωσε θεμελιωδώς τη «λιτότητα», καθιστώντας την τόσο τοξική ώστε κανένα κόμμα δεν τολμά να την αγγίξει.
Αλλά το σημερινό οικονομικό περιβάλλον είναι εντελώς διαφορετικό: οι περισσότερες ανεπτυγμένες οικονομίες θα επωφελούνταν από κάποια μετρημένη, στοχευμένη δημοσιονομική σύσφιξη.
Η πρόκληση, λοιπόν, δεν είναι οικονομική αλλά πολιτική.
Το 1992, ο James Carville δημιούργησε το διάσημο σύνθημα «It’s the economy, stupid» («είναι η οικονομια, ανόητε») για να εστιάσει την προεκλογική καμπάνια κατά την υποψηφιότητα του Bill Clinton. Στο σημερινό δημοσιονομικό περιβάλλον, το μότο θα ήταν: «It’s the politics, stupid».
Οι αγορές εξακολουθούν να είναι πρόθυμες να χρηματοδοτήσουν ελλείμματα. Αλλά η πολιτική μπορεί να εμποδίσει τη δημοσιονομική προσαρμογή που είναι αναγκαία μεσοπρόθεσμα.
Ο κίνδυνος είναι ότι αυτή η πολυτέλεια δεν θα διαρκέσει επί μακρόν.
Αν οι πολιτικοί αποτύχουν να δράσουν, οι αγορές θα κάνουν τελικά τη δουλειά γι’ αυτούς – και μάλιστα πολύ πιο βάναυσο τρόπο, όπως γνωρίζουμε πολύ καλά στην Ελλάδα.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών