Κάθε σοβαρή στρατηγική ειρήνης πρέπει να αναγνωρίσει ένα απλό, αλλά άβολο γεγονός: δεν μπορεί να υπάρξει διαρκής ειρήνη στην Ευρώπη χωρίς να ληφθούν υπόψη και τα συμφέροντα ασφαλείας της Ρωσίας
Περισσότερα από τρία χρόνια μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, η συζήτηση γύρω από την ειρήνη παραμένει εστιασμένη αποκλειστικά στην ασφάλεια του Κιέβου – και όχι της ευρύτερης περιοχής.
Οι ηγέτες της Δύσης προτείνουν συνεχώς στρατιωτική υποστήριξη, σχέδια ένταξης στο ΝΑΤΟ, και εγγυήσεις που θυμίζουν το Άρθρο 5 της Συμμαχίας.
Ωστόσο, κάθε σοβαρή στρατηγική ειρήνης πρέπει να αναγνωρίσει ένα απλό, αλλά άβολο γεγονός: δεν μπορεί να υπάρξει διαρκής ειρήνη στην Ευρώπη χωρίς να ληφθούν υπόψη και τα συμφέροντα ασφαλείας της Ρωσίας.
Το αδιέξοδο της μονομερούς ασφάλειας
Η αποτυχία των πρόσφατων συνομιλιών στην Ουάσινγκτον δείχνει το ίδιο μοτίβο: μια επίμονη άρνηση να αναγνωριστεί η ύπαρξη διπλής ανασφάλειας.
Η Ευρώπη – υπό την αμερικανική σκέπη – προσπαθεί να επιβάλει μια «ειρήνη» που προστατεύει μόνο την Ουκρανία, αφήνοντας τη Ρωσία έξω από οποιοδήποτε νέο σύστημα ασφαλείας.
Η νοοτροπία αυτή δεν είναι καινούργια.
Από τη δεκαετία του ’90, όταν ο Bill Clinton αποφάσισε να επεκτείνει το ΝΑΤΟ προς ανατολάς, η Ρωσία εξέφρασε ανησυχίες.
Παρ’ όλα αυτά, η Δύση αδιαφόρησε. Ο τότε πρόεδρος Boris Yeltsin είχε προειδοποιήσει ότι αν η Ρωσία εξαιρεθεί από το ΝΑΤΟ, η εμπιστοσύνη θα χαθεί.
Τότε είχε πει χαρακτηριστικά: «Η Ρωσία πρέπει να είναι η πρώτη που θα ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, αλλιώς όλο το σχέδιο δεν έχει νόημα».
Η άρνηση αυτή γέννησε μια νέα φάση του Ψυχρού Πολέμου, η οποία σήμερα έχει πάρει πολεμική μορφή στην Ουκρανία.
Η λανθασμένη ανάγνωση της ρωσικής απειλής
Για την πλειονότητα των αναλυτών της Δύσης, η Ρωσία είναι per se απειλή.
Ο Putin παρουσιάζεται ως αυταρχικός ηγέτης με ιμπεριαλιστικές βλέψεις.
Ωστόσο, ακόμα και αν δεχτούμε αυτήν την οπτική, είναι λάθος να αντιμετωπίζουμε μια πυρηνική δύναμη αποκλειστικά μέσω αποτροπής και πίεσης.
Η επέκταση του ΝΑΤΟ – την οποία η Δύση θεωρεί «προώθηση της δημοκρατίας» – για τη Μόσχα είναι στρατιωτική περικύκλωση.
Το ΝΑΤΟ παραμένει, ουσιαστικά, μια στρατιωτική συμμαχία.
Δεν είναι ουδέτερος θεσμός. Και όταν κάποιος εξαιρείται από ένα τέτοιο σύστημα, η αντίδραση είναι αναμενόμενη: το δόγμα της ανασφάλειας.
Δεν είναι τυχαίο ότι ο Putin αναφέρθηκε θετικά στις δηλώσεις του Αμερικανού ομολόγου του λέγοντας ότι ο πόλεμος ίσως είχε αποφευχθεί αν ο Trump ήταν πρόεδρος.
Δεν πρόκειται απλώς για φιλοφρόνηση.
Αντίθετα, δείχνει την προτίμηση της Μόσχας σε ένα μοντέλο διαπραγμάτευσης και όχι τιμωρίας.
Μπορεί να υπάρξει πανευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας;
Η μόνη ρεαλιστική απάντηση για το μέλλον της ηπείρου είναι ένα νέο, συμπεριληπτικό σύστημα ασφάλειας που να μην αποκλείει τη Ρωσία.
Όπως η Διάσκεψη του Ελσίνκι τη δεκαετία του 1970 κατάφερε να γεφυρώσει ιδεολογικές και στρατιωτικές αντιθέσεις, έτσι και σήμερα χρειάζεται μια νέα ευρωπαϊκή Συνθήκη Ασφάλειας.
Σε αυτό το πλαίσιο, η Ουκρανία δεν πρέπει να είναι το έπαθλο ενός ψυχρού πολέμου, αλλά ο γέφυρα.
Μια ουδέτερη Ουκρανία, με σαφείς εγγυήσεις και για τις δύο πλευρές, ίσως είναι ο μόνος τρόπος να αποφευχθεί ο κατακερματισμός της Ευρώπης και η σταθερή επιστροφή στον ανταγωνισμό ισχύος.
Αυτό προϋποθέτει:
1. Να εγκαταλειφθεί η ιδέα της πλήρους ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ
2. Να αποδεχτεί η Ρωσία την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας, με βάση διαπραγμάτευση
3. Να ιδρυθεί μια νέα πολυμερής πλατφόρμα ασφάλειας (π.χ. Ελσίνκι 2.0) με συμμετοχή όλων των κρατών της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας και της Ουκρανίας.
Το ηθικό δίλημμα της Δύσης
Η Δύση συχνά αντιμετωπίζει τις σχέσεις της με βάση ηθικούς διχασμούς και μανιχαϊστικές παραπομπές: καλό/κακό, δημοκρατία/αυταρχισμός, φιλελευθερισμός/αναθεωρητισμός.
Όμως, στις διεθνείς σχέσεις, τέτοιες απόλυτες κατηγορίες οδηγούν σε στρατηγικό φανατισμό.
Η ηθική υπεροψία – το να βλέπει κανείς την πλευρά του ως μονόδρομο για την πρόοδο – οδηγεί συχνά σε συγκρούσεις.
Η Ρωσία, με όλα της τα προβλήματα, είναι μέρος της γεωγραφικής και πολιτικής Ευρώπης.
Αν αποκλειστεί μόνιμα, η ειρήνη δεν θα είναι ποτέ διαρκής.
Όπως έδειξε η Κρίση της Κούβας το 1962, ακόμα και οι πιο ισχυροί αντίπαλοι μπορούν να συμφωνήσουν – όταν το τίμημα είναι η παγκόσμια ασφάλεια.
Είναι ρεαλιστικό κάτι τέτοιο σήμερα;
Θα φανεί σε πολλούς ουτοπικό να μιλάμε για συμπερίληψη της Ρωσίας σε ευρωπαϊκή ασφάλεια ενώ ακόμα μαίνεται πόλεμος.
Κι όμως, όλες οι μεγάλες συμφωνίες ειρήνης ξεκινούν όταν οι εμπλεκόμενοι αναγνωρίζουν το αδιέξοδο και τις αμοιβαίες απώλειες.
Ούτε η Ουκρανία μπορεί να κερδίσει δια παντός στο πεδίο της μάχης, ούτε η Ρωσία μπορεί να υποτάξει έναν λαό που αντιστέκεται με σθένος.
Η Δύση δεν μπορεί επ’ άπειρον να δίνει δισεκατομμύρια χωρίς να επενδύσει σε λύσεις.
Και η Μόσχα δεν μπορεί να συνεχίσει τον πόλεμο χωρίς τεράστιο κόστος.
Άρα, η λύση δεν είναι στρατιωτική, αλλά θεσμική.
Και οι δύο χώρες χρειάζονται ασφάλεια, ανεξαρτησία και σεβασμό
Η Ουκρανία χρειάζεται ασφάλεια, ανεξαρτησία και σεβασμό.
Το ίδιο όμως ισχύει και για τη Ρωσία, έστω και αν αυτό είναι δύσκολο να το αποδεχτεί κανείς σήμερα.
Αν δεν λυθεί η θεμελιώδης σύγκρουση συμφερόντων γύρω από την πανευρωπαϊκή ασφάλεια, ο πόλεμος θα συνεχίσει να επανεμφανίζεται με νέες μορφές – ίσως και σε άλλες χώρες.
Η ιστορία διδάσκει ότι οι σταθερές ειρηνικές περίοδοι χτίζονται με θεσμούς που ενσωματώνουν ακόμα και τους πρώην εχθρούς.
Εάν η Δύση θέλει πραγματικά να διαμορφώσει ένα ασφαλές ευρωπαϊκό μέλλον, πρέπει να σταματήσει να χτίζει τείχη και να αρχίσει να χτίζει γέφυρες – όσο δύσκολο κι αν είναι αυτό σήμερα.
www.bankingnews.gr
Οι ηγέτες της Δύσης προτείνουν συνεχώς στρατιωτική υποστήριξη, σχέδια ένταξης στο ΝΑΤΟ, και εγγυήσεις που θυμίζουν το Άρθρο 5 της Συμμαχίας.
Ωστόσο, κάθε σοβαρή στρατηγική ειρήνης πρέπει να αναγνωρίσει ένα απλό, αλλά άβολο γεγονός: δεν μπορεί να υπάρξει διαρκής ειρήνη στην Ευρώπη χωρίς να ληφθούν υπόψη και τα συμφέροντα ασφαλείας της Ρωσίας.
Το αδιέξοδο της μονομερούς ασφάλειας
Η αποτυχία των πρόσφατων συνομιλιών στην Ουάσινγκτον δείχνει το ίδιο μοτίβο: μια επίμονη άρνηση να αναγνωριστεί η ύπαρξη διπλής ανασφάλειας.
Η Ευρώπη – υπό την αμερικανική σκέπη – προσπαθεί να επιβάλει μια «ειρήνη» που προστατεύει μόνο την Ουκρανία, αφήνοντας τη Ρωσία έξω από οποιοδήποτε νέο σύστημα ασφαλείας.
Η νοοτροπία αυτή δεν είναι καινούργια.
Από τη δεκαετία του ’90, όταν ο Bill Clinton αποφάσισε να επεκτείνει το ΝΑΤΟ προς ανατολάς, η Ρωσία εξέφρασε ανησυχίες.
Παρ’ όλα αυτά, η Δύση αδιαφόρησε. Ο τότε πρόεδρος Boris Yeltsin είχε προειδοποιήσει ότι αν η Ρωσία εξαιρεθεί από το ΝΑΤΟ, η εμπιστοσύνη θα χαθεί.
Τότε είχε πει χαρακτηριστικά: «Η Ρωσία πρέπει να είναι η πρώτη που θα ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, αλλιώς όλο το σχέδιο δεν έχει νόημα».
Η άρνηση αυτή γέννησε μια νέα φάση του Ψυχρού Πολέμου, η οποία σήμερα έχει πάρει πολεμική μορφή στην Ουκρανία.
Η λανθασμένη ανάγνωση της ρωσικής απειλής
Για την πλειονότητα των αναλυτών της Δύσης, η Ρωσία είναι per se απειλή.
Ο Putin παρουσιάζεται ως αυταρχικός ηγέτης με ιμπεριαλιστικές βλέψεις.
Ωστόσο, ακόμα και αν δεχτούμε αυτήν την οπτική, είναι λάθος να αντιμετωπίζουμε μια πυρηνική δύναμη αποκλειστικά μέσω αποτροπής και πίεσης.
Η επέκταση του ΝΑΤΟ – την οποία η Δύση θεωρεί «προώθηση της δημοκρατίας» – για τη Μόσχα είναι στρατιωτική περικύκλωση.
Το ΝΑΤΟ παραμένει, ουσιαστικά, μια στρατιωτική συμμαχία.
Δεν είναι ουδέτερος θεσμός. Και όταν κάποιος εξαιρείται από ένα τέτοιο σύστημα, η αντίδραση είναι αναμενόμενη: το δόγμα της ανασφάλειας.
Δεν είναι τυχαίο ότι ο Putin αναφέρθηκε θετικά στις δηλώσεις του Αμερικανού ομολόγου του λέγοντας ότι ο πόλεμος ίσως είχε αποφευχθεί αν ο Trump ήταν πρόεδρος.
Δεν πρόκειται απλώς για φιλοφρόνηση.
Αντίθετα, δείχνει την προτίμηση της Μόσχας σε ένα μοντέλο διαπραγμάτευσης και όχι τιμωρίας.
Μπορεί να υπάρξει πανευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας;
Η μόνη ρεαλιστική απάντηση για το μέλλον της ηπείρου είναι ένα νέο, συμπεριληπτικό σύστημα ασφάλειας που να μην αποκλείει τη Ρωσία.
Όπως η Διάσκεψη του Ελσίνκι τη δεκαετία του 1970 κατάφερε να γεφυρώσει ιδεολογικές και στρατιωτικές αντιθέσεις, έτσι και σήμερα χρειάζεται μια νέα ευρωπαϊκή Συνθήκη Ασφάλειας.
Σε αυτό το πλαίσιο, η Ουκρανία δεν πρέπει να είναι το έπαθλο ενός ψυχρού πολέμου, αλλά ο γέφυρα.
Μια ουδέτερη Ουκρανία, με σαφείς εγγυήσεις και για τις δύο πλευρές, ίσως είναι ο μόνος τρόπος να αποφευχθεί ο κατακερματισμός της Ευρώπης και η σταθερή επιστροφή στον ανταγωνισμό ισχύος.
Αυτό προϋποθέτει:
1. Να εγκαταλειφθεί η ιδέα της πλήρους ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ
2. Να αποδεχτεί η Ρωσία την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας, με βάση διαπραγμάτευση
3. Να ιδρυθεί μια νέα πολυμερής πλατφόρμα ασφάλειας (π.χ. Ελσίνκι 2.0) με συμμετοχή όλων των κρατών της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας και της Ουκρανίας.
Το ηθικό δίλημμα της Δύσης
Η Δύση συχνά αντιμετωπίζει τις σχέσεις της με βάση ηθικούς διχασμούς και μανιχαϊστικές παραπομπές: καλό/κακό, δημοκρατία/αυταρχισμός, φιλελευθερισμός/αναθεωρητισμός.
Όμως, στις διεθνείς σχέσεις, τέτοιες απόλυτες κατηγορίες οδηγούν σε στρατηγικό φανατισμό.
Η ηθική υπεροψία – το να βλέπει κανείς την πλευρά του ως μονόδρομο για την πρόοδο – οδηγεί συχνά σε συγκρούσεις.
Η Ρωσία, με όλα της τα προβλήματα, είναι μέρος της γεωγραφικής και πολιτικής Ευρώπης.
Αν αποκλειστεί μόνιμα, η ειρήνη δεν θα είναι ποτέ διαρκής.
Όπως έδειξε η Κρίση της Κούβας το 1962, ακόμα και οι πιο ισχυροί αντίπαλοι μπορούν να συμφωνήσουν – όταν το τίμημα είναι η παγκόσμια ασφάλεια.
Είναι ρεαλιστικό κάτι τέτοιο σήμερα;
Θα φανεί σε πολλούς ουτοπικό να μιλάμε για συμπερίληψη της Ρωσίας σε ευρωπαϊκή ασφάλεια ενώ ακόμα μαίνεται πόλεμος.
Κι όμως, όλες οι μεγάλες συμφωνίες ειρήνης ξεκινούν όταν οι εμπλεκόμενοι αναγνωρίζουν το αδιέξοδο και τις αμοιβαίες απώλειες.
Ούτε η Ουκρανία μπορεί να κερδίσει δια παντός στο πεδίο της μάχης, ούτε η Ρωσία μπορεί να υποτάξει έναν λαό που αντιστέκεται με σθένος.
Η Δύση δεν μπορεί επ’ άπειρον να δίνει δισεκατομμύρια χωρίς να επενδύσει σε λύσεις.
Και η Μόσχα δεν μπορεί να συνεχίσει τον πόλεμο χωρίς τεράστιο κόστος.
Άρα, η λύση δεν είναι στρατιωτική, αλλά θεσμική.
Και οι δύο χώρες χρειάζονται ασφάλεια, ανεξαρτησία και σεβασμό
Η Ουκρανία χρειάζεται ασφάλεια, ανεξαρτησία και σεβασμό.
Το ίδιο όμως ισχύει και για τη Ρωσία, έστω και αν αυτό είναι δύσκολο να το αποδεχτεί κανείς σήμερα.
Αν δεν λυθεί η θεμελιώδης σύγκρουση συμφερόντων γύρω από την πανευρωπαϊκή ασφάλεια, ο πόλεμος θα συνεχίσει να επανεμφανίζεται με νέες μορφές – ίσως και σε άλλες χώρες.
Η ιστορία διδάσκει ότι οι σταθερές ειρηνικές περίοδοι χτίζονται με θεσμούς που ενσωματώνουν ακόμα και τους πρώην εχθρούς.
Εάν η Δύση θέλει πραγματικά να διαμορφώσει ένα ασφαλές ευρωπαϊκό μέλλον, πρέπει να σταματήσει να χτίζει τείχη και να αρχίσει να χτίζει γέφυρες – όσο δύσκολο κι αν είναι αυτό σήμερα.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών