Μια νέα μελέτη του Προγράμματος Αρχαίας Φαρμακολογίας του Πανεπιστημίου Yale αμφισβητεί την εικόνα του Καλιγούλα ως ενός μοναδικά τρελού και σκληρού ηγεμόνα.
Σε μια εργασία που δημοσιεύτηκε στα Πρακτικά της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών, οι επιστήμονες αποδεικνύουν ότι ο Ρωμαίος αυτοκράτορας είχε σοβαρές γνώσεις στον τομέα της ιατρικής και της θεραπείας, ειδικά στη χρήση του ελλέβορου, ενός φυτού με ισχυρή φαρμακολογική δράση.
Η μελέτη βασίζεται σε ένα επεισόδιο από τους Βίους των Δώδεκα Καισάρων του Σουητώνιου, στο οποίο ο Καλιγούλας αρνείται να παρατείνει την αναρρωτική άδεια ενός Ρωμαίου γερουσιαστή. Αντί για συμπάθεια, διατάζει την εκτέλεσή του, δηλώνοντας σαρκαστικά: «Η αιμορραγία είναι απαραίτητη για όσους δεν βοηθάει ο ελλέβορος».
Για πολύ καιρό, η ιστορία θεωρούνταν παράδειγμα αυτοκρατορικής σκληρότητας. Ωστόσο, οι ιστορικοί Άντριου Κο και Τρέβορ Λουκ προσφέρουν μια διαφορετική οπτική: πίσω από την ιστορία κρύβεται μια βαθιά κατανόηση της ιατρικής πρακτικής και των εναλλακτικών θεραπειών.
Το κεντρικό θέμα της μελέτης ήταν η ελληνική πόλη Αντίκυρα, ένα θέρετρο όπου συνέρρεε η ρωμαϊκή ελίτ για θεραπεία. Αυτή η παραθαλάσσια πόλη στον Κορινθιακό Κόλπο ήταν γνωστή για την επιδεξιότητά της στη χρήση του ελλέβορου, ιδιαίτερα στη θεραπεία παθήσεων όπως η επιληψία, οι ψυχικές διαταραχές και τα γαστρεντερικά προβλήματα.
Ερευνητές του Yale έχουν αποκαλέσει την Αντίκυρα «την αρχαία Κλινική Μάγιο» - ένα κέντρο ελίτ θεραπείας για όσους είχαν την οικονομική δυνατότητα να λάβουν την καλύτερη δυνατή θεραπεία. Ο Καλιγούλας προφανώς όχι μόνο ήταν εξοικειωμένος με τις πρακτικές της, αλλά έδειχνε και έντονο ενδιαφέρον για τις μεθόδους τους.
Το βεράτρουμ είναι ένα ισχυρό φυτό γνωστό τόσο σε λευκή όσο και σε μαύρη μορφή. Το λευκό βεράτρουμ χρησιμοποιούνταν για την αντιμετώπιση πονοκεφάλων, ενώ το μαύρο βεράτρουμ χρησιμοποιούνταν για την ισχυρή καθαρτική του δράση. Οι επιστήμονες έχουν διαπιστώσει ότι δεν φύτρωνε φυσικά κοντά στην Αντίκυρα. Τα πλησιέστερα άγρια κοιτάσματα βρίσκονταν στο όρος Ελικώνας, πάνω από 750 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Αυτό υποδηλώνει ένα σταθερό εμπορικό δίκτυο για την προμήθεια φαρμακευτικών πρώτων υλών, υποδεικνύοντας ένα υψηλό επίπεδο ιατρικής οργάνωσης στον αρχαίο κόσμο.
Το ενδιαφέρον του Καλιγούλα για την Ιατρική
Σύμφωνα με τους ερευνητές, δεν ήταν τυχαίο ότι ο Καλιγούλας μπορούσε να ενδιαφέρεται τόσο βαθιά για την ιατρική. Οι ιστορικοί επισημαίνουν πιθανά προβλήματα υγείας του αυτοκράτορα: επιληψία, αϋπνία, ψυχικές διαταραχές. Αυτές τις ασθένειες θεράπευαν οι αρχαίοι γιατροί με ελλέβορο. Έτσι, ο Καλιγούλας δεν είχε μόνο δύναμη, αλλά και κίνητρο - ένα προσωπικό ενδιαφέρον για τη θεραπεία των δικών του παθήσεων.
Ενδιαφέρουσα είναι επίσης η αναφορά του Καλιγούλα στην αφαίμαξη, μια μέθοδο που περιγράφεται λεπτομερώς στο έργο του Αύλου Κορνήλιου Κέλσου «Περί ιατρικής» , που γράφτηκε κατά την εποχή του Τιβέριου. Το έργο αυτό πρότεινε την αφαίμαξη ως εναλλακτική λύση στην ελλέβορο στη θεραπεία της επιληψίας. Η αναφορά αυτής της μεθόδου από τον Καλιγούλα δείχνει τη γνώση του για την ιατρική βιβλιογραφία και τις θεραπευτικές συζητήσεις της εποχής του.
Ακόμη και οι επικριτές του Καλιγούλα αναγνώρισαν την φαρμακολογική του επίγνωση. Ο Φίλωνας ο Αλεξανδρεύς έγραψε ότι ο αυτοκράτορας «διέφθειρε την ιατρική τέχνη του Απόλλωνα», μια αναφορά στις βαθιές ιατρικές του γνώσεις. Αυτή η δήλωση αποκτά τώρα νέο βάθος: ο Καλιγούλας μπορεί πράγματι να είχε σημαντικό επίπεδο ιατρικής παιδείας, ακόμη και αν τη χρησιμοποίησε με αμφίσημο τρόπο.
Οι συγγραφείς της μελέτης τονίζουν ότι ο στόχος τους δεν είναι να δικαιολογήσουν τον τύραννο, αλλά να δείξουν την ευελιξία του. Εκτός από τη σκληρότητα, είχε γνώσεις πλοήγησης, εφοδιαστικής και, όπως αποδεικνύεται τώρα, ιατρικής. Η μελέτη υποδηλώνει ότι ο Καλιγούλας μπορεί να μην διέταξε την εκτέλεση του γερουσιαστή, αλλά μπορεί να ήταν ειρωνικός σχετικά με την αναποτελεσματική θεραπεία, γνωρίζοντας εναλλακτικές λύσεις από ιατρικά έργα.
Επιστήμονες στο Πανεπιστήμιο Yale συνεχίζουν το έργο τους αναλύοντας τη χημική σύνθεση του ελλέβορου που συλλέγεται σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Στόχος τους είναι να διαπιστώσουν πόσο αποτελεσματικά είναι αυτά τα φυτά από την άποψη της σύγχρονης φαρμακολογίας. Αυτή η προσέγγιση -ένας συνδυασμός ανάλυσης κειμένου και εμπειρικής εργαστηριακής έρευνας- βοηθά όχι μόνο στην ανασύνθεση της εικόνας του παρελθόντος, αλλά και στην εύρεση νέων θεραπευτικών λύσεων.
Η μελέτη ρίχνει επίσης φως στο πολιτιστικό φαινόμενο του αρχαίου «ιατρικού τουρισμού», κατά τον οποίο μέλη των ανώτερων τάξεων ταξίδευαν τακτικά σε εξειδικευμένα κέντρα όπως η Αντίκυρα. Αυτό καταδεικνύει πόσο προηγμένο ήταν το ιατρικό σύστημα της αρχαίας Ρώμης, καθώς και πόσο στενά συνδεδεμένες ήταν οι ρωμαϊκές και οι ελληνικές ιατρικές παραδόσεις.
Το έργο του Yale αποτελεί μέρος μιας αυξανόμενης τάσης στην ακαδημαϊκή κοινότητα να επαναπροσδιορίζει τα πρόσωπα του παρελθόντος όχι ως καρτουνίστικους κακούς, αλλά ως πολύπλοκα άτομα που συνδύαζαν δύναμη, νοημοσύνη, επιστημονικό ενδιαφέρον και πρακτικές γνώσεις. Ο Καλιγούλας, παρά τη φήμη του, αποδεικνύεται ότι δεν είναι μόνο πολιτική προσωπικότητα, αλλά και φαρμακολόγος, του οποίου τα ιατρικά ενδιαφέροντα αξίζουν ξεχωριστή μελέτη.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών