Το επόμενο βήμα στην αναζήτηση εξωγήινης ζωής ή άλλη μία απογοήτευση;
Η αναζήτηση εξωγήινης ζωής ταλαντεύεται διαχρονικά ανάμεσα στην επιστημονική περιέργεια, τον δημόσιο ενθουσιασμό και τον σκεπτικισμό.
Πρόσφατα, επιστήμονες έκαναν λόγο για τη «ισχυρότερη μέχρι σήμερα ένδειξη» ζωής σε έναν μακρινό εξωπλανήτη – δηλαδή σε έναν πλανήτη εκτός του ηλιακού μας συστήματος.
Εντυπωσιακοί τίτλοι υπονοούν συχνά ότι πλησιάζουμε στην επιβεβαίωση πως «δεν είμαστε μόνοι», όμως η επιστημονική κοινότητα παραμένει επιφυλακτική.
Είναι όμως αυτή η επιφυλακτικότητα αποκλειστικό χαρακτηριστικό της αστροβιολογίας;
Η αλήθεια είναι πως λίγες επιστημονικές επαναστάσεις έγιναν άμεσα αποδεκτές: οι νόμοι της κίνησης και της βαρύτητας του Newton, η θεωρία των τεκτονικών πλακών του Wegener, και η ανθρώπινη ευθύνη για την κλιματική αλλαγή χρειάστηκαν δεκαετίες ελέγχου και αμφισβήτησης πριν καταλήξουν σε επιστημονική συναίνεση.
Έκτακτες αποδείξεις για έκτακτους ισχυρισμούς
Όταν γίνεται λόγος για ζωή έξω από τη Γη, η απαίτηση για αδιάσειστα στοιχεία είναι ακόμη μεγαλύτερη.
Στο παρελθόν έχουν παρουσιαστεί πολλά υποσχόμενα δεδομένα – όπως υποτιθέμενα βιοσημάδια στην ατμόσφαιρα της Αφροδίτης ή οι περίφημοι «λεοπάρδαλοι» σε βράχο του Άρη από όχημα της NASA, που ίσως μαρτυρούσαν μικροβιακή δραστηριότητα.
Ωστόσο, αργότερα ερμηνεύτηκαν με πιο συμβατικές εξηγήσεις: γεωλογικές ή χημικές διεργασίες χωρίς βιολογική προέλευση.
Πιο πρόσφατα, επιστήμονες χρησιμοποίησαν δεδομένα από το James Webb Space Telescope (JWST) για να μελετήσουν την ατμόσφαιρα του εξωπλανήτη K2-18 b.
Ανίχνευσαν την παρουσία μεθανίου, διοξειδίου του άνθρακα και – το πιο ενδιαφέρον – των ενώσεων dimethyl sulphide (DMS) και dimethyl disulphide (DMDS). Στη Γη, οι δύο τελευταίες ενώσεις παράγονται αποκλειστικά από ζωντανούς οργανισμούς.
Αν επιβεβαιωθεί η ύπαρξή τους σε επαρκείς ποσότητες, θα μπορούσε να υποδηλώνει μικροβιακή ζωή.
Οι ερευνητές μάλιστα εκτιμούν ότι υπάρχει 99,4% πιθανότητα τα ευρήματα να μην είναι τυχαία – ποσοστό που, με περαιτέρω παρατηρήσεις, θα μπορούσε να φτάσει το πολυπόθητο «πέντε σίγμα», δηλαδή πιθανότητα 1 στο 1.000.000 να πρόκειται για λάθος.
Γιατί δεν πανηγυρίζει η επιστήμη;
Γιατί λοιπόν δεν έχει ανακηρυχθεί ακόμη η ανακάλυψη εξωγήινης ζωής;
Η απάντηση κρύβεται στη διαφορά ανάμεσα στην ανίχνευση και την απόδοση αιτίας, καθώς και στη φύση της ίδιας της απόδειξης.
Το JWST δεν "βλέπει" άμεσα τα μόρια – μετρά το πώς το φως απορροφάται ή αντανακλάται από την ατμόσφαιρα ενός πλανήτη. Κάθε μόριο απορροφά το φως με διαφορετικό τρόπο και, μέσω της ανάλυσης των φασματικών υπογραφών (spectra), οι επιστήμονες εικάζουν την παρουσία συγκεκριμένων χημικών ενώσεων.
Πρόκειται για εξαιρετικά εξελιγμένη, αλλά όχι τέλεια μέθοδο. Βασίζεται σε πολύπλοκα μοντέλα που υποθέτουν πως κατανοούμε τις βιολογικές και ατμοσφαιρικές συνθήκες ενός πλανήτη 120 έτη φωτός μακριά.
Η φασματική υπογραφή μπορεί να ταιριάζει με το DMS/DMDS, όμως θα μπορούσε να προέρχεται και από κάποιο άλλο, άγνωστο ή παραγνωρισμένο μόριο.
Η σύγκριση με την κλιματική αλλαγή
Για να καταλάβουμε καλύτερα, ας δούμε την περίπτωση της ανθρώπινης ευθύνης για την κλιματική αλλαγή.
Ο Svante Arrhenius το 1927 συνέδεσε την άνοδο της θερμοκρασίας με τα αυξημένα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα (CO₂), αλλά η θεωρία του δεν ελήφθη σοβαρά υπόψη για δεκαετίες.
Η απόδειξη ήρθε όταν άρχισαν συστηματικές μετρήσεις και διαπιστώθηκε η αύξηση του CO₂ χωρίς ισοτοπική παρουσία του άνθρακα-14, υποδηλώνοντας πως προέρχεται από αρχαίους οργανισμούς – δηλαδή από καύση ορυκτών καυσίμων.
Η απόδοση της ευθύνης στον άνθρωπο επιβεβαιώθηκε τελικά με 97% επιστημονική συναίνεση.
Σε αντίθεση με το φαινόμενο του θερμοκηπίου, όπου υπάρχουν άμεσες (in situ) παρατηρήσεις από πολλές πηγές, η αναζήτηση εξωγήινης ζωής βασίζεται σε μετρήσεις από έναν μακρινό αισθητήρα.
Τα συστηματικά σφάλματα, σε τέτοιες περιπτώσεις, είναι πολύ πιο δύσκολο να αποκλειστούν.
Επιπλέον, η χημεία της ατμόσφαιρας και των καυσαερίων δοκιμάστηκε επί δεκαετίες σε εργαστήρια. Τα δεδομένα για ζωή σε άλλους πλανήτες προέρχονται από δεδομένα φωτός και καμία επιτόπια δειγματοληψία.
Δεν πρόκειται για αυστηρότερα στάνταρ, αλλά για τεχνικούς περιορισμούς
Η αναζήτηση εξωγήινης ζωής δεν διέπεται από πιο αυστηρούς επιστημονικούς κανόνες· απλώς υστερεί σε μέσα για να παράξει ανεξάρτητες, επαληθεύσιμες ενδείξεις από πολλές πηγές.
Οι ισχυρισμοί για το K2-18 b παραμένουν γοητευτικοί, αλλά δεν είναι ακόμη καταληκτικοί. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως η επιστήμη δεν προχωρά.
Κάθε νέα παρατήρηση προσθέτει ένα κομμάτι στο παζλ της κατανόησης του σύμπαντος και της θέσης μας σε αυτό. Η αναζήτηση συνεχίζεται – όχι επειδή είμαστε υπερβολικά επιφυλακτικοί, αλλά γιατί έτσι πρέπει.
www.bankingnews.gr
Πρόσφατα, επιστήμονες έκαναν λόγο για τη «ισχυρότερη μέχρι σήμερα ένδειξη» ζωής σε έναν μακρινό εξωπλανήτη – δηλαδή σε έναν πλανήτη εκτός του ηλιακού μας συστήματος.
Εντυπωσιακοί τίτλοι υπονοούν συχνά ότι πλησιάζουμε στην επιβεβαίωση πως «δεν είμαστε μόνοι», όμως η επιστημονική κοινότητα παραμένει επιφυλακτική.
Είναι όμως αυτή η επιφυλακτικότητα αποκλειστικό χαρακτηριστικό της αστροβιολογίας;
Η αλήθεια είναι πως λίγες επιστημονικές επαναστάσεις έγιναν άμεσα αποδεκτές: οι νόμοι της κίνησης και της βαρύτητας του Newton, η θεωρία των τεκτονικών πλακών του Wegener, και η ανθρώπινη ευθύνη για την κλιματική αλλαγή χρειάστηκαν δεκαετίες ελέγχου και αμφισβήτησης πριν καταλήξουν σε επιστημονική συναίνεση.
Έκτακτες αποδείξεις για έκτακτους ισχυρισμούς
Όταν γίνεται λόγος για ζωή έξω από τη Γη, η απαίτηση για αδιάσειστα στοιχεία είναι ακόμη μεγαλύτερη.
Στο παρελθόν έχουν παρουσιαστεί πολλά υποσχόμενα δεδομένα – όπως υποτιθέμενα βιοσημάδια στην ατμόσφαιρα της Αφροδίτης ή οι περίφημοι «λεοπάρδαλοι» σε βράχο του Άρη από όχημα της NASA, που ίσως μαρτυρούσαν μικροβιακή δραστηριότητα.
Ωστόσο, αργότερα ερμηνεύτηκαν με πιο συμβατικές εξηγήσεις: γεωλογικές ή χημικές διεργασίες χωρίς βιολογική προέλευση.
Πιο πρόσφατα, επιστήμονες χρησιμοποίησαν δεδομένα από το James Webb Space Telescope (JWST) για να μελετήσουν την ατμόσφαιρα του εξωπλανήτη K2-18 b.
Ανίχνευσαν την παρουσία μεθανίου, διοξειδίου του άνθρακα και – το πιο ενδιαφέρον – των ενώσεων dimethyl sulphide (DMS) και dimethyl disulphide (DMDS). Στη Γη, οι δύο τελευταίες ενώσεις παράγονται αποκλειστικά από ζωντανούς οργανισμούς.
Αν επιβεβαιωθεί η ύπαρξή τους σε επαρκείς ποσότητες, θα μπορούσε να υποδηλώνει μικροβιακή ζωή.
Οι ερευνητές μάλιστα εκτιμούν ότι υπάρχει 99,4% πιθανότητα τα ευρήματα να μην είναι τυχαία – ποσοστό που, με περαιτέρω παρατηρήσεις, θα μπορούσε να φτάσει το πολυπόθητο «πέντε σίγμα», δηλαδή πιθανότητα 1 στο 1.000.000 να πρόκειται για λάθος.
Γιατί δεν πανηγυρίζει η επιστήμη;
Γιατί λοιπόν δεν έχει ανακηρυχθεί ακόμη η ανακάλυψη εξωγήινης ζωής;
Η απάντηση κρύβεται στη διαφορά ανάμεσα στην ανίχνευση και την απόδοση αιτίας, καθώς και στη φύση της ίδιας της απόδειξης.
Το JWST δεν "βλέπει" άμεσα τα μόρια – μετρά το πώς το φως απορροφάται ή αντανακλάται από την ατμόσφαιρα ενός πλανήτη. Κάθε μόριο απορροφά το φως με διαφορετικό τρόπο και, μέσω της ανάλυσης των φασματικών υπογραφών (spectra), οι επιστήμονες εικάζουν την παρουσία συγκεκριμένων χημικών ενώσεων.
Πρόκειται για εξαιρετικά εξελιγμένη, αλλά όχι τέλεια μέθοδο. Βασίζεται σε πολύπλοκα μοντέλα που υποθέτουν πως κατανοούμε τις βιολογικές και ατμοσφαιρικές συνθήκες ενός πλανήτη 120 έτη φωτός μακριά.
Η φασματική υπογραφή μπορεί να ταιριάζει με το DMS/DMDS, όμως θα μπορούσε να προέρχεται και από κάποιο άλλο, άγνωστο ή παραγνωρισμένο μόριο.
Η σύγκριση με την κλιματική αλλαγή
Για να καταλάβουμε καλύτερα, ας δούμε την περίπτωση της ανθρώπινης ευθύνης για την κλιματική αλλαγή.
Ο Svante Arrhenius το 1927 συνέδεσε την άνοδο της θερμοκρασίας με τα αυξημένα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα (CO₂), αλλά η θεωρία του δεν ελήφθη σοβαρά υπόψη για δεκαετίες.
Η απόδειξη ήρθε όταν άρχισαν συστηματικές μετρήσεις και διαπιστώθηκε η αύξηση του CO₂ χωρίς ισοτοπική παρουσία του άνθρακα-14, υποδηλώνοντας πως προέρχεται από αρχαίους οργανισμούς – δηλαδή από καύση ορυκτών καυσίμων.
Η απόδοση της ευθύνης στον άνθρωπο επιβεβαιώθηκε τελικά με 97% επιστημονική συναίνεση.
Σε αντίθεση με το φαινόμενο του θερμοκηπίου, όπου υπάρχουν άμεσες (in situ) παρατηρήσεις από πολλές πηγές, η αναζήτηση εξωγήινης ζωής βασίζεται σε μετρήσεις από έναν μακρινό αισθητήρα.
Τα συστηματικά σφάλματα, σε τέτοιες περιπτώσεις, είναι πολύ πιο δύσκολο να αποκλειστούν.
Επιπλέον, η χημεία της ατμόσφαιρας και των καυσαερίων δοκιμάστηκε επί δεκαετίες σε εργαστήρια. Τα δεδομένα για ζωή σε άλλους πλανήτες προέρχονται από δεδομένα φωτός και καμία επιτόπια δειγματοληψία.
Δεν πρόκειται για αυστηρότερα στάνταρ, αλλά για τεχνικούς περιορισμούς
Η αναζήτηση εξωγήινης ζωής δεν διέπεται από πιο αυστηρούς επιστημονικούς κανόνες· απλώς υστερεί σε μέσα για να παράξει ανεξάρτητες, επαληθεύσιμες ενδείξεις από πολλές πηγές.
Οι ισχυρισμοί για το K2-18 b παραμένουν γοητευτικοί, αλλά δεν είναι ακόμη καταληκτικοί. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως η επιστήμη δεν προχωρά.
Κάθε νέα παρατήρηση προσθέτει ένα κομμάτι στο παζλ της κατανόησης του σύμπαντος και της θέσης μας σε αυτό. Η αναζήτηση συνεχίζεται – όχι επειδή είμαστε υπερβολικά επιφυλακτικοί, αλλά γιατί έτσι πρέπει.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών