"Λάθος των εταίρων η απειλή του Grexit" για την υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων, εκτιμά ο καθηγητής του LSE, Δημήτρης Βαγιανός
"Μια σημαντική παρέμβαση που θα πρέπει η Ελλάδα να επιδιώξει για το χρέος είναι να μετατραπούν τα επιτόκια από κυμαινόμενα σε σταθερά", τονίζει με συνέντευξή του στο bankingnews.gr ο Δημήτρης Βαγιανός, καθηγητής Χρηματοοικονομικών στο περίφημο London School of Economics και Διευθυντής του Κέντρου Paul Woolley για τη μελέτη των δυσλειτουργιών των αγορών κεφαλαίου.
Σύμφωνα με τον έγκριτο καθηγητή, "αυτό θα μας απαλλάξει από τον κίνδυνο να έχουμε να κάνουμε πολύ υψηλότερες πληρωμές σε μερικά χρόνια αν τα επιτόκια αυξηθούν".
Αναλύοντας τα προβλήματα της Ευρωζώνης, ο ίδιος, επισημαίνει ότι παρά τις καθυστερήσεις, "κάποια πρόοδος έχει πραγματοποιηθεί, κυρίως με την σταδιακή υλοποίηση της τραπεζικής ένωσης", τονίζοντας ότι "μερικές επιπλέον δράσεις θα ήταν χρήσιμες, όπως κάποιας μορφής πανευρωπαϊκό επίδομα ανεργίας, καθώς και οικονομικά κίνητρα για τις χώρες που πραγματοποιούν μεταρρυθμίσεις".
Υπογραμμίζει, ωστόσο, πως είναι είναι σημαντικό να διασαφηνιστεί "ότι δεν υπάρχει βούληση για πολιτική ένωση ή για μόνιμες μεταφορές πόρων πάντα προς τα ίδια κράτη".
"Ο εθνικές ταυτότητες στην Ευρώπη είναι ισχυρότερες από την Ευρωπαϊκή ταυτότητα και αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει για πολλά χρόνια.
Το δημοψήφισμα για Brexit είναι ένα πρόσφατο παράδειγμα", αναφέρει, μεταξύ άλλων.
Στο νέο βιβλίο, εκδότες του οποίου είναι οι Νίκος Βέττας (Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και ΙΟΒΕ), Κώστας Μεγήρ (Yale), Χριστόφορος Πισσαρίδης (LSE) και ο ίδιος, περιγράφεται με ακρίβεια η κατάσταση στην Ελλάδα σε όλους τους βασικούς τομείς οικονομικής πολιτικής πριν και κατά την κρίση και προτείνονται λύσεις για τα προβλήματα που υπάρχουν.
Το βιβλίο θα δημοσιευθεί από το MIT Press το φθινόπωρο, και θα μεταφραστεί στα Ελληνικά.
Διαβάστε αναλυτικά τη συνέντευξη του κύριου Δημήτρη Βαγιανού στο bankingnews.gr:
Οι συζητήσεις για την ελάφρυνση του ελληνικού χρέους επικεντρώνονται στην παράταση του χρόνου αποπληρωμής των δανείων, σε μία περίοδο χάριτος που θα δοθεί και σε μείωση των επιτοκίων που θα μειώσουν το ετήσιο κόστος εξυπηρέτησης του χρέους.
Δεν θα υπάρξει “κούρεμα”.
Ποια είναι η καλύτερη λύση για την αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους;
Μια αναδιάρθρωση του χρέους με μείωση της ονομαστικής αξίας δεν θα γίνει αποδεκτή από τους πολιτικούς των υπόλοιπων χωρών της Ευρωζώνης καθώς θα εκληφθεί ως αθέτηση των υποχρεώσεων της Ελλάδας προς τους φορολογούμενους των χωρών αυτών.
Μια επέκταση των λήξεων καθώς και μείωση των επιτοκίων μπορεί να επιφέρει παρόμοια μείωση της παρούσας αξίας του χρέους, χωρίς να εκληφθεί ως αθέτηση υποχρεώσεων.
Μια σημαντική παρέμβαση που θα πρέπει η Ελλάδα να επιδιώξει για το χρέος είναι να μετατραπούν τα επιτόκια από μεταβλητά σε σταθερά.
Αυτό θα μας απαλλάξει από τον κίνδυνο να έχουμε να κάνουμε πολύ υψηλότερες πληρωμές σε μερικά χρόνια αν τα επιτόκια αυξηθούν.
Η μετατροπή των μεταβλητών επιτοκίων σε σταθερά μπορεί να γίνει με συμφέρουσες συνθήκες την περίοδο αυτή, καθώς τόσο τα βραχυπρόθεσμα επιτόκια όσο και τα μακροπρόθεσμα είναι πολύ χαμηλά.
Ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε από την αρχή της κρίσης διατηρεί μία αδιάλλακτη στάση απέναντι στην Ελλάδα και ενεργεί με μία λογική του τύπου “χρήματα θα πάρετε μόνο αν κάνετε ό, τι σας λέμε”.
Θεωρείτε ότι αυτή είναι μία δίκαιη αντιμετώπιση προς ένα κράτος-μέλος της Ε.Ε.;
Η στάση του κυρίου Σόϊμπλε είναι σκληρή, αλλά γι’ αυτό μεγάλο μέρος της ευθύνης έχουμε δυστυχώς εμείς.
Οι Ελληνικές κυβερνήσεις από την αρχή της κρίσης δεν έδειξαν αποφασιστικότητα και συνέπεια ως προς την υλοποίηση του προγράμματος προσαρμογής.
Αντίθετα, τα φόρτωναν όλα στους ξένους, χωρίς να εξηγήσουν στους ψηφοφόρους ότι με βάση την κατάσταση της οικονομίας (δίδυμα ελλείμματα, κτλ) απαιτούταν μια επώδυνη προσαρμογή, και ότι οι μεταρρυθμίσεις θα ωφελούσαν το κοινωνικό σύνολο.
Τα κόμματα της αντιπολίτευσης είχαν μια ακόμα πιο ανεύθυνη συμπεριφορά.
Το αποτέλεσμα ήταν να χάσουν οι εταίροι μας την εμπιστοσύνη τους για την ικανότητα των ελληνικών κυβερνήσεων να πράξουν τα συμφωνηθέντα.
Το χάσμα εμπιστοσύνης είναι μεγαλύτερο από το 2015 και μετά.
Ένα λάθος των εταίρων μας ήταν ότι επέσειαν υπερβολικά συχνά την απειλή του Grexit για να πιέσουν τις ελληνικές κυβερνήσεις να εφαρμόσουν το πρόγραμμα.
Αυτό συνέτεινε σε ένα φαύλο κύκλο καθώς η συνεχόμενη αβεβαιότητα για το Grexit πάγωνε τις επενδύσεις, καθυστερώντας την ανάκαμψη της οικονομίας και καθιστώντας την εφαρμογή του προγράμματος πιο δύσκολη (περισσότερα μέτρα λιτότητας, κτλ).
Κίνητρα προς τις ελληνικές κυβερνήσεις θα μπορούσαν να είχαν δοθεί με πιο “θετικό τρόπο”, πχ με την υπόσχεση ότι αν υλοποιηθεί το πρόγραμμα σωστά τότε θα υπάρχει σημαντική μείωση του χρέους (αντί για απειλές Grexit αν η υλοποίηση δεν είναι σωστή).
Κύριε καθηγητά, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Ευρώπη είναι αντιμέτωπη με μία πρωτοφανή κρίση, η οποία φαίνεται πια να έχει πολλαπλές διαστάσεις:
Την οικονομική κρίση της Ευρωζώνης, μια θεσμική κρίση που διέπει ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση, μια κρίση το μεταπολεμικού κοινωνικο-οικονομικού μοντέλου της Δυτικής Ευρώπης ή ακόμα και μια ευρωπαϊκή κρίση ταυτότητας. Κατά την άποψή σας, ποια είναι η πιο σημαντική πτυχή της κρίσης;
Η οικονομική κρίση στην Ευρωζώνη οφείλεται σε συνδυασμό δύο παραγόντων: (α) διαρθρωτικές στρεβλώσεις υπό τις οποίες λειτουργούν οι οικονομίες των χωρών του Ευρωπαϊκού Νότου, και οι οποίες δυσχεραίνουν την ανάπτυξη και (β) ελλειματικός σχεδιασμός των δομών της Ευρωζώνης, κυρίως όσο αφορά τους κανόνες που διέπουν τη λειτουργία του τραπεζικού συστήματος.
Πιο συγκεκριμένα, ενώ η Ευρωζώνη απέκτησε ένα κοινό νόμισμα και μια κοινή κεντρική τράπεζα, το τραπεζικό σύστημα της κάθε χώρας βρίσκονταν υπό την εποπτεία των τοπικών αρχών.
Η έλλειψη κεντρικής εποπτείας διευκόλυνε τον δανεισμό στις χώρες της Ευρωπαϊκής περιφέρειας, μειώνοντας την ανταγωνιστικότητα των οικονομιών τους και καθιστώντας απαραίτητη μια επώδυνη προσαρμογή.
Τα προβλήματα σε επίπεδο Ευρωζώνης θα μπορούσαν να είχαν αντιμετωπισθεί πιο άμεσα από τότε που ξέσπασε η κρίση.
Κάποια πρόοδος όμως έχει πραγματοποιηθεί, κυρίως με την σταδιακή υλοποίηση της τραπεζικής ένωσης.
Μερικές επιπλέον δράσεις θα ήταν χρήσιμες, όπως κάποιας μορφής πανευρωπαϊκό επίδομα ανεργίας, καθώς και οικονομικά κίνητρα για τις χώρες που πραγματοποιούν μεταρρυθμίσεις που καθιστούν τις οικονομίες τους πιο ευέλικτες.
Αν αυτές οι δράσεις υλοποιηθούν, τότε η Ευρωζώνη θα είναι σε πολύ ισχυρότερη θέση.
Σε κάθε περίπτωση ο σχεδιασμός των δομών της Ευρωζώνης θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη ότι δεν υπάρχει βούληση για πολιτική ένωση ή για μόνιμες μεταφορές πόρων πάντα προς τα ίδια κράτη (οι δράσεις που αναφέρω παραπάνω λαμβάνουν υπ’όψη τα δεδομένα αυτά).
Ο εθνικές ταυτότητες στην Ευρώπη είναι ισχυρότερες από την Ευρωπαϊκή ταυτότητα και αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει για πολλά χρόνια.
Το δημοψήφισμα για Brexit είναι ένα πρόσφατο παράδειγμα.
Η Ευρώπη έχει κοινό νόμισμα, αλλά είναι κοινωνικά, πολιτιστικά και πολιτικά ετερογενής.
Εξαιτίας της κρίσης ορισμένοι μιλούν ακόμη και για ένα ίσως ανεπανόρθωτο ρήγμα μεταξύ Βορρά και Νότου.
Πιστεύετε ότι η κρίση θα επιδεινώσει αυτές τις διαιρέσεις ή θα ενισχύσει την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη;
Ακόμα και πριν από την κρίση, η συνολική παραγωγικότητα (total factor productivity) αυξανόταν με χαμηλότερο ρυθμό στις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου σε σύγκριση με αυτές του Βορρά.
Η κρίση έκανε τη διαφορά ακόμα πιο μεγάλη.
Συγχρόνως όμως αυξήθηκε η πίεση στις χώρες του Νότου να πραγματοποιήσουν μεταρρυθμίσεις για να μειώσουν τις διαρθρωτικές στρεβλώσεις στις οικονομίες τους.
Επίσης υπάρχει μια μεγαλύτερη κατανόηση για το τι απαιτείται για να λειτουργήσει σωστά η νομισματική ένωση.
Αν υπάρξουν σημαντικές βελτιώσεις προς τις κατευθύνσεις αυτές, τότε η διαφορά μεταξύ Βορρά και Νότου θα μπορούσε να αμβλυνθεί σε βάθος χρόνου.
Πώς αξιολογείτε τις επιπτώσεις της κρίσης στην Ελλάδα σε σύγκριση με εκείνες στην Ισπανία, την Ιταλία ή την Πορτογαλία;
Μήπως η κρίση θέτει σε δοκιμασία τους δημοκρατικούς θεσμούς και πώς πρέπει εξτρεμισμός να αντιμετωπιστεί;
Η κρίση ήταν πολύ βαθύτερη στην Ελλάδα.
Το κατά κεφαλή ΑΕΠ μειώθηκε κατά 26.3% στην Ελλάδα την περίοδο 2007-2014 σε πραγματικούς όρους, ενώ στις άλλες τρεις χώρες η μείωση δεν ξεπέρασε το 12%.
Μια μεγαλύτερη μείωση του ΑΕΠ στην Ελλάδα ήταν αναμενόμενη με βάση το δημόσιο έλλειμμα, το δημόσιο χρέος, και το εμπορικό έλλειμμα πριν από την κρίση.
Για παράδειγμα, η Ιταλία είχε ύφεση 12%, έχοντας δημόσιο χρέος το 2007 παρόμοιο με αυτό της Ελλάδας, πλεονασματικό προϋπολογισμό (αντί για υψηλό δημόσιο έλλειμμα όπως η Ελλάδα) καθώς και ισοσκελισμένο εμπορικό ισοζύγιο (αντί για υψηλό εμπορικό έλλειμμα όπως η Ελλάδα).
Η ύφεση στην Ελλάδα θα μπορούσε να ήταν χαμηλότερη αν το πρόγραμμα προσαρμογής είχε σχεδιαστεί καλύτερα και κυρίως αν είχε εφαρμοστεί σωστά και με μεγαλύτερη ομοφωνία από τα πολιτικά κόμματα.
Ποια συμβουλή θα δίνατε στην ελληνική κυβέρνηση;
Αυτό που πρέπει να συνειδητοποιήσουν τόσο τα πολιτικά μας κόμματα όσο και η κοινωνία είναι ότι χωρίς βαθιές αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας της οικονομίας μας τα εισοδήματα θα συνεχίσουν να μειώνονται ή να παραμένουν στάσιμα.
Από το 1985 μέχρι το 2015 η Ελλάδα έπεσε από την 13η θέση στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 28 στην 19η με βάση το κατά κεφαλή ΑΕΠ σε όρους αγοραστικής αξίας.
Το 1985 είχαμε μεγαλύτερο κατά κεφαλή ΑΕΠ από την Ιρλανδία, ενώ τώρα η Ιρλανδία έχει σχεδόν διπλάσιο.
Πρώην κομμουνιστικές χώρες όπως η Τσεχία και η Σλοβακία μας έχουν ξεπεράσει σε κατά κεφαλή ΑΕΠ.
Η πτώση μας αυτή θα συνεχισθεί αν συνεχίζουμε να πατώνουμε σε κατατάξεις όπως η ελκυστικότητα της χώρας ως τόπος προορισμού για επιχειρήσεις (ease of doing business), τα ρυθμιστικά βάρη στις αγορές προϊόντων, η ταχύτητα στην απονομή δικαιοσύνης, η διαφθορά, η ποιότητα του εκπαιδευτικού συστήματος, και οι δαπάνες για έρευνα και καινοτομία.
Βελτιώσεις σε αυτούς τους τομείς θα πρέπει να είναι σημαντικοί εθνικοί στόχοι για τις επόμενες 1-2 δεκαετίες.
Πιο άμεσα θα πρέπει να δοθεί μεγάλο βάρος στην προσέλκυση νέων επενδύσεων, ώστε να ανακάμψει η οικονομία.
Αυτό απαιτεί σημαντική μείωση των φορολογικών συντελεστών για τις επιχειρήσεις (συμπεριλαμβανομένων και των ασφαλιστικών εισφορών) καθώς και απόλυτη φορολογική σταθερότητα σε ορίζοντα τουλάχιστον δεκαετίας.
Οι περικοπές φόρων θα πρέπει να χρηματοδοτηθούν από περικοπές δαπανών, αλλά όχι σε τομείς σημαντικούς για την μελλοντική ανάπτυξη όπως η παιδεία και οι δημόσιες επενδύσεις.
Θα πρέπει επίσης να υπάρξουν σημαντικές παρεμβάσεις στην λειτουργία των αγορών προϊόντων ώστε να μειωθούν τα ρυθμιστικά βάρη και τα εμπόδια εισόδου, στην δικαιοσύνη ώστε να μειωθούν οι καθυστερήσεις στην απονομή της, καθώς και στη δημόσια διοίκηση γενικότερα ώστε να αυξηθεί η λογοδοσία αλλά και η ανεξαρτησία από το πολιτικό σύστημα.
Δυστυχώς φαίνεται ότι σε πολλά από αυτά τα θέματα κινούμαστε προς την λάθος κατεύθυνση.
Μπορείτε να περιγράψετε στους αναγνώστες μας το περιεχόμενο του νέου σας βιβλίου;
Το βιβλίο είναι ένας συλλογικός τόμος στον οποίο έχουν συμβάλλει Έλληνες οικονομολόγοι από την Ελλάδα και από το εξωτερικό.
Ο στόχος μας ήταν να περιγράψουμε με ακρίβεια την κατάσταση στην Ελλάδα σε όλους τους βασικούς τομείς οικονομικής πολιτικής (φορολογικό, ασφαλιστικό, αγορές προϊόντων, αγορά εργασίας, τράπεζες, ιδιωτικοποιήσεις, υγεία, παιδεία, δικαιοσύνη, δημόσια διοίκηση, μακροοικονομία, κτλ) πριν και κατά την κρίση, και να προτείνουμε λύσεις για τα προβλήματα που υπάρχουν.
Το βιβλίο καταδεικνύει ότι πολλά από τα προβλήματα έχουν κοινές αφετηρίες και κοινές λύσεις.
Το βιβλίο θα δημοσιευθεί από το MIT Press το φθινόπωρο, και θα μεταφραστεί στα Ελληνικά.
Οι εκδότες του είμαστε οι Νίκος Βέττας (Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και ΙΟΒΕ), Κώστας Μεγήρ (Yale), Χριστόφορος Πισσαρίδης (LSE), και εγώ.
Αθηνά Δημητρακοπούλου
www.bankingnews.gr
Σύμφωνα με τον έγκριτο καθηγητή, "αυτό θα μας απαλλάξει από τον κίνδυνο να έχουμε να κάνουμε πολύ υψηλότερες πληρωμές σε μερικά χρόνια αν τα επιτόκια αυξηθούν".
Αναλύοντας τα προβλήματα της Ευρωζώνης, ο ίδιος, επισημαίνει ότι παρά τις καθυστερήσεις, "κάποια πρόοδος έχει πραγματοποιηθεί, κυρίως με την σταδιακή υλοποίηση της τραπεζικής ένωσης", τονίζοντας ότι "μερικές επιπλέον δράσεις θα ήταν χρήσιμες, όπως κάποιας μορφής πανευρωπαϊκό επίδομα ανεργίας, καθώς και οικονομικά κίνητρα για τις χώρες που πραγματοποιούν μεταρρυθμίσεις".
Υπογραμμίζει, ωστόσο, πως είναι είναι σημαντικό να διασαφηνιστεί "ότι δεν υπάρχει βούληση για πολιτική ένωση ή για μόνιμες μεταφορές πόρων πάντα προς τα ίδια κράτη".
"Ο εθνικές ταυτότητες στην Ευρώπη είναι ισχυρότερες από την Ευρωπαϊκή ταυτότητα και αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει για πολλά χρόνια.
Το δημοψήφισμα για Brexit είναι ένα πρόσφατο παράδειγμα", αναφέρει, μεταξύ άλλων.
Στο νέο βιβλίο, εκδότες του οποίου είναι οι Νίκος Βέττας (Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και ΙΟΒΕ), Κώστας Μεγήρ (Yale), Χριστόφορος Πισσαρίδης (LSE) και ο ίδιος, περιγράφεται με ακρίβεια η κατάσταση στην Ελλάδα σε όλους τους βασικούς τομείς οικονομικής πολιτικής πριν και κατά την κρίση και προτείνονται λύσεις για τα προβλήματα που υπάρχουν.
Το βιβλίο θα δημοσιευθεί από το MIT Press το φθινόπωρο, και θα μεταφραστεί στα Ελληνικά.
Διαβάστε αναλυτικά τη συνέντευξη του κύριου Δημήτρη Βαγιανού στο bankingnews.gr:
Οι συζητήσεις για την ελάφρυνση του ελληνικού χρέους επικεντρώνονται στην παράταση του χρόνου αποπληρωμής των δανείων, σε μία περίοδο χάριτος που θα δοθεί και σε μείωση των επιτοκίων που θα μειώσουν το ετήσιο κόστος εξυπηρέτησης του χρέους.
Δεν θα υπάρξει “κούρεμα”.
Ποια είναι η καλύτερη λύση για την αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους;
Μια αναδιάρθρωση του χρέους με μείωση της ονομαστικής αξίας δεν θα γίνει αποδεκτή από τους πολιτικούς των υπόλοιπων χωρών της Ευρωζώνης καθώς θα εκληφθεί ως αθέτηση των υποχρεώσεων της Ελλάδας προς τους φορολογούμενους των χωρών αυτών.
Μια επέκταση των λήξεων καθώς και μείωση των επιτοκίων μπορεί να επιφέρει παρόμοια μείωση της παρούσας αξίας του χρέους, χωρίς να εκληφθεί ως αθέτηση υποχρεώσεων.
Μια σημαντική παρέμβαση που θα πρέπει η Ελλάδα να επιδιώξει για το χρέος είναι να μετατραπούν τα επιτόκια από μεταβλητά σε σταθερά.
Αυτό θα μας απαλλάξει από τον κίνδυνο να έχουμε να κάνουμε πολύ υψηλότερες πληρωμές σε μερικά χρόνια αν τα επιτόκια αυξηθούν.
Η μετατροπή των μεταβλητών επιτοκίων σε σταθερά μπορεί να γίνει με συμφέρουσες συνθήκες την περίοδο αυτή, καθώς τόσο τα βραχυπρόθεσμα επιτόκια όσο και τα μακροπρόθεσμα είναι πολύ χαμηλά.
Ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε από την αρχή της κρίσης διατηρεί μία αδιάλλακτη στάση απέναντι στην Ελλάδα και ενεργεί με μία λογική του τύπου “χρήματα θα πάρετε μόνο αν κάνετε ό, τι σας λέμε”.
Θεωρείτε ότι αυτή είναι μία δίκαιη αντιμετώπιση προς ένα κράτος-μέλος της Ε.Ε.;
Η στάση του κυρίου Σόϊμπλε είναι σκληρή, αλλά γι’ αυτό μεγάλο μέρος της ευθύνης έχουμε δυστυχώς εμείς.
Οι Ελληνικές κυβερνήσεις από την αρχή της κρίσης δεν έδειξαν αποφασιστικότητα και συνέπεια ως προς την υλοποίηση του προγράμματος προσαρμογής.
Αντίθετα, τα φόρτωναν όλα στους ξένους, χωρίς να εξηγήσουν στους ψηφοφόρους ότι με βάση την κατάσταση της οικονομίας (δίδυμα ελλείμματα, κτλ) απαιτούταν μια επώδυνη προσαρμογή, και ότι οι μεταρρυθμίσεις θα ωφελούσαν το κοινωνικό σύνολο.
Τα κόμματα της αντιπολίτευσης είχαν μια ακόμα πιο ανεύθυνη συμπεριφορά.
Το αποτέλεσμα ήταν να χάσουν οι εταίροι μας την εμπιστοσύνη τους για την ικανότητα των ελληνικών κυβερνήσεων να πράξουν τα συμφωνηθέντα.
Το χάσμα εμπιστοσύνης είναι μεγαλύτερο από το 2015 και μετά.
Ένα λάθος των εταίρων μας ήταν ότι επέσειαν υπερβολικά συχνά την απειλή του Grexit για να πιέσουν τις ελληνικές κυβερνήσεις να εφαρμόσουν το πρόγραμμα.
Αυτό συνέτεινε σε ένα φαύλο κύκλο καθώς η συνεχόμενη αβεβαιότητα για το Grexit πάγωνε τις επενδύσεις, καθυστερώντας την ανάκαμψη της οικονομίας και καθιστώντας την εφαρμογή του προγράμματος πιο δύσκολη (περισσότερα μέτρα λιτότητας, κτλ).
Κίνητρα προς τις ελληνικές κυβερνήσεις θα μπορούσαν να είχαν δοθεί με πιο “θετικό τρόπο”, πχ με την υπόσχεση ότι αν υλοποιηθεί το πρόγραμμα σωστά τότε θα υπάρχει σημαντική μείωση του χρέους (αντί για απειλές Grexit αν η υλοποίηση δεν είναι σωστή).
Κύριε καθηγητά, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Ευρώπη είναι αντιμέτωπη με μία πρωτοφανή κρίση, η οποία φαίνεται πια να έχει πολλαπλές διαστάσεις:
Την οικονομική κρίση της Ευρωζώνης, μια θεσμική κρίση που διέπει ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση, μια κρίση το μεταπολεμικού κοινωνικο-οικονομικού μοντέλου της Δυτικής Ευρώπης ή ακόμα και μια ευρωπαϊκή κρίση ταυτότητας. Κατά την άποψή σας, ποια είναι η πιο σημαντική πτυχή της κρίσης;
Η οικονομική κρίση στην Ευρωζώνη οφείλεται σε συνδυασμό δύο παραγόντων: (α) διαρθρωτικές στρεβλώσεις υπό τις οποίες λειτουργούν οι οικονομίες των χωρών του Ευρωπαϊκού Νότου, και οι οποίες δυσχεραίνουν την ανάπτυξη και (β) ελλειματικός σχεδιασμός των δομών της Ευρωζώνης, κυρίως όσο αφορά τους κανόνες που διέπουν τη λειτουργία του τραπεζικού συστήματος.
Πιο συγκεκριμένα, ενώ η Ευρωζώνη απέκτησε ένα κοινό νόμισμα και μια κοινή κεντρική τράπεζα, το τραπεζικό σύστημα της κάθε χώρας βρίσκονταν υπό την εποπτεία των τοπικών αρχών.
Η έλλειψη κεντρικής εποπτείας διευκόλυνε τον δανεισμό στις χώρες της Ευρωπαϊκής περιφέρειας, μειώνοντας την ανταγωνιστικότητα των οικονομιών τους και καθιστώντας απαραίτητη μια επώδυνη προσαρμογή.
Τα προβλήματα σε επίπεδο Ευρωζώνης θα μπορούσαν να είχαν αντιμετωπισθεί πιο άμεσα από τότε που ξέσπασε η κρίση.
Κάποια πρόοδος όμως έχει πραγματοποιηθεί, κυρίως με την σταδιακή υλοποίηση της τραπεζικής ένωσης.
Μερικές επιπλέον δράσεις θα ήταν χρήσιμες, όπως κάποιας μορφής πανευρωπαϊκό επίδομα ανεργίας, καθώς και οικονομικά κίνητρα για τις χώρες που πραγματοποιούν μεταρρυθμίσεις που καθιστούν τις οικονομίες τους πιο ευέλικτες.
Αν αυτές οι δράσεις υλοποιηθούν, τότε η Ευρωζώνη θα είναι σε πολύ ισχυρότερη θέση.
Σε κάθε περίπτωση ο σχεδιασμός των δομών της Ευρωζώνης θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη ότι δεν υπάρχει βούληση για πολιτική ένωση ή για μόνιμες μεταφορές πόρων πάντα προς τα ίδια κράτη (οι δράσεις που αναφέρω παραπάνω λαμβάνουν υπ’όψη τα δεδομένα αυτά).
Ο εθνικές ταυτότητες στην Ευρώπη είναι ισχυρότερες από την Ευρωπαϊκή ταυτότητα και αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει για πολλά χρόνια.
Το δημοψήφισμα για Brexit είναι ένα πρόσφατο παράδειγμα.
Η Ευρώπη έχει κοινό νόμισμα, αλλά είναι κοινωνικά, πολιτιστικά και πολιτικά ετερογενής.
Εξαιτίας της κρίσης ορισμένοι μιλούν ακόμη και για ένα ίσως ανεπανόρθωτο ρήγμα μεταξύ Βορρά και Νότου.
Πιστεύετε ότι η κρίση θα επιδεινώσει αυτές τις διαιρέσεις ή θα ενισχύσει την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη;
Ακόμα και πριν από την κρίση, η συνολική παραγωγικότητα (total factor productivity) αυξανόταν με χαμηλότερο ρυθμό στις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου σε σύγκριση με αυτές του Βορρά.
Η κρίση έκανε τη διαφορά ακόμα πιο μεγάλη.
Συγχρόνως όμως αυξήθηκε η πίεση στις χώρες του Νότου να πραγματοποιήσουν μεταρρυθμίσεις για να μειώσουν τις διαρθρωτικές στρεβλώσεις στις οικονομίες τους.
Επίσης υπάρχει μια μεγαλύτερη κατανόηση για το τι απαιτείται για να λειτουργήσει σωστά η νομισματική ένωση.
Αν υπάρξουν σημαντικές βελτιώσεις προς τις κατευθύνσεις αυτές, τότε η διαφορά μεταξύ Βορρά και Νότου θα μπορούσε να αμβλυνθεί σε βάθος χρόνου.
Πώς αξιολογείτε τις επιπτώσεις της κρίσης στην Ελλάδα σε σύγκριση με εκείνες στην Ισπανία, την Ιταλία ή την Πορτογαλία;
Μήπως η κρίση θέτει σε δοκιμασία τους δημοκρατικούς θεσμούς και πώς πρέπει εξτρεμισμός να αντιμετωπιστεί;
Η κρίση ήταν πολύ βαθύτερη στην Ελλάδα.
Το κατά κεφαλή ΑΕΠ μειώθηκε κατά 26.3% στην Ελλάδα την περίοδο 2007-2014 σε πραγματικούς όρους, ενώ στις άλλες τρεις χώρες η μείωση δεν ξεπέρασε το 12%.
Μια μεγαλύτερη μείωση του ΑΕΠ στην Ελλάδα ήταν αναμενόμενη με βάση το δημόσιο έλλειμμα, το δημόσιο χρέος, και το εμπορικό έλλειμμα πριν από την κρίση.
Για παράδειγμα, η Ιταλία είχε ύφεση 12%, έχοντας δημόσιο χρέος το 2007 παρόμοιο με αυτό της Ελλάδας, πλεονασματικό προϋπολογισμό (αντί για υψηλό δημόσιο έλλειμμα όπως η Ελλάδα) καθώς και ισοσκελισμένο εμπορικό ισοζύγιο (αντί για υψηλό εμπορικό έλλειμμα όπως η Ελλάδα).
Η ύφεση στην Ελλάδα θα μπορούσε να ήταν χαμηλότερη αν το πρόγραμμα προσαρμογής είχε σχεδιαστεί καλύτερα και κυρίως αν είχε εφαρμοστεί σωστά και με μεγαλύτερη ομοφωνία από τα πολιτικά κόμματα.
Ποια συμβουλή θα δίνατε στην ελληνική κυβέρνηση;
Αυτό που πρέπει να συνειδητοποιήσουν τόσο τα πολιτικά μας κόμματα όσο και η κοινωνία είναι ότι χωρίς βαθιές αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας της οικονομίας μας τα εισοδήματα θα συνεχίσουν να μειώνονται ή να παραμένουν στάσιμα.
Από το 1985 μέχρι το 2015 η Ελλάδα έπεσε από την 13η θέση στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 28 στην 19η με βάση το κατά κεφαλή ΑΕΠ σε όρους αγοραστικής αξίας.
Το 1985 είχαμε μεγαλύτερο κατά κεφαλή ΑΕΠ από την Ιρλανδία, ενώ τώρα η Ιρλανδία έχει σχεδόν διπλάσιο.
Πρώην κομμουνιστικές χώρες όπως η Τσεχία και η Σλοβακία μας έχουν ξεπεράσει σε κατά κεφαλή ΑΕΠ.
Η πτώση μας αυτή θα συνεχισθεί αν συνεχίζουμε να πατώνουμε σε κατατάξεις όπως η ελκυστικότητα της χώρας ως τόπος προορισμού για επιχειρήσεις (ease of doing business), τα ρυθμιστικά βάρη στις αγορές προϊόντων, η ταχύτητα στην απονομή δικαιοσύνης, η διαφθορά, η ποιότητα του εκπαιδευτικού συστήματος, και οι δαπάνες για έρευνα και καινοτομία.
Βελτιώσεις σε αυτούς τους τομείς θα πρέπει να είναι σημαντικοί εθνικοί στόχοι για τις επόμενες 1-2 δεκαετίες.
Πιο άμεσα θα πρέπει να δοθεί μεγάλο βάρος στην προσέλκυση νέων επενδύσεων, ώστε να ανακάμψει η οικονομία.
Αυτό απαιτεί σημαντική μείωση των φορολογικών συντελεστών για τις επιχειρήσεις (συμπεριλαμβανομένων και των ασφαλιστικών εισφορών) καθώς και απόλυτη φορολογική σταθερότητα σε ορίζοντα τουλάχιστον δεκαετίας.
Οι περικοπές φόρων θα πρέπει να χρηματοδοτηθούν από περικοπές δαπανών, αλλά όχι σε τομείς σημαντικούς για την μελλοντική ανάπτυξη όπως η παιδεία και οι δημόσιες επενδύσεις.
Θα πρέπει επίσης να υπάρξουν σημαντικές παρεμβάσεις στην λειτουργία των αγορών προϊόντων ώστε να μειωθούν τα ρυθμιστικά βάρη και τα εμπόδια εισόδου, στην δικαιοσύνη ώστε να μειωθούν οι καθυστερήσεις στην απονομή της, καθώς και στη δημόσια διοίκηση γενικότερα ώστε να αυξηθεί η λογοδοσία αλλά και η ανεξαρτησία από το πολιτικό σύστημα.
Δυστυχώς φαίνεται ότι σε πολλά από αυτά τα θέματα κινούμαστε προς την λάθος κατεύθυνση.
Μπορείτε να περιγράψετε στους αναγνώστες μας το περιεχόμενο του νέου σας βιβλίου;
Το βιβλίο είναι ένας συλλογικός τόμος στον οποίο έχουν συμβάλλει Έλληνες οικονομολόγοι από την Ελλάδα και από το εξωτερικό.
Ο στόχος μας ήταν να περιγράψουμε με ακρίβεια την κατάσταση στην Ελλάδα σε όλους τους βασικούς τομείς οικονομικής πολιτικής (φορολογικό, ασφαλιστικό, αγορές προϊόντων, αγορά εργασίας, τράπεζες, ιδιωτικοποιήσεις, υγεία, παιδεία, δικαιοσύνη, δημόσια διοίκηση, μακροοικονομία, κτλ) πριν και κατά την κρίση, και να προτείνουμε λύσεις για τα προβλήματα που υπάρχουν.
Το βιβλίο καταδεικνύει ότι πολλά από τα προβλήματα έχουν κοινές αφετηρίες και κοινές λύσεις.
Το βιβλίο θα δημοσιευθεί από το MIT Press το φθινόπωρο, και θα μεταφραστεί στα Ελληνικά.
Οι εκδότες του είμαστε οι Νίκος Βέττας (Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και ΙΟΒΕ), Κώστας Μεγήρ (Yale), Χριστόφορος Πισσαρίδης (LSE), και εγώ.
Αθηνά Δημητρακοπούλου
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών