Άρθρο του Χ. Δούκα στο www.bankingnews.gr.
O X. Δούκας είναι Επίκουρος Καθηγητής στη Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του ΕΜΠ
O X. Δούκας είναι Επίκουρος Καθηγητής στη Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του ΕΜΠ
H ανάπτυξης βρίσκεται στο επίκεντρο των συζητήσεων σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο.
Αποτελεί επίσης προαπαιτούμενο για την έξοδο της Ελλάδας από την κρίση.
Ποια ανάπτυξη όμως;
Μια ανάπτυξη που κατευθύνεται από το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ);
Ο κόσμος είναι πολύ διαφορετικός σήμερα από αυτόν που αντιμετώπισαν οι παγκόσμιοι ηγέτες το 1944, όταν συγκεντρώθηκαν για να σχεδιάσουν την μεταπολεμική οικονομία και δημιούργησαν το ΑΕΠ. Το ΑΕΠ ήταν τότε μια σχετική ένδειξη της προόδου.
Η αυξημένη οικονομική δραστηριότητα τότε συνδυάστηκε με την απασχόληση, την αύξηση εισοδήματος και κοινωνικών παροχών για τη μείωση των κοινωνικών συγκρούσεων και τελικά την αποφυγή ενός επόμενου παγκόσμιου πολέμου.
Ο σύγχρονος όμως ρόλος του ΑΕΠ δημιουργεί στρεβλώσεις.
Μία τέτοια στρέβλωση είναι ότι ερμηνεύει κάθε δαπάνη ως θετικό γεγονός.
Δεν κάνει διαχωρισμό ανάμεσα στις δραστηριότητες που ενισχύουν την ευημερία και στις αντίστοιχες που την μειώνουν.
Με αυτό τον τρόπο, η ανάπτυξη που κατευθύνεται από το ΑΕΠ, αγνοεί τα κοινωνικά κόστη, τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις και τις εισοδηματικές ανισότητες.
Τα επιμέρους παραδείγματα που το καταδεικνύουν;
Πολλά.
Τα αυξημένα ποσοστά εγκληματικότητας δεν βελτιώνουν το βιοτικό επίπεδο, αλλά μπορούν να ανυψώσουν το ΑΕΠ, αυξάνοντας τις δαπάνες των συστημάτων ασφαλείας.
Το ίδιο συμβαίνει και στην περίπτωση των πολέμων.
Αυξητική επίδραση στο ΑΕΠ των ΗΠΑ είχε η καταστροφή που προκάλεσε η διαρροή πετρελαίου στο Deepwater Horizon το 2010 και ο τυφώνας Sandy το 2012.
Άλλος ένας προβληματισμός που έχει δημιουργηθεί γύρω από το ΑΕΠ ως μέτρο προόδου είναι η «υπόθεση οριακού σημείου».
Δηλαδή, καθώς το ΑΕΠ αυξάνει, η συνολική ποιότητα ζωής μπορεί να αυξάνει μόνο ως ένα συγκεκριμένο σημείο.
Από εκείνο το σημείο και πέρα, οι αυξήσεις στο ΑΕΠ αντισταθμίζονται με τις δαπάνες που συνδέονται με την αυξανόμενη ανισότητα στο εισόδημα, τη μείωση του ελεύθερου χρόνου, του φυσικού κεφαλαίου κ.α.
Αυτό υποστηρίζει και ο Γάλλος Οικονομολόγος Thomas Piketty, τεκμηριώνοντας ότι η απόδοση του κεφαλαίου είναι μεγαλύτερη από τον ρυθμό οικονομικής μεγέθυνσης.
Σε μία τέτοια ανάπτυξη οι αρχές της αξιοκρατίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης υποχωρούν.
Οι αναπτυξιακές πολιτικές σήμερα, είναι ανάγκη να επαναπροσδιοριστούν στη βάση μιας καλύτερης αποτύπωσης της «πραγματικής» ευημερίας, από το να εστιάζουν σε μονοδιάστατες αφηγήσεις αύξησης του εγχώριου προϊόντος.
Αυτό δεν είναι κάτι νέο.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ΕΕ) έχει αναπτύξει μία σειρά μελετών για σχετικούς δείκτες προόδου και σε συνεργασία με τον Οργανισμό για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη (ΟΟΣΑ), για την αντίληψη που έχουν οι πολίτες όσον αφορά στην ευημερία.
Χαρακτηριστικότερη είναι η ανακοίνωση της ΕΕ τον Αύγουστο του 2009 «ΑΕΠ και πέρα από αυτό: Η μέτρηση της προόδου σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο».
Ενδεικτικοί δείκτες που έχουν χρησιμοποιηθεί είναι περιβαλλοντικοί δείκτες σχετικά με τη βιοχωρητικότητα, το οικολογικό αποτύπωμα και σύνθετοι δείκτες, όπως ο Γνήσιος Δείκτης Προόδου (ΓΔΠ).
Οι εναλλακτικοί αυτοί δείκτες απεικονίζουν το πρόβλημα.
Για παράδειγμα, με βάση σχετικές μελέτες, και ενώ το παγκόσμιο ΑΕΠ έχει πολλαπλασιαστεί από το 1944 ως σήμερα:
-Η ευημερία, όπως εκτιμάται από το ΓΔΠ, έχει στην πραγματικότητα αρχίσει να μειώνεται από το 1978 και εξής.
-Την ίδια περίπου εποχή το παγκόσμιο οικολογικό αποτύπωμα ξεπέρασε την παγκόσμια βιοχωρητικότητα.
Διατυπώνεται λοιπόν από Διεθνείς και Ευρωπαϊκούς φορείς η ανάγκη για:
-Νέους στόχους στη βάση μιας βιώσιμης οικονομικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής ευημερίας.
-Αποτελεσματικότερους τρόπους για να μετράμε τη πρόοδο προς αυτούς τους στόχους.
-Συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα υλοποίησης ενός εξελιγμένου οικονομικού συστήματος.
Σε αυτή την κατεύθυνση, η Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών «Ρίο+20» που έλαβε χώρα το 2012 υιοθέτησε το κείμενο με τίτλο «Το μέλλον που θέλουμε».
Με βάση το κείμενο αυτό, τα Ηνωμένα Έθνη καλούνται, να διαμορφώσουν και να υιοθετήσουν τους νέους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης πριν το τέλος του 2015.
Αν και οι προσδοκίες είναι χαμηλές, η σημερινή κρίση μπορεί να αποτελέσει μια ευκαιρία για την οικοδόμηση συναίνεσης σχετικά με την αλλαγή του προτύπου ανάπτυξης που κατευθύνεται από το ΑΕΠ.
Όπως άλλωστε αναφέρει και ο οικονομολόγος John Kenneth Galbraith: «Το να επιπλώσεις ένα άδειο δωμάτιο είναι ένα πράγμα.
Το να συνεχίζεις να συσσωρεύεις έπιπλα μέχρι να ραγίσουν τα θεμέλια είναι εντελώς διαφορετικό».
www.bankingnews.gr
Αποτελεί επίσης προαπαιτούμενο για την έξοδο της Ελλάδας από την κρίση.
Ποια ανάπτυξη όμως;
Μια ανάπτυξη που κατευθύνεται από το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ);
Ο κόσμος είναι πολύ διαφορετικός σήμερα από αυτόν που αντιμετώπισαν οι παγκόσμιοι ηγέτες το 1944, όταν συγκεντρώθηκαν για να σχεδιάσουν την μεταπολεμική οικονομία και δημιούργησαν το ΑΕΠ. Το ΑΕΠ ήταν τότε μια σχετική ένδειξη της προόδου.
Η αυξημένη οικονομική δραστηριότητα τότε συνδυάστηκε με την απασχόληση, την αύξηση εισοδήματος και κοινωνικών παροχών για τη μείωση των κοινωνικών συγκρούσεων και τελικά την αποφυγή ενός επόμενου παγκόσμιου πολέμου.
Ο σύγχρονος όμως ρόλος του ΑΕΠ δημιουργεί στρεβλώσεις.
Μία τέτοια στρέβλωση είναι ότι ερμηνεύει κάθε δαπάνη ως θετικό γεγονός.
Δεν κάνει διαχωρισμό ανάμεσα στις δραστηριότητες που ενισχύουν την ευημερία και στις αντίστοιχες που την μειώνουν.
Με αυτό τον τρόπο, η ανάπτυξη που κατευθύνεται από το ΑΕΠ, αγνοεί τα κοινωνικά κόστη, τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις και τις εισοδηματικές ανισότητες.
Τα επιμέρους παραδείγματα που το καταδεικνύουν;
Πολλά.
Τα αυξημένα ποσοστά εγκληματικότητας δεν βελτιώνουν το βιοτικό επίπεδο, αλλά μπορούν να ανυψώσουν το ΑΕΠ, αυξάνοντας τις δαπάνες των συστημάτων ασφαλείας.
Το ίδιο συμβαίνει και στην περίπτωση των πολέμων.
Αυξητική επίδραση στο ΑΕΠ των ΗΠΑ είχε η καταστροφή που προκάλεσε η διαρροή πετρελαίου στο Deepwater Horizon το 2010 και ο τυφώνας Sandy το 2012.
Άλλος ένας προβληματισμός που έχει δημιουργηθεί γύρω από το ΑΕΠ ως μέτρο προόδου είναι η «υπόθεση οριακού σημείου».
Δηλαδή, καθώς το ΑΕΠ αυξάνει, η συνολική ποιότητα ζωής μπορεί να αυξάνει μόνο ως ένα συγκεκριμένο σημείο.
Από εκείνο το σημείο και πέρα, οι αυξήσεις στο ΑΕΠ αντισταθμίζονται με τις δαπάνες που συνδέονται με την αυξανόμενη ανισότητα στο εισόδημα, τη μείωση του ελεύθερου χρόνου, του φυσικού κεφαλαίου κ.α.
Αυτό υποστηρίζει και ο Γάλλος Οικονομολόγος Thomas Piketty, τεκμηριώνοντας ότι η απόδοση του κεφαλαίου είναι μεγαλύτερη από τον ρυθμό οικονομικής μεγέθυνσης.
Σε μία τέτοια ανάπτυξη οι αρχές της αξιοκρατίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης υποχωρούν.
Οι αναπτυξιακές πολιτικές σήμερα, είναι ανάγκη να επαναπροσδιοριστούν στη βάση μιας καλύτερης αποτύπωσης της «πραγματικής» ευημερίας, από το να εστιάζουν σε μονοδιάστατες αφηγήσεις αύξησης του εγχώριου προϊόντος.
Αυτό δεν είναι κάτι νέο.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ΕΕ) έχει αναπτύξει μία σειρά μελετών για σχετικούς δείκτες προόδου και σε συνεργασία με τον Οργανισμό για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη (ΟΟΣΑ), για την αντίληψη που έχουν οι πολίτες όσον αφορά στην ευημερία.
Χαρακτηριστικότερη είναι η ανακοίνωση της ΕΕ τον Αύγουστο του 2009 «ΑΕΠ και πέρα από αυτό: Η μέτρηση της προόδου σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο».
Ενδεικτικοί δείκτες που έχουν χρησιμοποιηθεί είναι περιβαλλοντικοί δείκτες σχετικά με τη βιοχωρητικότητα, το οικολογικό αποτύπωμα και σύνθετοι δείκτες, όπως ο Γνήσιος Δείκτης Προόδου (ΓΔΠ).
Οι εναλλακτικοί αυτοί δείκτες απεικονίζουν το πρόβλημα.
Για παράδειγμα, με βάση σχετικές μελέτες, και ενώ το παγκόσμιο ΑΕΠ έχει πολλαπλασιαστεί από το 1944 ως σήμερα:
-Η ευημερία, όπως εκτιμάται από το ΓΔΠ, έχει στην πραγματικότητα αρχίσει να μειώνεται από το 1978 και εξής.
-Την ίδια περίπου εποχή το παγκόσμιο οικολογικό αποτύπωμα ξεπέρασε την παγκόσμια βιοχωρητικότητα.
Διατυπώνεται λοιπόν από Διεθνείς και Ευρωπαϊκούς φορείς η ανάγκη για:
-Νέους στόχους στη βάση μιας βιώσιμης οικονομικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής ευημερίας.
-Αποτελεσματικότερους τρόπους για να μετράμε τη πρόοδο προς αυτούς τους στόχους.
-Συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα υλοποίησης ενός εξελιγμένου οικονομικού συστήματος.
Σε αυτή την κατεύθυνση, η Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών «Ρίο+20» που έλαβε χώρα το 2012 υιοθέτησε το κείμενο με τίτλο «Το μέλλον που θέλουμε».
Με βάση το κείμενο αυτό, τα Ηνωμένα Έθνη καλούνται, να διαμορφώσουν και να υιοθετήσουν τους νέους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης πριν το τέλος του 2015.
Αν και οι προσδοκίες είναι χαμηλές, η σημερινή κρίση μπορεί να αποτελέσει μια ευκαιρία για την οικοδόμηση συναίνεσης σχετικά με την αλλαγή του προτύπου ανάπτυξης που κατευθύνεται από το ΑΕΠ.
Όπως άλλωστε αναφέρει και ο οικονομολόγος John Kenneth Galbraith: «Το να επιπλώσεις ένα άδειο δωμάτιο είναι ένα πράγμα.
Το να συνεχίζεις να συσσωρεύεις έπιπλα μέχρι να ραγίσουν τα θεμέλια είναι εντελώς διαφορετικό».
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών