Οι Ευρωπαίοι δεν χρειάζονταν άλλη υπενθύμιση για τη δεινή θέση στην οποία βρίσκονται, εν μέσω της εντεινόμενης αντιπαλότητας μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας.
Παρ’ όλα αυτά, την περασμένη εβδομάδα ήρθε μία ακόμη, με την απόφαση της Κίνας να επιβάλει νέους περιορισμούς στις εξαγωγές σπάνιων γαιών.
Το μέτρο αυτό απειλεί όχι μόνο να αναζωπυρώσει τον εμπορικό πόλεμο που φαινόταν να απειλεί την παγκόσμια οικονομία νωρίτερα φέτος, αλλά χτυπά ευθέως τον πυρήνα της δυτικής προηγμένης τεχνολογικής βιομηχανίας, ιδιαίτερα στον αμυντικό τομέα, σημειώνει σε άρθρο της η Euractiv.
Η Κίνα έχει χρησιμοποιήσει στο παρελθόν την κυριαρχία της στην αλυσίδα εφοδιασμού σπάνιων γαιών ως όπλο.
Το 2010, για παράδειγμα, ανέστειλε τις εξαγωγές μαγνητών σπάνιων γαιών προς την Ιαπωνία λόγω εδαφικής διαφοράς, φέρνοντας τη βιομηχανία αυτοκινήτων της Ιαπωνίας σε ακινησία.
Παρόμοια τακτική ακολούθησε και το 2019–2020, αντιδρώντας σε δασμούς και περιορισμούς τεχνολογίας από τις ΗΠΑ.
Σήμερα, η Κίνα ελέγχει το 70% της παγκόσμιας εξόρυξης σπάνιων γαιών και το 93% της επεξεργασίας τους, με τον κρατικό όμιλο China Rare Earth Group να συγκεντρώνει σχεδόν όλη τη δραστηριότητα.
Οι στρατηγικές όπως το Made in China 2025 και η Export Control Law ενίσχυσαν περαιτέρω την αυτονομία και τον έλεγχο της χώρας στην αγορά, καθιστώντας την εξαιρετικά ισχυρή σε αυτόν τον κρίσιμο τομέα.
Στόχος η Δυτική Άμυνα
Οι νέοι περιορισμοί απαιτούν ρητή έγκριση από την Κίνα για οποιοδήποτε μαγνήτη περιέχει σπάνιες γαίες κινεζικής προέλευσης ή κατασκευάστηκε με κινεζικές μεθόδους. Πρόκειται για στρατηγική που μοιάζει με τον κανόνα FDPR που χρησιμοποίησαν οι ΗΠΑ για να περιορίσουν την παγκόσμια επιχειρηματική δραστηριότητα της Huawei.
Η κινεζική κίνηση στοχεύει κυρίως τον δυτικό αμυντικό τομέα.
Οι εταιρείες με δεσμούς με ξένες στρατιωτικές δυνάμεις θα αποκλείονται από την απόκτηση αδειών εξαγωγής, δυσχεραίνοντας σημαντικά την προμήθεια κρίσιμων υλικών για κατασκευαστές όπλων, ιδιαίτερα σε μια περίοδο όπου η Ευρώπη προσπαθεί να ανανεώσει τις αμυντικές της δυνατότητες απέναντι στη ρωσική επιθετικότητα.
Περιορισμένα περιθώρια
Η Δύση προσπαθεί να μειώσει την εξάρτηση από τις κινεζικές σπάνιες γαίες. Στις ΗΠΑ, η λίστα κρίσιμων ορυκτών και η στρατηγική αλυσίδας τροφοδοσίας «mine-to-magnet» στοχεύουν να καλύψουν τις αμυντικές ανάγκες έως το 2027.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση πέρασε το Critical Raw Materials Act το 2023, με στόχο την εξόρυξη τουλάχιστον 10% της συνολικής κατανάλωσης και την επεξεργασία τουλάχιστον 40% έως το 2030.
Παρά τις προσπάθειες, η εξάρτηση παραμένει υψηλή.
Η MP Materials, η μοναδική εταιρεία εξόρυξης σπάνιων γαιών των ΗΠΑ, μπορεί να παράγει σε έναν χρόνο όση ποσότητα παράγει η Κίνα σε μία ημέρα.
Ακόμη και η ανακάλυψη νέων κοιτασμάτων δεν εγγυάται ταχεία εκμετάλλευση ή εμπορική βιωσιμότητα.
Η Κίνα διατηρεί επίσης τον έλεγχο της τεχνολογίας επεξεργασίας, επιτρέποντάς της να διαμορφώνει τις τιμές και να περιορίζει τον ανταγωνισμό.
Κίνδυνος και στρατηγική αξιοποίηση
Η τελευταία αυτή κλιμάκωση μπορεί να αποτελεί προειδοποιητική τακτική εν όψει της προγραμματισμένης συνάντησης των Προέδρων Xi και Trump στη Νότια Κορέα τον επόμενο μήνα.
Η Κίνα επιδιώκει να αξιοποιήσει τον έλεγχο της αλυσίδας σπάνιων γαιών ως μοχλό πίεσης για να επιτύχει σκληρές συμφωνίες, και υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να πετύχει τον στόχο της.
Oxford Economics: Η Κίνα σφίγγει τη θηλιά - Επιστρατεύει την ισχύ της
Το νέο καθεστώς αδειοδότησης εξαγωγών της Κίνας για τις σπάνιες γαίες επεκτείνεται σε προϊόντα και τεχνολογίες που περιέχουν πάνω από 0,1% κινεζικό περιεχόμενο σπανίων γαιών.
Αν και αυτό δεν αποτελεί επίσημη απαγόρευση εξαγωγών, στην πράξη λειτουργεί σαν μία, λόγω του αυστηρού ελέγχου, σημειώνει η Oxford Economics.
Οι νέοι περιορισμοί σηματοδοτούν τη μετάβαση από τον έλεγχο πρώτων υλών στη χρήση της τεχνολογίας ως εργαλείου πίεσης, πιθανότατα ως απάντηση στην πρόσφατη επέκταση των αμερικανικών περιορισμών εξαγωγών τον περασμένο μήνα.
Η χρονική στιγμή των ανακοινώσεων, λίγο πριν από τη συνάντηση των προέδρων Xi Jinping και Donald Trump αργότερα μέσα στον μήνα, δείχνει τακτικό ελιγμό και όχι αναγκαστικά κλιμάκωση.
Οι σπάνιες γαίες φαίνεται να χρησιμοποιούνται ως διαπραγματευτικά χαρτιά, καθώς οι δύο πλευρές «μετρούν τα όριά τους» αφήνοντας περιθώριο για μία πιθανή νέα ανακωχή στους δασμούς.
Παράλληλα, οι ημιαγωγοί βρίσκονται και πάλι στο στόχαστρο.
Η επέκταση των ελέγχων στα υλικά σχεδίασης και παραγωγής τσιπ εντείνει την τεχνολογική αντιπαράθεση, με κίνδυνο διαταραχών στις αλυσίδες εφοδιασμού τεχνητής νοημοσύνης και μνημονικών τσιπ στη Νότια Κορέα και την Ταϊβάν.
Ακόμα και μερική διακοπή στις εφοδιαστικές αλυσίδες των σπανίων γαιών θα είχε σημαντικό αντίκτυπο.
Σύμφωνα με μοντέλα της Oxford Economics, ένα τέτοιο σοκ θα μπορούσε να μειώσει την ανάπτυξη των ΗΠΑ κατά 1 ποσοστιαία μονάδα και της Κίνας κατά 0,4 ποσοστιαίες μονάδες μέσα σε δύο χρόνια, προκαλώντας αύξηση του πληθωρισμού και αναταράξεις στις αγορές.
Η Κίνα έχει χρησιμοποιήσει παρόμοια στρατηγική στο παρελθόν, ήδη από το 2010.
Όμως οι κίνδυνοι σήμερα είναι μεγαλύτεροι, καθώς η προσπάθεια για τεχνολογική αυτάρκεια καθιστά τις σπάνιες γαίες ένα διαχρονικό εργαλείο γεωπολιτικής πίεσης.
Τρενάκι του τρόμου
Οι τελευταίες κινήσεις της Κίνας επεκτείνουν τα μέτρα του Απριλίου. Οι εξαγωγές προϊόντων που περιέχουν πάνω από 0,1% σε αξία κινεζικές σπάνιες γαίες απαιτούν πλέον ειδική άδεια.
Οι συνέπειες είναι τέσσερις:
Πρώτον, πρόκειται για έναν «σιωπηλό αποκλεισμό», αφού η αυστηρή επιτήρηση καθιστά δύσκολες τις εξαγωγές.
Δεύτερον, η λίστα των προϊόντων καλύπτει τώρα υλικά που σχετίζονται με τον σχεδιασμό και την παραγωγή προηγμένων ημιαγωγών, πλήττοντας άμεσα την παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα της τεχνολογίας.
Τρίτον, η τακτική αυτή μοιάζει με την αμερικανική. Η Κίνα απαντά καθρεφτίζοντας τους περιορισμούς που επέβαλαν οι ΗΠΑ στις κινεζικές εταιρείες τεχνολογίας στις 29 Σεπτεμβρίου.
Τέταρτον, το timing —λίγο μετά την τηλεφωνική επικοινωνία των προέδρων Xi και Trump και πριν από τη συνάντηση στο APEC στη Σεούλ— δείχνει πως οι σπάνιες γαίες χρησιμοποιούνται ως διαπραγματευτικό χαρτί.
Η απάντηση του Trump, με απειλές για «100% δασμούς», θυμίζει τις υπερβολικές αντιδράσεις του περασμένου Μαρτίου και Απριλίου, που τελικά ανακλήθηκαν. Πιθανότερο σενάριο είναι ότι οι δύο πλευρές θα αποκλιμακώσουν την ένταση και θα επεκτείνουν την «παύση δασμών» που λήγει στα μέσα Νοεμβρίου.
Συνέπειες
Από μακροοικονομική άποψη, η επαναφορά υπερβολικών δασμών θα έφερνε την παγκόσμια οικονομία πιο κοντά σε ένα δυσμενές σενάριο εμπορικού πολέμου και καθυστερημένης νομισματικής χαλάρωσης από τη Federal Reserve.
Οι νέοι περιορισμοί της Κίνας θα μπορούσαν να πλήξουν βιομηχανίες παγκοσμίως, καθυστερώντας παραγωγές και δημιουργώντας «σημεία ασφυξίας» στις εφοδιαστικές αλυσίδες.
Η κυριαρχία της Κίνας στις σπάνιες γαίες έχει ήδη προκαλέσει ανησυχίες για ελλείψεις σε βασικά υλικά που χρησιμοποιούνται σε αυτοκίνητα, ρομποτική, ηλεκτρονικά και αμυντικό εξοπλισμό. Οι μετοχές κινεζικών εταιρειών εξόρυξης, όπως η China Northern Rare Earth, έχουν αυξηθεί πάνω από 175% μέσα στο 2025.
Παρά τις προσπάθειες άλλων χωρών να ανακυκλώσουν ή να βρουν υποκατάστατα, η εξάρτηση από την Κίνα παραμένει σχεδόν απόλυτη. Αυτό σημαίνει ότι ακόμα και περιορισμένα μέτρα αδειοδότησης μπορούν να έχουν εκτεταμένες επιπτώσεις — τόσο οικονομικές όσο και γεωπολιτικές.
Σύμφωνα με την U.S. Geological Survey (USGS), υπάρχουν περίπου 90 εκατομμύρια μετρικοί τόνοι αποθεμάτων σπανίων γαιών παγκοσμίως — αρκετοί για περίπου 900 χρόνια χρήσης. Ωστόσο, η εξορύξιμη ποσότητα είναι περιορισμένη, και εκεί η Κίνα κυριαρχεί, παράγοντας σχεδόν το 70% της παγκόσμιας παραγωγής.
Οι σπάνιες γαίες είναι κρίσιμες για την άμυνα, την καθαρή ενέργεια και την τεχνολογία αιχμής. Από τα ηλεκτρικά οχήματα και τις ανεμογεννήτριες έως τα smartphones και τα στρατιωτικά ραντάρ, οι κινεζικοί μαγνήτες και αισθητήρες βρίσκονται παντού.
Η Boston Consulting Group (BCG) προβλέπει ότι η παγκόσμια ζήτηση για σπάνιες γαίες θα αυξάνεται με 8% ετησίως την επόμενη δεκαετία. Αυτό σημαίνει πως η εξάρτηση της Δύσης από την Κίνα θα ενταθεί — εκτός αν βρεθούν νέες πηγές ή αναπτυχθούν τεχνολογίες ανακύκλωσης.
Η Κίνα παίζει ένα επικίνδυνο παιχνίδι ισορροπίας. Χρησιμοποιεί τη δύναμή της στις σπάνιες γαίες ως πολιτικό και οικονομικό όπλο, γνωρίζοντας πως ο κόσμος δεν έχει εύκολες εναλλακτικές. Η Ουάσιγκτον απαντά με δασμούς και τεχνολογικούς περιορισμούς.
Αλλά όσο οι Xi Jinping και Donald Trump ανταλλάσσουν «πλήγματα» στο πεδίο των κρίσιμων ορυκτών, τόσο αυξάνεται ο κίνδυνος το παιχνίδι αυτό να ξεφύγει από τον έλεγχο - με θύμα την παγκόσμια οικονομία.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών