Ο θρυλικός “Γκρας”: Η ιστορία πίσω από τη λέξη

Στο διάστημα μεταξύ του 1870 και του 1890 υπήρξε μια πρωτοφανής πρόοδος στην τεχνολογία πυροβόλων όπλων.
Σε μια συμπυκνωμένη χρονική στιγμή περάσαμε από τα εμπροσθογεμή όπλα στα οπισθογεμή.
Από τα χάρτινα “φυσίγγια” στους μεταλλικούς κάλυκες και από τη μαύρη πυρίτιδα στις “άκαπνες”.
Μέσα σε είκοσι χρόνια φτάσαμε από τα μουσκέτα στα σύγχρονα επαναληπτικά τυφέκια που γνωρίζουμε σήμερα.
Στο ενδιάμεσο βήμα σπουδαίο ρόλο έπαιξε μια εφεύρεση του Γάλλου συνταγματάρχη Basile Gras.
Η επίδραση της στην ελληνική πολεμική ιστορία ήταν τόσο μεγάλη, ώστε το όνομα του ανδρός πέρασε στη γλώσσα μας και η λέξη “γκρας” χρησιμοποιείται ακόμη για να περιγράψει κάθε παλαιού τύπου όπλο.

Εξέλιξη, όχι επανάσταση

Ο γαλλικός στρατός είχε μπεί στην εποχή των “φυσιγγίων” (cartouches) με το οπισθογεμές μονόσφαιρο τουφέκι Chassepot Mle.(μοντέλο) 1866.
Αντί για χαλαρή πυρίτιδα, το όπλο δεχόταν έμπύρευμα, μαύρη πυρίτιδα και βλήμα τυλιγμένα σε ένα κύλινδρο από λινό ύφασμα.
Η εφεύρεση από τους Άγγλους του μεταλλικού κάλυκα στη μορφή του φυσιγγίου Eley-Boxer το 1867, έλυσε το πρόβλημα αστάθειας και υγρασίας που αντιμετώπιζαν τα μέχρι τότε φυσίγγια.
Το σύγχρονο φυσίγγιο που περιελάμβανε καψύλιο, εκρηκτικό και βλήμα σε ένα εύκολα διαχειρίσιμο πακέτο είχε γεννηθεί.
Οι Γάλλοι όντας φειδωλοί με τα κρατικά χρήματα δεν είχαν καμία διάθεση να “πετάξουν στα άχρηστα” τα χιλιάδες τυφέκια που μόλις είχαν αποκτήσει.
Tο 1872 ξεκίνησαν μια μελέτη για τη μετατροπή των Chassepot σε όπλα μεταλλικού κάλυκα.
Η πρόταση του Basile Gras περιελάμβανε ένα μεταλλικό κάλυκα διαμετρήματος 11Χ59mm με περιφερειακό δακτύλιο.
Η εξέλιξη αυτή επέτρεψε την αύξηση της ταχύτητας του βλήματος και πιο ευθυτενή τροχιά, χωρίς αλλαγές στην κάνη του όπλου.
Το σχέδιο εγκρίθηκε στις 7 Ιουλίου 1874 και τα υπάρχοντα αποθέματα τυφεκίων του στρατού άρχισαν να μετατρέπονται.
Παράλληλα άρχισε και η παραγωγή νέων όπλων σε τρείς παραλλαγές: Μακρύκανα τυφέκια για το πεζικό, αραβίδες ιππικού και ένα ακόμη βραχύτερο μοντέλο για το πυροβολικό. Συνολικά κατασκευάστηκαν κοντά στα τέσσερα εκατομμύρια τεμάχια για τις γαλλικές ένοπλες δυνάμεις.

Περιγραφή

Με σημερινά δεδομένα το Gras θεωρείται αρχαίο, όμως το 1874 μοιραζόταν την κορυφή της τεχνολογίας με τους πιθανούς αντιπάλους τα Martini-Henry ή τα Mauser 1871. Όλα απαιτούσαν χειροκίνητη επαναγέμιση μετά από κάθε βολή καθώς δε διέθεταν γεμιστήρα.
Ο μοχλός του κλείστρου βρίσκεται στη δεξιά πλευρά.
Περιστρέφοντας κατά ενενήντα μοίρες και σέρνοντας τον προς τα πίσω, ο χειριστής αποκαλύπτει τη θαλάμη. Τοποθετεί ένα φυσίγγιο και τη σφραγίζει.
Ο μοχλός παίζει το ρόλο κλειδιού.
Ο μηχανισμός διαχειριζόταν με επιτυχία τις πιέσεις από τα φυσίγγια μαύρης πυρίτιδος της εποχής του και αργότερα μετατράπηκε εκ νέου για χρήση με το υψηλότερης πιέσεως φυσίγγιο Lebel 8mm.
Στα Gras που προέρχονταν από μετατροπή Chassepot, το κλείστρο τροποποιήθηκε με μια κεφαλή που περιστρέφεται και διαθέτει εξολκέα για να διαχειρίζεται τον κάλυκα και σημαίνονταν με σφραγίδα ως Mle 1866/74. Αργότερα προστέθηκε μια ακόμη βελτίωση, ένα κανάλι στον κορμό για ασφαλή εκτόνωση αερίων σε περίπτωση διάρρηξης του καψυλίου.
Αυτά τα όπλα χαρακτηρίζονταν ως 1874/80.
Τα σκοπευτικά είναι ρυθμιζόμενα τύπου κλίμακας με βαθμονόμηση μεταξύ 200 και 1800 μέτρων.
Στην κλειστή θέση το σκοπευτικό λειτουργούσε σε “ρύθμιση μάχης” 200 μέτρων για τη βολίδα βάρους 25 γραμμαρίων.
Τα τυφέκια πεζικού συνοδεύονταν από ξιφολόγχες, όχι όμως οι αραβίδες αφού οι ιππείς διέθεταν και σπάθη για κοντινές συμπλοκές.
Τα βραχύκανα τυφέκια πυροβολικού εφοδιάζονταν από μικρότερες ξιφολόγχες διαφορετικού τύπου.

Gras και Ελλάδα

Η επόμενη παράγραφος ίσως ηχήσει διαχρονική.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1870 η Γαλλία ανησυχούσε για την επέκταση της γερμανικής επιροής στην Τουρκία και την επιθετικότητα της δεύτερης, η οποία έθετε σε κίνδυνο τους θαλάσσιους δρόμους εμπορίου στις ακτές της Μεσογείου.
Έτσι προσεταιρίστηκε την Ελλάδα και την εξόπλισε… με το αζημίωτο. Μεταξύ άλλων παραχώρησε στο ελληνικό στρατό τροποποιημένα τυφέκια Chassepot.
Αυτό οδήγησε την Ελλάδα στο να εγκαταλείψει το υφιστάμενο εγχώριο τυφέκιο “Μυλωνά” και να δώσει παραγγελία για 36.000 Gras 1874 νέας κατασκευής.
Οι Γάλλοι αδυνατούσαν να καλύψουν τη ζήτηση λόγω δικών τους αναγκών και η εκτέλεση της ανατέθηκε στην αυστριακή Steyr.
Έτσι τα ελληνικά τουφέκια έχουν τη μοναδικότητα ότι διαθέτουν τη σφραγίδα κατασκευής της Steyr μαζί με τον ελληνικό θυρεό και το χαρακτηρισμό “Υ=1874” (Υποδείγματος: 1874).
Μετά την αρχική έγιναν και άλλες παραγγελίες σε Αυστρία και Γαλλία με αποτέλεσμα να αποκτηθούν συνολικά 126.000 όπλα μεταξύ του 1876 και του 1886. Τα Gras διανεμήθηκαν σε Ευζώνους, Πεζικό, Ιππικό και Πυροβολικό. Μετά την ήττα από την Τουρκία το 1897, υπήρξε ένα τεράστιο κύμα εκσυγχρονισμού και “θεωρητικά” τα Gras αντικαταστάθηκαν από τα Manlicher-Schonauer Y=1903. Στην πράξη όμως τα παλιά μονόσφαιρα τυφέκια παρέμειναν στο προσκήνιο μέχρι τους βαλκανικούς πολέμους.
Αρχής γενομένης από το 1907, η βιομηχανία εκρηκτικών των αδελφών Μαλτσινιώτη ξεκίνησε εγχώρια παραγωγή πυρομαχικών 11Χ59mm.
Με αποτέλεσμα να υπάρχει απόθεμα επί μακρόν μετά την εγκατάλειψη του Gras από τη Γαλλία.
Ακόμη και κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής μερικά βρέθηκαν στα χέρια των ανταρτών παρότι αποτελούσαν πλέον μουσειακό είδος.

www.bankingnews.gr