Φίλοι και συγγενείς λένε ότι η έντονη αυτή τελευταία περίοδος της ζωής του Munger προσφέρει μαθήματα για επενδυτές - και ένα υπόδειγμα για το πώς να γερνά κανείς με χάρη, ψυχραιμία και σκοπό…
Ο Charlie Munger είχε ένα σπίτι με θέα στον ωκεανό στο Montecito της Καλιφόρνια.
Ο αντιπρόεδρος της Berkshire Hathaway είχε σχεδιάσει ολόκληρη την περιφραγμένη κοινότητα, την οποία οι ντόπιοι αποκαλούσαν «Mungerville».
Κάποια στιγμή είπε σε έναν φίλο ότι περίμενε να περάσει εκεί τα τελευταία χρόνια της ζωής του.
Αντί γι’ αυτό, επέλεξε να μείνει στο παλιό του σπίτι στο Λος Άντζελες. Το σπίτι δεν είχε καν κλιματισμό.
Κατά τη διάρκεια ενός καύσωνα πριν από τρία χρόνια, φίλοι του έφερναν ηλεκτρικούς ανεμιστήρες και σακούλες με πάγο για να δροσίσουν τη βιβλιοθήκη του.
Ο Munger δεν νοιαζόταν. Το σπίτι ήταν κοντά σε ανθρώπους που συμπαθούσε και σε έργα που τον ενδιέφεραν.
Αντί για μια ήρεμη ζωή δίπλα στη θάλασσα, ο Munger πέρασε τα τελευταία του χρόνια κυνηγώντας τολμηρές επενδύσεις, δημιουργώντας απροσδόκητες φιλίες και αντιμετωπίζοντας νέες προκλήσεις.
Όταν ο Munger πέθανε πριν από δύο χρόνια, λίγες εβδομάδες πριν τα 100ά του γενέθλια, ήταν ένας από τους πιο αγαπητούς επιχειρηματίες των ΗΠΑ, γνωστός για το πνεύμα και τη σοφία του - και για τον ρόλο του στη μετατροπή της Berkshire Hathaway, μαζί με τον Warren Buffett, σε μια εταιρεία αξίας τρισεκατομμυρίων.
Το απρόσμενο τελευταίο κεφάλαιο της ζωής του Munger είναι λιγότερο γνωστό.
Τον χρόνο πριν από τον θάνατό του, ο Munger κέρδισε πάνω από 50 εκατομμύρια δολάρια από ένα στοίχημα σε έναν αντιδημοφιλή κλάδο, τον οποίο απέφευγε για 60 χρόνια.
Ενέτεινε επίσης τις δραστηριότητές του στα ακίνητα, συνεργαζόμενος με έναν νεαρό γείτονα για μεγάλα, μακροπρόθεσμα στοιχήματα - ασυνήθιστα για έναν άνθρωπο άνω των 90 ετών.
Αντιμετώπισε προβλήματα υγείας και πάλεψε με τις σκέψεις του για το μέλλον.
«Ακόμα και μία ή δύο εβδομάδες πριν πεθάνει, έκανε ερωτήσεις όπως: “Ισχύει ο νόμος του Moore στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης;”» θυμάται ο φίλος του, Jamie Montgomery, αναφερόμενος στο αν η τεχνητή νοημοσύνη θα γνωρίσει εκθετική πρόοδο παρόμοια με εκείνη της υπολογιστικής ισχύος.
Φίλοι και συγγενείς λένε ότι η έντονη αυτή τελευταία περίοδος της ζωής του Munger προσφέρει μαθήματα για επενδυτές - και ένα υπόδειγμα για το πώς να γερνά κανείς με χάρη, ψυχραιμία και σκοπό.
«Μέχρι την ημέρα που πέθανε, το μυαλό του δούλευε», λέει ο θετός γιος του Munger, Hal Borthwick. «Ποτέ δεν σταμάτησε να μαθαίνει».
Απόφοιτος της Νομικής Σχολής του Harvard και συνιδρυτής της δικηγορικής εταιρείας Munger, Tolles & Olson στο Λος Άντζελες, ο Munger εγκατέλειψε τη νομική το 1962 για να επικεντρωθεί στις επενδύσεις.
Αργότερα έκλεισε τα περισσότερα επενδυτικά του σχήματα και εντάχθηκε στην Berkshire το 1978 ως αντιπρόεδρος.
Ο Munger έγινε ο έμπιστος σύμβουλος και συνομιλητής του Buffett, ωθώντας τον να επεκτείνει τα επενδυτικά του κριτήρια πέρα από τις «ευκαιριακές αγορές» και να αγοράζει εταιρείες υψηλής ποιότητας.
«Ο Charlie κι εγώ είμαστε εναλλάξιμοι στις επιχειρηματικές αποφάσεις», είχε πει ο Buffett το 1982.
Ο Buffett αρνήθηκε να σχολιάσει για το άρθρο αυτό.
Στη δεκαετία πριν τον θάνατό του, ο Munger είχε μικρότερη εμπλοκή στην Berkshire Hathaway, παρά το μερίδιό του που το 2023 αποτιμήθηκε στα 2,2 δισ. δολάρια. Μιλούσε με τον Buffett κάθε μία ή δύο εβδομάδες.
Ο Buffett ζούσε στην Όμαχα της Νεμπράσκα και ο Munger στο Λος Άντζελες, και οι δυο τους είχαν προβλήματα ακοής, γεγονός που έκανε την επικοινωνία δυσκολότερη.
«Ο ένας ούρλιαζε στον άλλον», λέει η Whitney Jackson, σύζυγος του εγγονού του Munger και συχνή επισκέπτρια του σπιτιού του στα τελευταία του χρόνια.
«Πιθανότατα συζητούσαν πράγματα εμπιστευτικά, αλλά όποιος βρισκόταν σε ακτίνα ενός μιλίου μπορούσε να τους ακούσει».
Ο Munger έστρεψε την προσοχή του σε άλλες ασχολίες. Ήταν μέλος του διοικητικού συμβουλίου —και μεγάλος θαυμαστής— της εταιρείας Costco, με μερίδιο που αποτιμήθηκε περίπου στα 100 εκατ. δολάρια κατά τον θάνατό του.
Επένδυσε στο Himalaya Capital του hedge fund manager Li Lu και σε μικρότερες επενδυτικές εταιρείες στη Βοστώνη και τη Μελβούρνη.
To τελευταίο στοίχημα
Ο Munger έκανε και δικές του επενδύσεις.
Καθισμένος στην πολυθρόνα της βιβλιοθήκης του, έπιανε τους πράσινους τόμους της Value Line από το διπλανό γραφείο και μελετούσε δεδομένα εισηγμένων εταιρειών.
Επί δεκαετίες, σχεδόν δεν κοίταζε μετοχές άνθρακα, λένε φίλοι του, αλλά το 2023 αυτές οι εταιρείες τράβηξαν την προσοχή του.
Η χρήση άνθρακα βρισκόταν σε μακροπρόθεσμη πτώση και οι επενδυτές έβλεπαν ζοφερό μέλλον για τον κλάδο.
Κι όμως, πολλοί παραγωγοί παρέμεναν κερδοφόροι και διαπραγματεύονταν σε χαμηλές τιμές.
Ο άνθρακας θα παραμείνει απαραίτητος καθώς αυξάνεται η παγκόσμια ενεργειακή ζήτηση, υποστήριζε ο Munger σε φίλους και γνωστούς.
«Διάβασε ένα άρθρο που έλεγε ότι ο άνθρακας πάει κατά διαόλου», θυμάται ο Borthwick. «Είπε: “Αηδίες.”»
Τον Μάιο του 2023, ο Munger αγόρασε μετοχές της εταιρείας εξόρυξης άνθρακα Consol Energy.
Αργότερα μέσα στη χρονιά, αγόρασε μετοχές της Alpha Metallurgical Resources, η οποία παράγει άνθρακα για την παραγωγή χάλυβα.
Μέχρι τον θάνατο του Munger, η Consol είχε διπλασιάσει την αξία της.
Η Alpha είχε επίσης εκτοξευθεί. Μαζί, λένε φίλοι, σημείωσε λογιστικά κέρδη άνω των 50 εκατομμυρίων δολαρίων.
«Έκανε ένα πολύ μεγάλο στοίχημα, και πήγε πραγματικά καλά», λέει ο Borthwick.
Έκτοτε, η Consol έχει συγχωνευθεί με έναν άλλον παραγωγό και η μετοχή έχει υποχωρήσει.
Η Alpha επίσης έχει πέσει. Ο επενδυτής Mohnish Pabrai, φίλος του Munger, λέει ότι οι επενδύσεις του σε άνθρακα θα ήταν ακόμη κερδοφόρες αν τις κρατούσε σήμερα.
Οι κινήσεις δίδαξαν στον Pabrai ένα μάθημα, λέει: «Δεν χρειάζεται να επιβραδύνεις, απλώς συνεχίζεις.»
Ο Munger έκανε ένα ακόμη ασυνήθιστο στοίχημα στα τελευταία χρόνια της ζωής του.
Ξεκίνησε το 2005, όταν ο Munger ήταν 81 ετών και ένας 17χρονος γείτονας, ο Avi Mayer, χτύπησε την πόρτα του σπιτιού του στο Hancock Park του Λος Άντζελες.
Ο Mayer του παρουσίασε έναν εβραϊκό τόμο που περιείχε τα Πέντε Βιβλία του Μωυσή.
«Είχα διαβάσει γι’ αυτόν και νόμιζα ότι ήταν Εβραίος», λέει ο Mayer, του οποίου ο παππούς είχε πρόσφατα πεθάνει, αφήνοντας ένα κενό στη ζωή του. (Ο Munger δεν ήταν Εβραίος.)
Ο Mayer είχε δυσκολίες στο σχολείο. Πάλευε με ADHD και ήταν απογοητευμένος για το μέλλον του.
«Ήμουν ανασφαλής», λέει. «Οι φίλοι μου θα πήγαιναν στο κολέγιο κι εγώ όχι.»
Ο Mayer άρχισε να περνάει χρόνο με τον Munger.
«Άκουγε τα προβλήματά μου και μιλούσε για αρχές ζωής και προσωπικές αξίες», λέει ο Mayer.
Ο Munger έλεγε σε άλλους ότι εκτιμούσε την ευφυΐα και τη φιλοδοξία του Mayer.
Ο διάσημος επενδυτής στήριξε τον Mayer όταν σκεφτόταν να παραλείψει το κολέγιο, λέγοντάς του ότι θα μπορούσε να φοιτήσει στο “Munger University”. Έτσι έκανε ο Mayer.
«Τον παρακολουθούσα εν δράσει και μάθαινα από αυτόν, και μου έδινε βιβλία πού και πού», λέει.
Έγιναν στενοί και ο Munger φρόντισε να του παραδίδεται kosher φαγητό στο σπίτι ώστε να μπορούν να δειπνούν μαζί.
Όταν ο Mayer συνεργάστηκε με τον παιδικό του φίλο, τον Reuven Gradon, για να επενδύσουν σε ακίνητα, ο Munger μελέτησε τις πρώτες τους κινήσεις.
Λίγα χρόνια αργότερα, προσφέρθηκε να υποστηρίξει οικονομικά τους δύο νέους και την εταιρεία τους, Afton Properties.
«Σας αποφοίτησα», τους είπε. Από το 2017 και μετά, οι τρεις άνδρες αγόρασαν σχεδόν 10.000 “garden” διαμερίσματα στη Νότια Καλιφόρνια, και έτσι έγιναν από τους μεγαλύτερους ιδιοκτήτες τέτοιων «χαμηλών» πολυκατοικιών στην πολιτεία.
Στα χρόνια πριν τον θάνατό του, ο Munger εμπλεκόταν σχεδόν σε κάθε πτυχή της επιχείρησής τους, επιλέγοντας γειτονιές, αξιολογώντας κατασκευές, έως και επιλέγοντας χρώματα για τους τοίχους.
Είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις λεπτομέρειες του τοπίου, επιμένοντας σε χαμηλής πυκνότητας συγκροτήματα και αποφασίζοντας ότι η εταιρεία θα έπρεπε να ξοδέψει εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια για να φυτέψει νέα δέντρα, λέει ο Mayer, σήμερα 37.
Ο Munger ενθάρρυνε τον Mayer και τον Gradon να παίρνουν μακροπρόθεσμα δάνεια —ακόμη κι όταν άλλοι επενδυτές ακινήτων προτιμούσαν βραχυπρόθεσμο χρέος που θα αναχρηματοδοτούνταν γρήγορα— υποστηρίζοντας ότι η εξασφάλιση ευνοϊκών επιτοκίων και η μακροχρόνια κατοχή περιουσιακών στοιχείων ήταν ο δρόμος προς το κέρδος.
Οι κινήσεις απέδωσαν: τα περιουσιακά στοιχεία της Afton σήμερα αξίζουν περίπου 3 δισεκατομμύρια δολάρια.
Ο Munger παρέμεινε ενεργός μέχρι το τέλος, βοηθώντας στη διαπραγμάτευση της αγοράς ενός κτιρίου στη Santa Maria της Καλιφόρνιας, μια συμφωνία που ολοκληρώθηκε λίγες ημέρες μετά τον θάνατό του.
Ήταν απέναντι από ένα νέο Costco supercenter, κάτι που έκανε το έργο ιδιαίτερα σημαντικό για τον Munger.
Ο Munger δεν το έλεγε σε πολλούς, αλλά στην τελευταία δεκαετία της ζωής του είχε αρχίσει να αντιμετωπίζει προβλήματα υγείας.
Το 1978, υπεβλήθη σε αποτυχημένη επέμβαση καταρράκτη, με αποτέλεσμα να μείνει τυφλός από το αριστερό μάτι.
Έμαθε να προσαρμόζεται, εγκαθιστώντας έντονα φώτα στο σπίτι.
Γύρω στο 2014, όμως, ο Munger εμφάνισε πρόβλημα στο οπτικό νεύρο του δεξιού ματιού.
Αντιμετώπισε την πιθανότητα να τυφλωθεί — κι όμως, πήρε την αναποδιά με ψυχραιμία, λέει ο Li Lu, τακτικός επισκέπτης.
Ο Munger αποφάσισε να προσαρμόσει τη ζωή του, ζητώντας από άλλους να του διαβάζουν.
«Θα πρέπει να μάθω Braille», είπε σε έναν φίλο.
Είχε μελετήσει το σύστημα μετά την αποτυχημένη επέμβαση καταρράκτη, αλλά ποτέ δεν το είχε κατακτήσει. Ήταν έτοιμος να προσπαθήσει ξανά.
Τελικά δεν χρειάστηκε. Το δεξί του μάτι βελτιώθηκε, αλλά η κινητικότητά του περιορίστηκε.
Γύρω στο 2016, έχασε την ικανότητα να παίζει γκολφ και στηριζόταν σε μπαστούνι. Το να παίζει bridge με άλλους έγινε δύσκολο.
Ο Munger, που είχε χάσει τη σύζυγό του το 2010, φοβόταν τη μοναξιά.
Επέλεξε να περνά περισσότερο χρόνο με φίλους, αναπτερώνοντας τη διάθεσή του.
Κάθε Τρίτη, συναντούσε μισή ντουζίνα επιχειρηματικούς συνεργάτες και άλλους για πρωινό, συνήθως στο Los Angeles Country Club.
Η ομάδα κατέφθανε γύρω στις 7:30 π.μ. και συχνά έμεναν για ώρες. Συζητούσαν για επενδύσεις, αντάλλασσαν πειράγματα και μοιράζονταν αστεία. Τακτικοί ήταν οι επενδυτές John Hawkins και John Conlin, ο πρόεδρος της Uber Ron Sugar, και αργότερα ο Bobby Kotick, πρώην CEO της Activision. Ο Robert Bradway, CEO της Amgen, έκανε περιστασιακές εμφανίσεις.
Ο Munger, στην κεφαλή του τραπεζιού, έλεγε ιστορίες και μοιραζόταν φιλοσοφίες.
«Έλεγε πάντα, ‘Αν αφαιρέσεις τις πέντε κορυφαίες επενδύσεις της Berkshire, οι αποδόσεις της είναι μέτριες’», λέει ο Montgomery—ένα μάθημα ότι η επιτυχία μπορεί να προέλθει από λίγες μόνο νικηφόρες κινήσεις.
Νεότερος, ο Munger ήταν καυστικός και οξύθυμος• τώρα, ήταν ζεστός και στοχαστικός.
«Στην ηλικία μου, ή κάνεις νέους φίλους ή δεν έχεις φίλους», έλεγε στην ομάδα.
Ωστόσο, διατηρούσε μια μικρή αιχμηρότητα.
Όταν ένα υψηλόβαθμο στέλεχος της Ford προστέθηκε μια φορά στην παρέα, ο Munger εξέπληξε την ομάδα παρουσιάζοντας την κερδοφορία της αυτοκινητοβιομηχανίας—κατά προϊόντική γραμμή—για τα προηγούμενα 25 χρόνια.
Έπειτα, του έριξε μια «ατάκα».
«Δεν ξέρω γιατί ασχολείστε με τα αυτοκίνητα», είπε, σημειώνοντας ότι το μεγαλύτερο μέρος των κερδών της Ford προερχόταν από τα φορτηγά.
Ο Munger φαινόταν αναζωογονημένος από αυτές τις συναντήσεις, η τελευταία από τις οποίες έγινε 10 ημέρες πριν από τον θάνατό του.
«Όλοι μάθαμε από τον Charlie, και ο Charlie του άρεσε που μάθαινε από εμάς», λέει ο Paul Major, τοπικός επιχειρηματίας και τακτικό μέλος.
Το φαγητό έγινε ιδιαίτερο πάθος του. Κάθε Παρασκευή, φίλοι πήγαιναν στο σπίτι του Munger για ένα potluck γεύμα, φέρνοντας σάντουιτς κοτόπουλο με βούτυρο σε μαλακό λευκό ψωμί, συχνά χωρίς την κόρα.
Έφερναν φρούτα ή σαλάτες, μαζί με κερασόπιτες και παγωτό βανίλια.
«Πού και πού είχαμε και See’s Candy για μια ιδιαίτερη λιχουδιά», λέει ο Montgomery.
Για χρόνια, η οικογένεια του Munger προσπαθούσε να τον κρατήσει σε τροχιά υγιεινής διατροφής. Εκείνος αντιστεκόταν.
«Έπινε νερό σαν να ήταν δηλητήριο», λέει η Jackson, η σύζυγος του εγγονού του.
Στο τέλος, η επιμονή της οικογένειας λύγισε. Άρχισαν να παραγγέλνουν φαγητό απ’ έξω.
«Η τελευταία παραγγελία του ήταν κορεάτικο τηγανητό κοτόπουλο: Ένα ολόκληρο κοτόπουλο, τηγανητό ρύζι και waffle fries», λέει η Jackson.
Ο Munger και η Jackson έφτιαξαν μια λίστα με τα αγαπημένα του γεύματα, τα οποία εκείνη τού μαγείρευε.
Είχε γλυκές αναμνήσεις από το Spam που έτρωγε στον στρατό, γι’ αυτό εκείνη του έφτιαξε spam fried rice.
«Μιλούσε ασταμάτητα για το πώς δεν ήταν όπως το θυμόταν, ότι είχε αλλάξει», θυμάται η Jackson. «Του είπα ‘Granddad, είναι οι γεύσεις σου που άλλαξαν’.»
Η Jackson εντόπισε τον πρώην σεφ του Plaza Hotel της Νέας Υόρκης και ζήτησε τη συνταγή του για corned-beef hash με αστακό.
Αλλά τα περισσότερα αγαπημένα του Munger ήταν πιο εύκολο να βρεθούν.
«Λάτρευε τα hot dogs του Costco», λέει. «Στο νοσοκομείο, ένα από τα τελευταία του γεύματα ήταν ένα In-N-Out burger και μια Diet Coke.»
Ο Munger μετρούσε αντίστροφα για τον εορτασμό των 100ών γενεθλίων του την 1η Ιανουαρίου 2024.
Φίλοι και μακροχρόνιοι συνεργάτες, όπως ο Jim Sinegal, συνιδρυτής του Costco, σχεδίαζαν να πετάξουν στο Λος Άντζελες για τις εκδηλώσεις.
Η υγεία του Munger, όμως, χειροτέρευε. Ένιωθε ότι το τέλος πλησίαζε. Όταν ένας φίλος τον ρώτησε πώς αισθανόταν, απάντησε: «Υπάρχουν πολλά που δεν πάνε καλά.»
Όταν συζητούσε την κληρονομιά του, έλεγε ότι ήταν ικανοποιημένος με τα επιτεύγματά του και αισιόδοξος για το μέλλον της Berkshire.
«Μόλις το χτίσεις, δεν χρειάζεται να είσαι ο Warren και ο Charlie», είπε σε έναν φίλο.
«Αυτό που έχουμε είναι ένα πλαίσιο για να βλέπουμε τις επενδύσεις.»
Προς το τέλος της ζωής του, ο Munger στηριζόταν στο χιούμορ του για να αντλήσει δύναμη.
Έλεγε στα μέλη της οικογένειάς του ότι η Κόκα Κόλα ήταν υπεύθυνη για τη μακροζωία του, ελαφρύνοντας το κλίμα.
Και μοιράστηκε μια επιθυμία με έναν επισκέπτη. «Αχ, να ήμουν ξανά 86», είπε.
Αργά το βράδυ της Ημέρας των Ευχαριστιών πριν από δύο χρόνια, λίγες ημέρες πριν από τον θάνατό του, ο Munger εισήχθη σε νοσοκομείο του Montecito.
Ζήτησε από τα μέλη της οικογένειας να βγουν από το δωμάτιο ώστε να μπορέσει να τηλεφωνήσει στον Buffett για τελευταία φορά.
Αντάλλαξαν έναν τελευταίο αποχαιρετισμό.
www.bankingnews.gr
Ο αντιπρόεδρος της Berkshire Hathaway είχε σχεδιάσει ολόκληρη την περιφραγμένη κοινότητα, την οποία οι ντόπιοι αποκαλούσαν «Mungerville».
Κάποια στιγμή είπε σε έναν φίλο ότι περίμενε να περάσει εκεί τα τελευταία χρόνια της ζωής του.
Αντί γι’ αυτό, επέλεξε να μείνει στο παλιό του σπίτι στο Λος Άντζελες. Το σπίτι δεν είχε καν κλιματισμό.
Κατά τη διάρκεια ενός καύσωνα πριν από τρία χρόνια, φίλοι του έφερναν ηλεκτρικούς ανεμιστήρες και σακούλες με πάγο για να δροσίσουν τη βιβλιοθήκη του.
Ο Munger δεν νοιαζόταν. Το σπίτι ήταν κοντά σε ανθρώπους που συμπαθούσε και σε έργα που τον ενδιέφεραν.
Αντί για μια ήρεμη ζωή δίπλα στη θάλασσα, ο Munger πέρασε τα τελευταία του χρόνια κυνηγώντας τολμηρές επενδύσεις, δημιουργώντας απροσδόκητες φιλίες και αντιμετωπίζοντας νέες προκλήσεις.
Όταν ο Munger πέθανε πριν από δύο χρόνια, λίγες εβδομάδες πριν τα 100ά του γενέθλια, ήταν ένας από τους πιο αγαπητούς επιχειρηματίες των ΗΠΑ, γνωστός για το πνεύμα και τη σοφία του - και για τον ρόλο του στη μετατροπή της Berkshire Hathaway, μαζί με τον Warren Buffett, σε μια εταιρεία αξίας τρισεκατομμυρίων.
Το απρόσμενο τελευταίο κεφάλαιο της ζωής του Munger είναι λιγότερο γνωστό.
Τον χρόνο πριν από τον θάνατό του, ο Munger κέρδισε πάνω από 50 εκατομμύρια δολάρια από ένα στοίχημα σε έναν αντιδημοφιλή κλάδο, τον οποίο απέφευγε για 60 χρόνια.
Ενέτεινε επίσης τις δραστηριότητές του στα ακίνητα, συνεργαζόμενος με έναν νεαρό γείτονα για μεγάλα, μακροπρόθεσμα στοιχήματα - ασυνήθιστα για έναν άνθρωπο άνω των 90 ετών.
Αντιμετώπισε προβλήματα υγείας και πάλεψε με τις σκέψεις του για το μέλλον.
«Ακόμα και μία ή δύο εβδομάδες πριν πεθάνει, έκανε ερωτήσεις όπως: “Ισχύει ο νόμος του Moore στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης;”» θυμάται ο φίλος του, Jamie Montgomery, αναφερόμενος στο αν η τεχνητή νοημοσύνη θα γνωρίσει εκθετική πρόοδο παρόμοια με εκείνη της υπολογιστικής ισχύος.
Φίλοι και συγγενείς λένε ότι η έντονη αυτή τελευταία περίοδος της ζωής του Munger προσφέρει μαθήματα για επενδυτές - και ένα υπόδειγμα για το πώς να γερνά κανείς με χάρη, ψυχραιμία και σκοπό.
«Μέχρι την ημέρα που πέθανε, το μυαλό του δούλευε», λέει ο θετός γιος του Munger, Hal Borthwick. «Ποτέ δεν σταμάτησε να μαθαίνει».
Απόφοιτος της Νομικής Σχολής του Harvard και συνιδρυτής της δικηγορικής εταιρείας Munger, Tolles & Olson στο Λος Άντζελες, ο Munger εγκατέλειψε τη νομική το 1962 για να επικεντρωθεί στις επενδύσεις.
Αργότερα έκλεισε τα περισσότερα επενδυτικά του σχήματα και εντάχθηκε στην Berkshire το 1978 ως αντιπρόεδρος.
Ο Munger έγινε ο έμπιστος σύμβουλος και συνομιλητής του Buffett, ωθώντας τον να επεκτείνει τα επενδυτικά του κριτήρια πέρα από τις «ευκαιριακές αγορές» και να αγοράζει εταιρείες υψηλής ποιότητας.
«Ο Charlie κι εγώ είμαστε εναλλάξιμοι στις επιχειρηματικές αποφάσεις», είχε πει ο Buffett το 1982.
Ο Buffett αρνήθηκε να σχολιάσει για το άρθρο αυτό.
Στη δεκαετία πριν τον θάνατό του, ο Munger είχε μικρότερη εμπλοκή στην Berkshire Hathaway, παρά το μερίδιό του που το 2023 αποτιμήθηκε στα 2,2 δισ. δολάρια. Μιλούσε με τον Buffett κάθε μία ή δύο εβδομάδες.
Ο Buffett ζούσε στην Όμαχα της Νεμπράσκα και ο Munger στο Λος Άντζελες, και οι δυο τους είχαν προβλήματα ακοής, γεγονός που έκανε την επικοινωνία δυσκολότερη.
«Ο ένας ούρλιαζε στον άλλον», λέει η Whitney Jackson, σύζυγος του εγγονού του Munger και συχνή επισκέπτρια του σπιτιού του στα τελευταία του χρόνια.
«Πιθανότατα συζητούσαν πράγματα εμπιστευτικά, αλλά όποιος βρισκόταν σε ακτίνα ενός μιλίου μπορούσε να τους ακούσει».
Ο Munger έστρεψε την προσοχή του σε άλλες ασχολίες. Ήταν μέλος του διοικητικού συμβουλίου —και μεγάλος θαυμαστής— της εταιρείας Costco, με μερίδιο που αποτιμήθηκε περίπου στα 100 εκατ. δολάρια κατά τον θάνατό του.
Επένδυσε στο Himalaya Capital του hedge fund manager Li Lu και σε μικρότερες επενδυτικές εταιρείες στη Βοστώνη και τη Μελβούρνη.
To τελευταίο στοίχημα
Ο Munger έκανε και δικές του επενδύσεις.
Καθισμένος στην πολυθρόνα της βιβλιοθήκης του, έπιανε τους πράσινους τόμους της Value Line από το διπλανό γραφείο και μελετούσε δεδομένα εισηγμένων εταιρειών.
Επί δεκαετίες, σχεδόν δεν κοίταζε μετοχές άνθρακα, λένε φίλοι του, αλλά το 2023 αυτές οι εταιρείες τράβηξαν την προσοχή του.
Η χρήση άνθρακα βρισκόταν σε μακροπρόθεσμη πτώση και οι επενδυτές έβλεπαν ζοφερό μέλλον για τον κλάδο.
Κι όμως, πολλοί παραγωγοί παρέμεναν κερδοφόροι και διαπραγματεύονταν σε χαμηλές τιμές.
Ο άνθρακας θα παραμείνει απαραίτητος καθώς αυξάνεται η παγκόσμια ενεργειακή ζήτηση, υποστήριζε ο Munger σε φίλους και γνωστούς.
«Διάβασε ένα άρθρο που έλεγε ότι ο άνθρακας πάει κατά διαόλου», θυμάται ο Borthwick. «Είπε: “Αηδίες.”»
Τον Μάιο του 2023, ο Munger αγόρασε μετοχές της εταιρείας εξόρυξης άνθρακα Consol Energy.
Αργότερα μέσα στη χρονιά, αγόρασε μετοχές της Alpha Metallurgical Resources, η οποία παράγει άνθρακα για την παραγωγή χάλυβα.
Μέχρι τον θάνατο του Munger, η Consol είχε διπλασιάσει την αξία της.
Η Alpha είχε επίσης εκτοξευθεί. Μαζί, λένε φίλοι, σημείωσε λογιστικά κέρδη άνω των 50 εκατομμυρίων δολαρίων.
«Έκανε ένα πολύ μεγάλο στοίχημα, και πήγε πραγματικά καλά», λέει ο Borthwick.
Έκτοτε, η Consol έχει συγχωνευθεί με έναν άλλον παραγωγό και η μετοχή έχει υποχωρήσει.
Η Alpha επίσης έχει πέσει. Ο επενδυτής Mohnish Pabrai, φίλος του Munger, λέει ότι οι επενδύσεις του σε άνθρακα θα ήταν ακόμη κερδοφόρες αν τις κρατούσε σήμερα.
Οι κινήσεις δίδαξαν στον Pabrai ένα μάθημα, λέει: «Δεν χρειάζεται να επιβραδύνεις, απλώς συνεχίζεις.»
Ο Munger έκανε ένα ακόμη ασυνήθιστο στοίχημα στα τελευταία χρόνια της ζωής του.
Ξεκίνησε το 2005, όταν ο Munger ήταν 81 ετών και ένας 17χρονος γείτονας, ο Avi Mayer, χτύπησε την πόρτα του σπιτιού του στο Hancock Park του Λος Άντζελες.
Ο Mayer του παρουσίασε έναν εβραϊκό τόμο που περιείχε τα Πέντε Βιβλία του Μωυσή.
«Είχα διαβάσει γι’ αυτόν και νόμιζα ότι ήταν Εβραίος», λέει ο Mayer, του οποίου ο παππούς είχε πρόσφατα πεθάνει, αφήνοντας ένα κενό στη ζωή του. (Ο Munger δεν ήταν Εβραίος.)
Ο Mayer είχε δυσκολίες στο σχολείο. Πάλευε με ADHD και ήταν απογοητευμένος για το μέλλον του.
«Ήμουν ανασφαλής», λέει. «Οι φίλοι μου θα πήγαιναν στο κολέγιο κι εγώ όχι.»
Ο Mayer άρχισε να περνάει χρόνο με τον Munger.
«Άκουγε τα προβλήματά μου και μιλούσε για αρχές ζωής και προσωπικές αξίες», λέει ο Mayer.
Ο Munger έλεγε σε άλλους ότι εκτιμούσε την ευφυΐα και τη φιλοδοξία του Mayer.
Ο διάσημος επενδυτής στήριξε τον Mayer όταν σκεφτόταν να παραλείψει το κολέγιο, λέγοντάς του ότι θα μπορούσε να φοιτήσει στο “Munger University”. Έτσι έκανε ο Mayer.
«Τον παρακολουθούσα εν δράσει και μάθαινα από αυτόν, και μου έδινε βιβλία πού και πού», λέει.
Έγιναν στενοί και ο Munger φρόντισε να του παραδίδεται kosher φαγητό στο σπίτι ώστε να μπορούν να δειπνούν μαζί.
Όταν ο Mayer συνεργάστηκε με τον παιδικό του φίλο, τον Reuven Gradon, για να επενδύσουν σε ακίνητα, ο Munger μελέτησε τις πρώτες τους κινήσεις.
Λίγα χρόνια αργότερα, προσφέρθηκε να υποστηρίξει οικονομικά τους δύο νέους και την εταιρεία τους, Afton Properties.
«Σας αποφοίτησα», τους είπε. Από το 2017 και μετά, οι τρεις άνδρες αγόρασαν σχεδόν 10.000 “garden” διαμερίσματα στη Νότια Καλιφόρνια, και έτσι έγιναν από τους μεγαλύτερους ιδιοκτήτες τέτοιων «χαμηλών» πολυκατοικιών στην πολιτεία.
Στα χρόνια πριν τον θάνατό του, ο Munger εμπλεκόταν σχεδόν σε κάθε πτυχή της επιχείρησής τους, επιλέγοντας γειτονιές, αξιολογώντας κατασκευές, έως και επιλέγοντας χρώματα για τους τοίχους.
Είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις λεπτομέρειες του τοπίου, επιμένοντας σε χαμηλής πυκνότητας συγκροτήματα και αποφασίζοντας ότι η εταιρεία θα έπρεπε να ξοδέψει εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια για να φυτέψει νέα δέντρα, λέει ο Mayer, σήμερα 37.
Ο Munger ενθάρρυνε τον Mayer και τον Gradon να παίρνουν μακροπρόθεσμα δάνεια —ακόμη κι όταν άλλοι επενδυτές ακινήτων προτιμούσαν βραχυπρόθεσμο χρέος που θα αναχρηματοδοτούνταν γρήγορα— υποστηρίζοντας ότι η εξασφάλιση ευνοϊκών επιτοκίων και η μακροχρόνια κατοχή περιουσιακών στοιχείων ήταν ο δρόμος προς το κέρδος.
Οι κινήσεις απέδωσαν: τα περιουσιακά στοιχεία της Afton σήμερα αξίζουν περίπου 3 δισεκατομμύρια δολάρια.
Ο Munger παρέμεινε ενεργός μέχρι το τέλος, βοηθώντας στη διαπραγμάτευση της αγοράς ενός κτιρίου στη Santa Maria της Καλιφόρνιας, μια συμφωνία που ολοκληρώθηκε λίγες ημέρες μετά τον θάνατό του.
Ήταν απέναντι από ένα νέο Costco supercenter, κάτι που έκανε το έργο ιδιαίτερα σημαντικό για τον Munger.
Ο Munger δεν το έλεγε σε πολλούς, αλλά στην τελευταία δεκαετία της ζωής του είχε αρχίσει να αντιμετωπίζει προβλήματα υγείας.
Το 1978, υπεβλήθη σε αποτυχημένη επέμβαση καταρράκτη, με αποτέλεσμα να μείνει τυφλός από το αριστερό μάτι.
Έμαθε να προσαρμόζεται, εγκαθιστώντας έντονα φώτα στο σπίτι.
Γύρω στο 2014, όμως, ο Munger εμφάνισε πρόβλημα στο οπτικό νεύρο του δεξιού ματιού.
Αντιμετώπισε την πιθανότητα να τυφλωθεί — κι όμως, πήρε την αναποδιά με ψυχραιμία, λέει ο Li Lu, τακτικός επισκέπτης.
Ο Munger αποφάσισε να προσαρμόσει τη ζωή του, ζητώντας από άλλους να του διαβάζουν.
«Θα πρέπει να μάθω Braille», είπε σε έναν φίλο.
Είχε μελετήσει το σύστημα μετά την αποτυχημένη επέμβαση καταρράκτη, αλλά ποτέ δεν το είχε κατακτήσει. Ήταν έτοιμος να προσπαθήσει ξανά.
Τελικά δεν χρειάστηκε. Το δεξί του μάτι βελτιώθηκε, αλλά η κινητικότητά του περιορίστηκε.
Γύρω στο 2016, έχασε την ικανότητα να παίζει γκολφ και στηριζόταν σε μπαστούνι. Το να παίζει bridge με άλλους έγινε δύσκολο.
Ο Munger, που είχε χάσει τη σύζυγό του το 2010, φοβόταν τη μοναξιά.
Επέλεξε να περνά περισσότερο χρόνο με φίλους, αναπτερώνοντας τη διάθεσή του.
Κάθε Τρίτη, συναντούσε μισή ντουζίνα επιχειρηματικούς συνεργάτες και άλλους για πρωινό, συνήθως στο Los Angeles Country Club.
Η ομάδα κατέφθανε γύρω στις 7:30 π.μ. και συχνά έμεναν για ώρες. Συζητούσαν για επενδύσεις, αντάλλασσαν πειράγματα και μοιράζονταν αστεία. Τακτικοί ήταν οι επενδυτές John Hawkins και John Conlin, ο πρόεδρος της Uber Ron Sugar, και αργότερα ο Bobby Kotick, πρώην CEO της Activision. Ο Robert Bradway, CEO της Amgen, έκανε περιστασιακές εμφανίσεις.
Ο Munger, στην κεφαλή του τραπεζιού, έλεγε ιστορίες και μοιραζόταν φιλοσοφίες.
«Έλεγε πάντα, ‘Αν αφαιρέσεις τις πέντε κορυφαίες επενδύσεις της Berkshire, οι αποδόσεις της είναι μέτριες’», λέει ο Montgomery—ένα μάθημα ότι η επιτυχία μπορεί να προέλθει από λίγες μόνο νικηφόρες κινήσεις.
Νεότερος, ο Munger ήταν καυστικός και οξύθυμος• τώρα, ήταν ζεστός και στοχαστικός.
«Στην ηλικία μου, ή κάνεις νέους φίλους ή δεν έχεις φίλους», έλεγε στην ομάδα.
Ωστόσο, διατηρούσε μια μικρή αιχμηρότητα.
Όταν ένα υψηλόβαθμο στέλεχος της Ford προστέθηκε μια φορά στην παρέα, ο Munger εξέπληξε την ομάδα παρουσιάζοντας την κερδοφορία της αυτοκινητοβιομηχανίας—κατά προϊόντική γραμμή—για τα προηγούμενα 25 χρόνια.
Έπειτα, του έριξε μια «ατάκα».
«Δεν ξέρω γιατί ασχολείστε με τα αυτοκίνητα», είπε, σημειώνοντας ότι το μεγαλύτερο μέρος των κερδών της Ford προερχόταν από τα φορτηγά.
Ο Munger φαινόταν αναζωογονημένος από αυτές τις συναντήσεις, η τελευταία από τις οποίες έγινε 10 ημέρες πριν από τον θάνατό του.
«Όλοι μάθαμε από τον Charlie, και ο Charlie του άρεσε που μάθαινε από εμάς», λέει ο Paul Major, τοπικός επιχειρηματίας και τακτικό μέλος.
Το φαγητό έγινε ιδιαίτερο πάθος του. Κάθε Παρασκευή, φίλοι πήγαιναν στο σπίτι του Munger για ένα potluck γεύμα, φέρνοντας σάντουιτς κοτόπουλο με βούτυρο σε μαλακό λευκό ψωμί, συχνά χωρίς την κόρα.
Έφερναν φρούτα ή σαλάτες, μαζί με κερασόπιτες και παγωτό βανίλια.
«Πού και πού είχαμε και See’s Candy για μια ιδιαίτερη λιχουδιά», λέει ο Montgomery.
Για χρόνια, η οικογένεια του Munger προσπαθούσε να τον κρατήσει σε τροχιά υγιεινής διατροφής. Εκείνος αντιστεκόταν.
«Έπινε νερό σαν να ήταν δηλητήριο», λέει η Jackson, η σύζυγος του εγγονού του.
Στο τέλος, η επιμονή της οικογένειας λύγισε. Άρχισαν να παραγγέλνουν φαγητό απ’ έξω.
«Η τελευταία παραγγελία του ήταν κορεάτικο τηγανητό κοτόπουλο: Ένα ολόκληρο κοτόπουλο, τηγανητό ρύζι και waffle fries», λέει η Jackson.
Ο Munger και η Jackson έφτιαξαν μια λίστα με τα αγαπημένα του γεύματα, τα οποία εκείνη τού μαγείρευε.
Είχε γλυκές αναμνήσεις από το Spam που έτρωγε στον στρατό, γι’ αυτό εκείνη του έφτιαξε spam fried rice.
«Μιλούσε ασταμάτητα για το πώς δεν ήταν όπως το θυμόταν, ότι είχε αλλάξει», θυμάται η Jackson. «Του είπα ‘Granddad, είναι οι γεύσεις σου που άλλαξαν’.»
Η Jackson εντόπισε τον πρώην σεφ του Plaza Hotel της Νέας Υόρκης και ζήτησε τη συνταγή του για corned-beef hash με αστακό.
Αλλά τα περισσότερα αγαπημένα του Munger ήταν πιο εύκολο να βρεθούν.
«Λάτρευε τα hot dogs του Costco», λέει. «Στο νοσοκομείο, ένα από τα τελευταία του γεύματα ήταν ένα In-N-Out burger και μια Diet Coke.»
Ο Munger μετρούσε αντίστροφα για τον εορτασμό των 100ών γενεθλίων του την 1η Ιανουαρίου 2024.
Φίλοι και μακροχρόνιοι συνεργάτες, όπως ο Jim Sinegal, συνιδρυτής του Costco, σχεδίαζαν να πετάξουν στο Λος Άντζελες για τις εκδηλώσεις.
Η υγεία του Munger, όμως, χειροτέρευε. Ένιωθε ότι το τέλος πλησίαζε. Όταν ένας φίλος τον ρώτησε πώς αισθανόταν, απάντησε: «Υπάρχουν πολλά που δεν πάνε καλά.»
Όταν συζητούσε την κληρονομιά του, έλεγε ότι ήταν ικανοποιημένος με τα επιτεύγματά του και αισιόδοξος για το μέλλον της Berkshire.
«Μόλις το χτίσεις, δεν χρειάζεται να είσαι ο Warren και ο Charlie», είπε σε έναν φίλο.
«Αυτό που έχουμε είναι ένα πλαίσιο για να βλέπουμε τις επενδύσεις.»
Προς το τέλος της ζωής του, ο Munger στηριζόταν στο χιούμορ του για να αντλήσει δύναμη.
Έλεγε στα μέλη της οικογένειάς του ότι η Κόκα Κόλα ήταν υπεύθυνη για τη μακροζωία του, ελαφρύνοντας το κλίμα.
Και μοιράστηκε μια επιθυμία με έναν επισκέπτη. «Αχ, να ήμουν ξανά 86», είπε.
Αργά το βράδυ της Ημέρας των Ευχαριστιών πριν από δύο χρόνια, λίγες ημέρες πριν από τον θάνατό του, ο Munger εισήχθη σε νοσοκομείο του Montecito.
Ζήτησε από τα μέλη της οικογένειας να βγουν από το δωμάτιο ώστε να μπορέσει να τηλεφωνήσει στον Buffett για τελευταία φορά.
Αντάλλαξαν έναν τελευταίο αποχαιρετισμό.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών