Αναφέρεις τη φράση «κοινωνικό συμβόλαιο» σε έναν νέο Γάλλο και ίσως δεν σκεφτεί το έργο του Jean-Jacques Rousseau του 1762.
Ίσως σκεφτεί ένα meme.
Δείχνει έναν νέο επαγγελματία, τον «Nicolas», να κάθεται με το κεφάλι στα χέρια του, ενώ βέλη δείχνουν προς διάφορες «τρύπες» που δημιουργούν αυτοί που πένρουν υψηλές συντάξεις, όπως οι «Bernard & Chantal, 70 χρονών», που ξοδεύουν τα έσοδα τους σε κρουαζιέρες και κοκτέιλ.
Η εικόνα έχει διαδοθεί και σε άλλες χώρες — στη Βρετανία, οι συνταξιούχοι «Simon και Linda» απομυζούν χρήματα από τον «Nick».
Έχει μπει και στη γλώσσα των πολιτικών: «Είναι πάντα ο Nicolas που πληρώνει», είπε ο Bruno Retailleau, υπουργός Εσωτερικών της Γαλλίας, τον Αύγουστο.
Οι σύμβουλοι του Emmanuel Macron λέγεται ότι παρακολουθούν στενά το κίνημα «Nicolas qui paie» (Ο Νίκος που πληρώνει).
Από την ίδρυση του κοινωνικού κράτους, οι επικριτές του προειδοποιούσαν ότι θα καταληφθεί και θα αποτελέσει αντικείμενο κατάχρησης από συσπειρώσεις συμφερόντων με πολιτική δύναμη.
Ο Milton Friedman είχε πει το 1977 ότι μια παντοδύναμη μεσαία τάξη θα «αποσπά οφέλη για τον εαυτό της εις βάρος των πολύ πλούσιων και των πολύ φτωχών».
Λάθος.
Αντίθετα, μια συσπείρωση συμφερόντων των ηλικιωμένων και όσων τους υποστηρίζουν προσπαθεί να αποσπά χρήματα από τον Nicolas.
Η γηράσκουσα σύνθεση των πληθυσμών έχει αναδιαμορφώσει πλήρως τη σύνθεση των κυβερνητικών δαπανών.
Τα κοινωνικά κράτη εξακολουθούν να υποστηρίζουν τους φτωχούς.
Ακόμη και η «sink-or-swim» (κολύμπα ή πνίξου) Αμερική παρέχει κοινωνικές μεταβιβάσεις στο κατώτατο πεντημόριο που φτάνουν το 90% του εισοδήματός τους προ φόρων. Αλλά από το 1980, οι μεταβιβάσεις στο πλαίσιο των κοινωνικών δαπανών προς τους ηλικιωμένους και το κόστος για υγειονομική περίθαλψη — οι οποίες επικεντρώνονται κυρίως σε αυτούς — έχουν αυξηθεί κατά περίπου 5% του ΑΕΠ στον ΟΟΣΑ, διπλάσια αύξηση σε σχέση με άλλες κοινωνικές δαπάνες.
Οι ανεπτυγμένες οικονομίες του G20 αναμένεται, σύμφωνα με το ΔΝΤ, να ξοδέψουν άλλο 2,4% του ΑΕΠ ετησίως σε συντάξεις και υγειονομική περίθαλψη έως το 2030 σε σχέση με το 2023.
Κάποιοι θεωρούν ότι αυτή η αυξανόμενη μεταβίβαση πόρων είναι αναπόφευκτη.
Το κράτος είναι ένα εγγυητής, λένε• συγκεκριμένες πολιτικές επιλογές δεν μπορούν να αλλάξουν το γεγονός ότι όσο αυξάνεται η αναλογία συνταξιούχων προς εργαζόμενους, οι ηλικιωμένοι πρέπει κάπως να υποστηριχθούν.
Ωστόσο, οι οικονομολόγοι αρχίζουν να εξετάζουν την ιδέα ότι ένας γηράσκων πληθυσμός δεν χρειάζεται να είναι βαρύ θεμελιώδες οικονομικό εμπόδιο.
Αυτό οφείλεται στο ότι οι ηλικιωμένοι εργάζονται πιο παραγωγικά από πριν, ζουν περισσότερο και συγκεντρώνουν πλούτο.
Η γήρανση των πληθυσμών έχει μετασχηματίσει τις δημόσιες δαπάνες
Ακόμη και καθώς οι κοινωνίες γερνούν, η απασχόληση στις ανεπτυγμένες οικονομίες έχει αυξηθεί ελαφρά από το 2000 ως ποσοστό του συνολικού πληθυσμού, διαπίστωσαν οικονομολόγοι της Goldman Sachs σε μελέτη φέτος.
Καθώς η αναμενόμενη διάρκεια ζωής κατά τη γέννηση αυξήθηκε από τα 78 στα 82 χρόνια, η μεσαία ενεργός εργασιακή ζωή ανέβηκε από 34 σε 38 χρόνια.
Έτσι, οι γηράσκουσες κοινωνίες διαθέτουν τα τελευταία χρόνια περισσότερους εργαζόμενους ανά εξαρτώμενο άτομο, όχι λιγότερους.
Οι ηλικιωμένοι γίνονται επίσης πιο παραγωγικοί.
Ένα άτομο 70 ετών το 2022 είχε γνωστική ικανότητα ενός 53χρονου το 2000, σύμφωνα με στοιχεία του ΔΝΤ.
Η βελτίωση στους άνω των 50 είναι τόσο μεγάλη που, χρησιμοποιώντας τη σχέση μεταξύ νοημοσύνης και εισοδήματος, υποδηλώνει αύξηση κατά 30% στον μέσο μισθό των εργαζομένων.
Η τάση προς «υγιή γήρανση» προσθέτει 0,4 ποσοστιαίες μονάδες στην ετήσια προβλεπόμενη παγκόσμια ανάπτυξη μεταξύ 2025 και 2050, μειώνοντας τη συνολική αρνητική επίδραση της γήρανσης κατά περίπου το ένα τρίτο.
Η υπογεννητικότητα
«Η δημογραφία δεν είναι μοίρα», υποστηρίζει ο Joseph Davis της Vanguard, στο μοντέλο του για να διαπιστώσει πώς η γήρανση επηρέασε την αμερικανική ανάπτυξη από το 1890.
Η αύξηση της υγιούς μακροζωίας βοηθά και με ένα άλλο φόβητρο: την παγκόσμια πτώση της γονιμότητας.
Ο μέσος δείκτης γονιμότητας που χρειάζεται για να ισορροπήσουν οι γεννήσεις με τους θανάτους θεωρείται 2,1 παιδιά ανά γυναίκα. Αλλά αν η αναμενόμενη διάρκεια ζωής αυξάνεται με ρυθμό 0,25 χρόνια ανά έτος — όπως συνέβη ιστορικά στις πλούσιες χώρες — ο δείκτης υποκατάστασης μειώνεται σε 1,6–1,7 παιδιά, υπολογίζουν οι οικονομολόγοι της Goldman.
Αυτό σημαίνει ότι πολλές πλούσιες χώρες θα είχαν δει τους πληθυσμούς τους να αυξάνονται τις τελευταίες δεκαετίες ακόμη και χωρίς μετανάστευση.
Το τελευταίο κομμάτι καλών ειδήσεων είναι ότι ένας γηράσκων πληθυσμός θα σήμαινε χαμηλότερα πραγματικά επιτόκια.
Οι ηλικιωμένοι, έχοντας συγκεντρώσει περιουσιακά στοιχεία κατά τη διάρκεια της εργασιακής ζωής, τα αξιοποιούν αργά• τα τεράστια χαρτοφυλάκιά τους τους παρέχουν πλούσια προσφορά κεφαλαίου.
Ο Adrien Auclert του Stanford και συνάδελφοι προβλέπουν ότι οι γηράσκοντες πληθυσμοί θα μειώσουν τα παγκόσμια πραγματικά επιτόκια κατά πάνω από μία ποσοστιαία μονάδα μέχρι το 2100, με αμετάβλητες τις υπόλοιπες παραμέτρους
Άλλη μελέτη δείχνει ότι οι χαμηλότερες αποδόσεις λόγω γήρανσης θα μπορούσαν να επιτρέψουν στον λόγο χρέους προς ΑΕΠ των ΗΠΑ να φτάσει σταθερά στο 250% έως το 2100.
Γιατί, λοιπόν, η γήρανση παραμένει δημοσιονομικό πρόβλημα;
Η απάντηση είναι όπως του Friedman: οι ηλικιωμένοι έχουν πολιτική ισχύ.
Μπορούν να αντιστέκονται σε αλλαγές στη δομή του κοινωνικού κράτους και να απολαμβάνουν τα πλεονεκτήματα ενώ διατηρούν παροχές που ορίστηκαν όταν η ζωή ήταν μικρότερη και πιο σκληρή.
Στην αρχή, οι δημόσιες συντάξεις στη Βρετανία και τη Γερμανία προσέφεραν λιγοστή στήριξη σε όσους ήταν άνω των 70, όταν η διάρκεια ζωής ήταν 45–50 χρόνια.
Καθώς η αναμενόμενη διάρκεια ζωής εκτοξεύτηκε, η ηλικία συνταξιοδότησης δεν ακολούθησε.
Μεταξύ 1972 και 2000, το ποσοστό της ζωής που ένας άνδρας στον ΟΟΣΑ μπορούσε να περιμένει να περάσει σε σύνταξη αυξήθηκε από 1/6 σε περίπου 1/4.
Από τότε, οι κυβερνήσεις προσπάθησαν να αυξήσουν την ηλικία συνταξιοδότησης σύμφωνα με τη μακροζωία, αλλά ήταν μόνο μικρές διορθώσεις σε σύγκριση με τη δεκαετίες μακρά τάση. Και πλέον υπάρχουν πολύ περισσότεροι συνταξιούχοι που διεκδικούν εισοδήματα και ψηφίζουν για να τα διατηρήσουν.
H εξέλιξη των δικαιούχων κοινωνικών μεταβιβάσεων στη Γαλλία και τα ποσά
Το μακρύ αντίο
Η μέση σύνταξη διαρκεί 18 χρόνια για τους άνδρες.
Αυτό αναμένεται να αυξηθεί τις επόμενες δεκαετίες, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ.
Ορισμένες χώρες, όπως Φινλανδία, Ολλανδία, Πορτογαλία και Σουηδία, αυξάνουν την ηλικία συνταξιοδότησης λιγότερο από την αύξηση της διάρκειας ζωής, ακριβώς επειδή δεν θέλουν να μειωθεί το ποσοστό ζωής σε σύνταξη.
Το 1930, ο John Maynard Keynes προέβλεψε ότι οι άνθρωποι θα εργάζονται μόνο 15 ώρες την εβδομάδα έναν αιώνα μετά.
Οι περισσότεροι εργαζόμενοι συνεχίζουν να εργάζονται πλήρες ωράριο.
Αλλά η αύξηση της διάρκειας της συνταξιοδότησης έχει κάνει τις ώρες ζωής εκτός εργασίας μεγαλύτερες από όσο είχε προβλέψει ο Keynes, γράφει ο Nicholas Crafts του Warwick University το 2022.
Οι συντάξεις είναι δημοφιλείς στους νέους όσο και στους ηλικιωμένους
Οι προτάσεις για ακόμη και μικρές αλλαγές στις συντάξεις έχουν προκαλέσει οργισμένες διαδηλώσεις. Το 2023, περισσότεροι από 1 εκατ. Γάλλοι διαδήλωσαν ενάντια στην σταδιακή αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης από 62 σε 64• η μεταρρύθμιση προωθήθηκε με τη χρήση ειδικών συνταγματικών εξουσιών. Η Ιταλία έχει χαλαρώσει τις μεταρρυθμίσεις στο συνταξιοδοτικό που ψηφίστηκαν το 2011.
Η Εργατική κυβέρνηση της Βρετανίας ανακοίνωσε το 2024 ότι θα εφαρμόσει δοκιμή εισοδήματος στο «winter fuel allowance»—ένα ετήσιο επίδομα 300 στερλίνες ($405) που για τους περισσότερους δικαιούχους σχετίζεται ελάχιστα με τη θέρμανση.
Τελικά, αναγκάστηκε να αναιρέσει σε μεγάλο βαθμό την πρόταση.
Οι υποσχέσεις των πολιτικών για δημοσιονομική επέκταση.
Καθώς οι πληθυσμοί γερνούν, η πολιτική μοιάζει να γίνεται μια κούρσα προσφορών: αναλύοντας τα προγράμματα πολιτικών κομμάτων σε 65 χώρες, ερευνητές του ΔΝΤ διαπίστωσαν ότι τόσο τα αριστερά όσο και τα δεξιά κόμματα έχουν γίνει σημαντικά πιο επεκτατικά στις υποσχέσεις τους από το 1990 περίπου.
Οι μετατοπίσεις στη ρητορική προς τον επεκτατισμό στη δημοσιονομική πολιτική ακολουθούνται συνήθως από μεγαλύτερα ελλείμματα.
Τι σημαίνει αυτό για τον «Nicolas»;
Η κατεύθυνση του κοινωνικού κράτους υποστηρίζει το meme.
Αλλά παραλείπει δύο φαινόμενα:
1. Οι συντάξεις είναι δημοφιλείς στους νέους όσο και στους ηλικιωμένους.
Τέσσερις στους πέντε Αμερικανούς δήλωσαν στην Pew το 2024 ότι τα οφέλη κοινωνικής ασφάλισης δεν πρέπει να μειωθούν, άποψη που συμμερίζονται όλες οι ηλικιακές ομάδες. Στη Βρετανία, η πλειοψηφία των ατόμων 25–49 ετών θεωρεί ότι η κυβέρνηση πρέπει να διατηρήσει το triple lock, που εξασφαλίζει ότι η κρατική σύνταξη αυξάνεται με τους μισθούς, τον πληθωρισμό ή 2,5%, όποιο είναι υψηλότερο, διασφαλίζοντας έτσι ότι οι συντάξεις αυξάνονται σε σχέση με τους μισθούς.Ο Nicolas φαίνεται να θέλει η γιαγιά του να ζήσει καλά—και ο ίδιος να απολαύσει μια άνετη σύνταξη.
Οι ηλικιωμένοι έχουν τον έλεγχο των κοινωνικών κρατών όχι μόνο επειδή αποτελούν μεγάλο εκλογικό μπλοκ, αλλά επειδή είναι συμπαθείς δικαιούχοι.
2. Οι φόροι στον Nicolas δεν έχουν αυξηθεί όσο θα χρειαζόταν για να πληρωθούν οι ηλικιωμένοι—γι’ αυτό τόσες κυβερνήσεις δημιουργούν μεγάλα χρέη.
Στην Ευρώπη και την Αμερική, η συνολική φορολογική επιβάρυνση (διαφορά μεταξύ καθαρού μισθού και κόστους εργασίας) είναι σήμερα χαμηλότερη κατά μέσο όρο από ό,τι το 2000 για κάποιον με εισόδημα 167% του μέσου μισθού.
Ακόμη και στη Γαλλία και τη Βρετανία, η αύξηση της φορολογικής επιβάρυνσης είναι λιγότερο από 2 ποσοστιαίες μονάδες.
Το πρόβλημα του Nicolas
Αν οι κυβερνήσεις αποφασίσουν να αποφύγουν δημοσιονομικές κρίσεις ισορροπώντας τους προϋπολογισμούς, ο Nicolas είναι ο πιθανότερος στόχος.
Παρότι τα στοιχεία δείχνουν ότι η σφιχτή πολιτική είναι πιο εύκολη όταν μειώνονται οι δαπάνες αντί να αυξάνονται οι φόροι, η πολιτική μιας γηράσκουσας κοινωνίας το καθιστά δύσκολο.
Το υπόλοιπο κράτος έχει ήδη πιεστεί για να κάνει χώρο για συντάξεις και υγειονομική περίθαλψη, και από τις τοπικές μεταρρυθμίσεις της Ιταλίας έως τις λακούβες της Βρετανίας, οι οικονομολόγοι έχουν συνδέσει την υποβάθμιση των δημοσίων υπηρεσιών με περισσότερες ψήφους σε δεξιά λαϊκιστικά κόμματα, εξέλιξη την οποία οι κυβερνώντες προσπαθούν να αποτρέψουν.
Οι φόροι πρέπει να αυξηθούν, αλλά όχι μόνο διακηρυκτικά όπως ο φόρος πλούτου που έγινε της μόδας στη Γαλλία τελευταία, αλλά και να εισπράττονται.
Και οι πλούσιοι δεν φαίνεται να θέλουν να ανοίξουν το πορτοφόλι τους εύκολα - ποιος θα τους πείσει, όταν μπορούν εύκολα να το αποφύγουν;
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών