Οι Ηνωμένες Πολιτείες εξακολουθούν να παραμένουν η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, με το δολάριο να αποτελεί το κυρίαρχο αποθεματικό νόμισμα και τη Wall Street το πιο ισχυρό χρηματοπιστωτικό κέντρο.
Όμως αυτή η κεντρικότητα συνοδεύεται και από ευαλωτότητα, προειδοποιεί το Modern Diplomacy.
Η κατάρρευση της Wall Street το 1929 βύθισε τον κόσμο στο χάος· ξεπέρασε κατά πολύ τα αμερικανικά σύνορα και μετατράπηκε σε μια παγκόσμια ρήξη. Από το Σικάγο μέχρι το Βερολίνο, εργοστάσια έκλεισαν, νομίσματα κατέρρευσαν και ο πολιτικός εξτρεμισμός εξαπλώθηκε.
Σχεδόν έναν αιώνα αργότερα, ο κίνδυνος μιας νέας Μεγάλης Ύφεσης επανέρχεται, συνδεδεμένος με τη σημερινή ευθραυστότητα της αμερικανικής οικονομίας.
Με το δημόσιο χρέος να ξεπερνά τα 34 τρισ. δολάρια, τις επιθετικές αυξήσεις επιτοκίων να καταπνίγουν επενδύσεις και τις γεωπολιτικές εντάσεις να υπονομεύουν τα εμπορικά δίκτυα, η αμερικανική μηχανή δείχνει ολοένα και πιο κουρασμένη. Σε αντίθεση με μια απλή ύφεση, μια κατάρρευση θα σήμαινε μακροχρόνια στασιμότητα, μαζική ανεργία, πτώση της κατανάλωσης και κοινωνική αναταραχή. Και δεδομένου του ρόλου των Ηνωμένων Πολιτειών στο παγκόσμιο εμπόριο και χρηματοπιστωτικό σύστημα, οι συνέπειες θα ήταν παγκόσμιες.
Ωστόσο, η δεκαετία του 2020 δεν είναι η δεκαετία του 1930.
Πλάι στην Washington έχουν αναδειχθεί και άλλοι πόλοι ισχύος, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, οι BRICS και περιφερειακοί παίκτες στη Μέση Ανατολή, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική. Εάν η Αμερική λυγίσει, οι συνέπειες θα είναι τεράστιες, αλλά η παγκόσμια αντίδραση θα είναι πιο διαφοροποιημένη, ίσως και πολυπολική.
Ο αμερικανικός πυρήνας και η ευθραυστότητά του
Οι Ηνωμένες Πολιτείες παραμένουν η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο με ΑΕΠ 30,5 τρισ. δολάρια, με το δολάριο να κυριαρχεί ως αποθεματικό νόμισμα. Όμως το τεράστιο δημόσιο χρέος εγείρει ανησυχίες για τη βιωσιμότητα. Οι πολιτικές της Federal Reserve, με τις απότομες αυξήσεις επιτοκίων, έχουν περιορίσει την ανάπτυξη και έχουν πιέσει την κατανάλωση, θυμίζοντας τις αποπληθωριστικές παγίδες της δεκαετίας του 1930.
Παρότι η ανεργία δεν έχει φτάσει ακόμη σε επίπεδα κρίσης, οι μισθοί έχουν στασιμότητα, το κόστος ζωής αυξάνεται και η εργασιακή ανασφάλεια διογκώνεται. Παράλληλα, οι γεωπολιτικές συγκρούσεις –από τις κυρώσεις στη Ρωσία μέχρι τις εμπορικές διαμάχες με την Κίνα– κλονίζουν την εμπιστοσύνη στο αμερικανοκεντρικό σύστημα.
Οι πρόσφατες πολιτικές, εμπνευσμένες από το δόγμα “America First”, βασίστηκαν σε δασμούς και βιομηχανικές επιδοτήσεις με στόχο την ανάσχεση της Κίνας. Όμως η τακτική αυτή αυξάνει το κόστος παραγωγής, προκαλεί εμπορικές συγκρούσεις και αποσταθεροποιεί τις εφοδιαστικές αλυσίδες. Την ίδια στιγμή, η τάση «απο-δολαριοποίησης» ενισχύεται: χώρες χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο ευρώ, γιουάν και τοπικά νομίσματα. Αυτό απειλεί το μεγαλύτερο αμερικανικό πλεονέκτημα –τη δυνατότητα να χρηματοδοτεί φθηνά τα ελλείμματά της χάρη στην κυριαρχία του δολαρίου. Αν η τάση αυτή επιταχυνθεί, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα χρειαστούν δανεισμό με υψηλότερο κόστος, ενώ η ζήτηση για δολάρια θα αποδυναμωθεί.
Παγκόσμιες δονήσεις
Οι συνέπειες μιας αμερικανικής ύφεσης θα ήταν άμεσες και εκτεταμένες. Οι χώρες που εξαρτώνται από τις αμερικανικές εισαγωγές, από το Μεξικό μέχρι τη Νοτιοανατολική Ασία, θα έβλεπαν τη ζήτηση να καταρρέει. Οι διεθνείς αγορές, στενά συνδεδεμένες με τη Wall Street, θα υπέφεραν από μαζικές εκροές κεφαλαίων, με αποτέλεσμα νομισματική αστάθεια και κρίσεις χρέους.
Η εμπιστοσύνη στο δολάριο, που θεωρούνταν αδιαμφισβήτητη για πάνω από έναν αιώνα, θα κλονιζόταν, με τις κεντρικές τράπεζες να στρέφονται περισσότερο στο ευρώ, το γιουάν ή ακόμα και σε ψηφιακά νομίσματα. Η οικονομική ζημιά θα έφερνε και πολιτικές αναταράξεις: όπως στη δεκαετία του ’30, η μαζική ανεργία και η απόγνωση τροφοδοτούν τον εθνικισμό και τον εξτρεμισμό.
Το κινεζικό ανάχωμα
Η Κίνα είναι η χώρα που δείχνει πιο ικανή να αντέξει ένα τέτοιο σοκ. Το 2008, το Πεκίνο εφάρμοσε ένα τεράστιο πακέτο στήριξης που κράτησε ζωντανή τη ζήτηση. Το 2025, επωφελείται από το συγκεντρωτικό σύστημα λήψης αποφάσεων, τις εμπορικές της σχέσεις και τη στρατηγική «dual circulation», που ενισχύει την εσωτερική κατανάλωση.
Η διεθνοποίηση του γιουάν μέσω του Belt and Road Initiative και των ενεργειακών συμφωνιών προσφέρει ένα ακόμη δίχτυ ασφαλείας. Αν και η Κίνα αντιμετωπίζει τα δικά της προβλήματα –κρίση ακινήτων, δημογραφική γήρανση, περιορισμούς στην ιδιωτική επιχειρηματικότητα– η ικανότητά της για ταχείες και αποφασιστικές κινήσεις την καθιστά καλύτερα θωρακισμένη.
Ευρώπη και BRICS
Η Ευρωπαϊκή Ένωση διαθέτει το ευρώ, ένα ισχυρό κράτος πρόνοιας και την European Central Bank ως συντονιστικό όργανο. Όμως η εξάρτησή της από τη ζήτηση των Ηνωμένων Πολιτειών, οι εσωτερικές πολιτικές διαιρέσεις και η ενεργειακή αβεβαιότητα μειώνουν την ανθεκτικότητά της. Η Γερμανία, με την εξαγωγική της οικονομία, θα δεχθεί το ισχυρότερο πλήγμα.
Αντίθετα, οι BRICS –Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότια Αφρική– εμφανίζονται ως πιθανός σταθεροποιητικός πόλος. Η Κίνα παραμένει η άγκυρα, η Ινδία προσφέρει μια ταχέως αναπτυσσόμενη αγορά, ενώ η Ρωσία έχει ήδη στραφεί προς την Ανατολή για τις ενεργειακές της εξαγωγές. Η Βραζιλία και η Νότια Αφρική θα επωφεληθούν από το ενδο-BRICS εμπόριο. Μια αμερικανική κατάρρευση πιθανότατα θα επιτάχυνε την απο-δολαριοποίηση και την ανάπτυξη εναλλακτικών συστημάτων πληρωμών.
Ο υπόλοιπος κόσμος και μια πολυπολική τάξη
Η Μέση Ανατολή, ιδιαίτερα τα κράτη του Κόλπου, επεκτείνουν πλέον τις εμπορικές συναλλαγές πέρα από το δολάριο. Η Αφρική, παρά την εξάρτηση από το χρέος και τις εξαγωγές, θα ωφεληθεί από τις επενδυτικές σχέσεις με την Κίνα και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Λατινική Αμερική θα βιώσει μικτές επιπτώσεις: το Μεξικό θα πληγεί έντονα λόγω εγγύτητας με τις Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ η Βραζιλία θα βρει στήριξη στις BRICS.
Σε αντίθεση με το 1929, σήμερα το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα δεν εξαρτάται αποκλειστικά από την Αμερική. Μια αμερικανική κατάρρευση θα παραμείνει καταστροφική, αλλά η ύπαρξη εναλλακτικών κέντρων ισχύος σημαίνει ότι η προσαρμογή θα είναι περισσότερο κατακερματισμένη. Ο κίνδυνος είναι η πολιτική κατακερματισμένη πορεία: αντί για ένα ενιαίο σύστημα, ο κόσμος μπορεί να χωριστεί σε ανταγωνιστικά μπλοκ με διαφορετικά νομίσματα, κανόνες και εμπορικές συμμαχίες. Αυτό θα σηματοδοτούσε το τέλος της αμερικανικής ηγεμονίας και την αρχή μιας αληθινά πολυπολικής τάξης.
Πώς οι ΗΠΑ μπορούν να αποφύγουν μια νέα Μεγάλη Ύφεση
Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι ανίσχυρες μπροστά στους κινδύνους. Μια συνδυασμένη πολιτική δημοσιονομικής μεταρρύθμισης, συνετής εμπορικής στρατηγικής και ανανέωσης της πολυμέρειας μπορεί να αποτρέψει την επανάληψη μιας Μεγάλης Ύφεσης.
Η Washington θα μπορούσε να σταθεροποιήσει το χρέος στοχεύοντας σε πιο αποδοτικές δαπάνες, ενώ θα διατηρεί βασικά προγράμματα πρόνοιας και υποδομών. Η αναζωογόνηση των εμπορικών δικτύων, αντί της διάλυσης μέσω προστατευτισμού, θα ενίσχυε την ανταγωνιστικότητα και την εμπιστοσύνη των συμμάχων.
Η διατήρηση της κεντρικότητας του δολαρίου απαιτεί εμπιστοσύνη: η Federal Reserve και το Υπουργείο Οικονομικών πρέπει να διαβεβαιώσουν τους διεθνείς εταίρους ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες παραμένουν αξιόπιστος διαχειριστής του παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος.
Με αυτά τα μέτρα, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν όχι μόνο να μειώσουν την ευαλωτότητά τους αλλά και να έχουν μια πραγματική ευκαιρία να περιορίσουν τις παγκόσμιες συνέπειες μιας κρίσης, πριν αυτή μετατραπεί σε συστημική κατάρρευση.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών