Η διεθνής τάξη δεν βρίσκεται πια απλώς σε «μετάβαση». Εισέρχεται σε μια νέα εποχή, όπου οι συγκρούσεις δεν αποτελούν εξαίρεση αλλά μόνιμο υπόβαθρο των διεθνών σχέσεων.
Από την Ουκρανία έως την Αφρική και από την Ταϊβάν έως τη Μέση Ανατολή, οι εστίες έντασης πολλαπλασιάζονται, συνθέτοντας έναν πλανήτη που παραπαίει ανάμεσα στην αβεβαιότητα, τον ανταγωνισμό και την πιθανότητα μόνιμης αποσταθεροποίησης.
Η επιστροφή του πολέμου στην καρδιά της Ευρώπης
Ο πόλεμος στην Ουκρανία, με πάνω από 500.000 στρατιωτικές και πολιτικές απώλειες σύμφωνα με δυτικές εκτιμήσεις, επανέφερε στην ευρωπαϊκή ήπειρο τη βαρβαρότητα του πολέμου υψηλής έντασης.
Παράλληλα, η σύγκρουση στη Γάζα από το 2023, με περισσότερους από 40.000 νεκρούς, δημιουργεί τον κίνδυνο μιας περιφερειακής ανάφλεξης που μπορεί να εμπλέξει κι άλλους παίκτες στη Μέση Ανατολή.
Στην Ασία, η αντιπαράθεση ΗΠΑ–Κίνας για την Ταϊβάν κλιμακώνεται.
Το Πεκίνο αύξησε τον στρατιωτικό του προϋπολογισμό στα 230 δισ. δολάρια (+16% το 2024), ενώ η Ουάσινγκτον διατηρεί αμυντικές δαπάνες ύψους 886 δισ. δολαρίων, τροφοδοτώντας μια ναυτική, τεχνολογική και στρατηγική αντιπαλότητα που ήδη αναμορφώνει τον Ινδο-Ειρηνικό.
Λατινική Αμερική και Αφρική: τα νέα μέτωπα
Στη Λατινική Αμερική, κοινωνικές αναταραχές, αποδυνάμωση θεσμών και ο ανταγωνισμός ΗΠΑ–Κίνας για στρατηγικούς πόρους (όπως το λίθιο και το Αμαζόνιο) αναδεικνύουν νέα ρήγματα.
Η Αφρική βιώνει ταυτόχρονα τρομοκρατικές επιθέσεις στον Σαχέλ και τον Κόλπο της Γουινέας, με περισσότερους από 7.800 νεκρούς μόνο το 2023, αλλά και πολιτική αστάθεια με πραξικοπήματα σε Μάλι, Μπουρκίνα Φάσο, Νίγηρα και Γκαμπόν.
Σχεδόν 20 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν εκτοπιστεί από πολέμους και αστάθεια, ενώ 130 εκατομμύρια αντιμετωπίζουν επισιτιστική ανασφάλεια.
Η παρακμή της φιλελεύθερης τάξης
Η σημερινή συγκυρία δεν περιορίζεται σε μεμονωμένα μέτωπα· εντάσσεται σε έναν συστημικό ανταγωνισμό ανάμεσα σε καθιερωμένες και αναθεωρητικές δυνάμεις.
Ο Samuel Huntington είχε προβλέψει ότι οι συγκρούσεις του 21ου αιώνα θα στηρίζονταν σε πολιτισμικά ρήγματα.
Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι πιο περίπλοκη: η οικονομία, η ενέργεια και η τεχνολογία έχουν μετατραπεί σε εργαλεία αντιπαράθεσης.
Ο Francis Fukuyama, με το «The End of History» (1992), μιλούσε για την οριστική επικράτηση του φιλελευθερισμού.
Αντίθετα, ο John Mearsheimer με τη θεωρία του «επιθετικού ρεαλισμού» δείχνει πώς κάθε μεγάλη δύναμη (Μόσχα, Πεκίνο, Ουάσινγκτον) επιδιώκει περιφερειακή ηγεμονία εις βάρος της παγκόσμιας σταθερότητας.
Οικονομικές συνέπειες και κοινωνική αποσταθεροποίηση
Η παγκόσμια οικονομία επηρεάζεται δραματικά.
Σύμφωνα με το ΔΝΤ, ο πληθωρισμός παραμένει υψηλός, ενώ το δημόσιο χρέος ξεπερνά πλέον το 97% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας και του Ιράν οδηγούν σε νέες οικονομικές ανακατατάξεις, ενώ οι αλυσίδες εφοδιασμού ανασχηματίζονται («de-risking», «friend-shoring»), αυξάνοντας το κόστος.
Οι στρατιωτικές δαπάνες απορροφούν τεράστιους πόρους: μόνο η Ρωσία δαπανά πάνω από το 7% του ΑΕΠ της στον πόλεμο, ενώ οι παγκόσμιες δαπάνες ξεπέρασαν τα 2,4 τρισ. δολάρια το 2023.
Αυτό τροφοδοτεί κοινωνικές εντάσεις, με την Παγκόσμια Τράπεζα να εκτιμά ότι 70 εκατομμύρια άνθρωποι βυθίστηκαν σε ακραία φτώχεια μετά το 2020.
Νέες συμμαχίες και απρόβλεπτοι άξονες
Η διεθνής σκηνή γνωρίζει επίσης απροσδόκητες συμμαχίες.
Η Σαουδική Αραβία, αν και διατηρεί τη συνεργασία της με την Ουάσινγκτον, ενισχύει τους δεσμούς της με το Πακιστάν, ακόμη και σε πυρηνικό επίπεδο.
Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Κατάρ, πρώην αντίπαλοι, πλέον διερευνούν συνεργασία.
Αλλά και μη κρατικοί δρώντες, όπως τεχνολογικές εταιρείες ή εγκληματικά δίκτυα, αποκτούν στρατηγική δύναμη. Η παγκόσμια κινητοποίηση γύρω από τη Γάζα αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της ισχύος διασπορών και κοινωνικών κινημάτων.
Μια εύθραυστη τάξη σε καθεστώς μόνιμης έντασης
Οι νέες αυτές συμμαχίες οδηγούν σε έναν κόσμο «εύπλαστων» και συναλλακτικών σχέσεων, όπου η σταθερότητα είναι προσωρινή και οι παρεξηγήσεις συχνές. Όπως υπενθύμιζε ο Paul Kennedy για το 1914, οι πόλεμοι προκύπτουν συχνά από κακοδιαχείριση πολύπλοκων δεσμεύσεων – και η σημερινή εποχή δείχνει να επαναλαμβάνει αυτό το μοτίβο.
Παράλληλα, παγκόσμιες προκλήσεις όπως η κλιματική αλλαγή, η κυβερνοασφάλεια και η τεχνητή νοημοσύνη καθιστούν ακόμη πιο δύσκολη τη διαχείριση της αστάθειας. Ο παραδοσιακός μηχανισμός συνεργασίας καταρρέει, τη στιγμή που είναι περισσότερο αναγκαίος από ποτέ.
Τρία πιθανά σενάρια για το μέλλον
Ο Cherkaoui Roudani, με άρθρο του στο Modern Diplomacy, εντοπίζει τρεις κατευθύνσεις:
-
Ανεξέλεγκτη κλιμάκωση, όπου μια περιφερειακή σύγκρουση εξαπλώνεται παγκοσμίως.
-
Μόνιμη κατακερματισμένη τάξη, με ανταγωνιστικές σφαίρες επιρροής και ασταθείς συμμαχίες.
-
Πραγματιστική εξισορρόπηση, με θεματική συνεργασία σε τομείς όπως η ενέργεια και η κλιματική αλλαγή.
Όπως τόνιζε ο Henry Kissinger, «η παγκόσμια τάξη δεν είναι δεδομένη· πρέπει πάντα να οικοδομείται».
Το ζητούμενο είναι αν οι μεγάλες δυνάμεις θα μπορέσουν να μετατρέψουν τη ρευστότητα σε δομή ή θα αφήσουν τον κόσμο να βυθιστεί στο χάος.
Η ιστορία επιστρέφει με ταχύτητα
Το ερώτημα δεν είναι αν ο κόσμος θα επανέλθει σε ισορροπία, αλλά αν μπορεί να επινοήσει έναν νέο τρόπο συνύπαρξης.
Αντί για «το τέλος της ιστορίας», όπως προέβλεπε ο Fukuyama, ο 21ος αιώνας δείχνει να είναι η επιτάχυνση της ιστορίας, όπου η ειρήνη αποτελεί την εξαίρεση και η αβεβαιότητα τον κανόνα.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών