Αν o πόλεμος στην Ουκρανία δεν αντιμετωπιστεί με ειλικρίνεια, υπάρχει κίνδυνος οι δύο πυρηνικές υπερδυνάμεις - ΗΠΑ και Ρωσία - να συνεχίσουν να επαναλαμβάνουν λάθη με απρόβλεπτες και καταστροφικές συνέπειες, προειδοποιεί το Modern Diplomacy.
Ένας κύκλος παρερμηνειών και αποτυχιών
Από την Κρίση των Πυραύλων της Κούβας έως τον πόλεμο στην Ουκρανία, οι σχέσεις ανάμεσα στις Ηνωμένες Πολιτείες και την ΕΣΣΔ —και αργότερα τη μετασοβιετική Ρωσία— ακολούθησαν έναν επικίνδυνο κύκλο: λανθασμένοι υπολογισμοί, επιθετικές πρωτοβουλίες και στη συνέχεια σοβαρές επιπτώσεις (blowback).
Και οι δύο πλευρές υιοθέτησαν στρατηγικές που τελικά γύρισαν μπούμερανγκ, υπονομεύοντας τα δικά τους εθνικά συμφέροντα και αποσταθεροποιώντας τη διεθνή ασφάλεια.
Η αποτυχία κατανόησης της αλλαγής στη Μόσχα
Στις αρχές του Ψυχρού Πολέμου, η αμερικανική πολιτική απέτυχε να προσαρμοστεί σε κρίσιμες αλλαγές στη Σοβιετική Ένωση. Μετά τον θάνατο του Joseph Stalin το 1953, έμπειροι διπλωμάτες όπως ο George F. Kennan προειδοποιούσαν ότι η Ουάσιγκτον δεν έπρεπε να θεωρεί τη Σοβιετική Ένωση αμετάβλητη και τόνιζαν σημάδια «ευελιξίας» και «πειραματισμού».
Ο Charles E. Bohlen, πρέσβης των ΗΠΑ στη Μόσχα (1953–1957), ανέφερε ότι η νέα σοβιετική ηγεσία επιδίωκε κυρίως εσωτερική σταθερότητα και αποφόρτιση της αντιπαράθεσης
Παράλληλα, μελετητές όπως ο Philip Edward Mosely υποστήριζαν ότι η ρητορική του Nikita Khrushchev περί «ειρηνικής συνύπαρξης» δεν ήταν απλή προπαγάνδα.
Ωστόσο, η αμερικανική εθνική ασφάλεια κινήθηκε προς πιο σκληρές θέσεις, αγνοώντας αυτές τις εισηγήσεις — και το κόστος αυτής της ακαμψίας φάνηκε στην κρίση που έφερε τον κόσμο στο χείλος της πυρηνικής καταστροφής.
Η κρίση των Πυραύλων της Κούβας
Η κρίση του 1962 υπήρξε η πιο επικίνδυνη στιγμή του Ψυχρού Πολέμου. Ο Khrushchev υποτίμησε την αποφασιστικότητα του John F. Kennedy, ενώ οι Αμερικανοί αξιωματούχοι δεν αντιλήφθηκαν πόσο απειλητική φαινόταν για τη Μόσχα η ανάπτυξη 15 πυραύλων Jupiter στην Τουρκία και άλλων 30 στην Ιταλία.
Η κρίση έληξε με την απόσυρση των σοβιετικών πυραύλων από την Κούβα, έναντι δημόσιας δέσμευσης των ΗΠΑ ότι δεν θα εισβάλουν στην Κούβα και μιας μυστικής συμφωνίας για την απομάκρυνση των πυραύλων Jupiter από την Τουρκία και την Ιταλία. Παρότι οι ΗΠΑ είδαν την έκβαση ως θρίαμβο, το βαθύτερο μάθημα —ότι οι δύο υπερδυνάμεις έφτασαν τυχαία κοντά στην καταστροφή— δεν αφομοιώθηκε πλήρως.
Αντίθετα, η ΕΣΣΔ ξεκίνησε μια τεράστια πυρηνική ενίσχυση που διήρκεσε δεκαετίες, ενώ η Κούβα κατοχύρωσε την ασφάλειά της και εξελίχθηκε σε στυλοβάτη της σοβιετικής επιρροής στην αμερικανική ήπειρο.
Το Αφγανιστάν, η 11η Σεπτεμβρίου και η επέκταση του ΝΑΤΟ
Η εισβολή της ΕΣΣΔ στο Αφγανιστάν το 1979 υπήρξε άλλο ένα κομβικό σημείο. Ο Zbigniew Brzezinski, σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του Jimmy Carter, παραδέχτηκε αργότερα ότι η Ουάσιγκτον είχε ξεκινήσει μυστική βοήθεια στους Αφγανούς αντάρτες πριν από τη σοβιετική εισβολή, με σκοπό να παγιδεύσει τη Μόσχα σε έναν αιματηρό πόλεμο.
Η σύγκρουση μετατράπηκε σε «αιμορραγούσα πληγή» για τη Σοβιετική Ένωση, συμβάλλοντας στην κατάρρευσή της — αλλά ο αντίκτυπος υπήρξε δραματικός: δημιουργήθηκαν οι Ταλιμπάν και η Αλ Κάιντα, που ευθύνεται για τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 και για τον εικοσαετή πόλεμο που ακολούθησε.
Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, η επέκταση του ΝΑΤΟ προς ανατολάς υποτίθεται ότι θα εδραίωνε την ειρήνη. Όμως η Μόσχα την είδε ως προδοσία, κατηγορώντας τη Δύση ότι είχε υποσχεθεί να μην επεκταθεί προς τα σύνορά της. Η δυσαρέσκεια του Boris Yeltsin και αργότερα του Vladimir Putin ρίζωσε βαθιά, ενώ η Ουάσιγκτον υπέθετε ότι η Ρωσία ήταν πολύ αδύναμη για να αντιδράσει.
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία
Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022 ήταν το πιο σοβαρό λάθος της μεταψυχροπολεμικής εποχής. Ο Putin υποτίμησε την αντοχή της Ουκρανίας και την αποφασιστικότητα της Δύσης. Αντί να διασπάσει το ΝΑΤΟ, το αναζωογόνησε. Η Ουκρανία ενίσχυσε την εθνική της ταυτότητα, ενώ οι δυτικές κυρώσεις απομόνωσαν τη Ρωσία και την κατέστησαν εξαρτημένη από την Κίνα.
Η εισβολή ανέτρεψε και την παραδοσιακή ουδετερότητα της Ευρώπης: η Φινλανδία εντάχθηκε στο ΝΑΤΟ το 2023 και η Σουηδία το 2024–25. Αντί να αποδυναμώσει τη συμμαχία, η Ρωσία προκάλεσε τη μεγαλύτερη διεύρυνσή της εδώ και δεκαετίες, μετατρέποντας τη Βαλτική Θάλασσα σχεδόν σε «λίμνη του ΝΑΤΟ».
Ο Henry Kissinger είχε προειδοποιήσει ήδη από το 2014 ότι η Ουκρανία δεν θα έπρεπε να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, αλλά να λειτουργήσει ως γέφυρα Ανατολής–Δύσης.
Η συμβουλή αυτή αγνοήθηκε και η Ουκρανία κατέληξε να γίνει επίκεντρο της μεγαλύτερης πολεμικής σύγκρουσης στην Ευρώπη μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η ανάγκη για ειλικρινή απολογισμό
Από τον τυχοδιωκτισμό της Κρίσης της Κούβας έως τον πόλεμο δι’ αντιπροσώπων στο Αφγανιστάν, από την επέκταση του ΝΑΤΟ έως την εισβολή στην Ουκρανία, οι λανθασμένες εκτιμήσεις έχουν οδηγήσει και τις δύο πλευρές σε ανεπιθύμητα αποτελέσματα — ενώ καθεμία επιμένει ότι φταίει μόνο η άλλη.
Η αυταρχική Ρωσία καταπνίγει κάθε ειλικρινή δημόσια συζήτηση. Αλλά στις ΗΠΑ και στις δημοκρατικές χώρες της Δύσης, η απροθυμία για ουσιαστική αυτοκριτική είναι δυσκολότερο να δικαιολογηθεί.
Οι δημοκρατίες οφείλουν στους πολίτες τους έναν ειλικρινή απολογισμό των λαθών τους, όχι για να δικαιολογήσουν τη Μόσχα, αλλά για να μάθουν από αυτά.
Αν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής συνεχίσουν να αγνοούν την ιστορία, ο επικίνδυνος κύκλος «λάθους και αντίκτυπου» θα συνεχιστεί — με κινδύνους που καμία γενιά δεν θα έπρεπε να αναγκαστεί να αναλάβει.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών