Στον πυρήνα της νέας παγκόσμιας τάξης βρέθηκε το σύστημα του Bretton Woods, που θεσμοθετήθηκε τον Ιούλιο του 1944 στο New Hampshire των ΗΠΑ.
Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, το διεθνές σύστημα που δημιουργήθηκε διαμορφώθηκε κυρίως από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους δυτικοευρωπαϊκούς συμμάχους τους.
Στον πυρήνα της νέας παγκόσμιας τάξης βρέθηκε το σύστημα του Bretton Woods, που θεσμοθετήθηκε τον Ιούλιο του 1944 στο New Hampshire των ΗΠΑ.
Με ηγετικές φυσιογνωμίες τον Βρετανό οικονομολόγο Τζον Μέιναρντ Κέυνς και τον Αμερικανό αξιωματούχο Χάρι Ντέξτερ Γουάιτ, η διάσκεψη οδήγησε στη δημιουργία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) και της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Όπως επισημαίνει το kumparan.com, ο βασικός στόχος του συστήματος Bretton Woods ήταν η σταθεροποίηση της παγκόσμιας οικονομίας μέσω ενός συστήματος σταθερών ισοτιμιών που βασιζόταν στο δολάριο ΗΠΑ, ενισχύοντας παράλληλα την ανασυγκρότηση και την ανάπτυξη.
Ωστόσο, η δομή διακυβέρνησης των θεσμών αυτών αντικατόπτριζε τη χρηματοδοτική συνεισφορά των κρατών, εδραιώνοντας στην πράξη την κυριαρχία των αναπτυγμένων χωρών μέσω της κατανομής ψήφων.
Ανισότητες και οι φωνές του Νότου
Από τη σκοπιά των αναπτυσσόμενων χωρών –κυρίως στην Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική– το μεταπολεμικό διεθνές σύστημα τις τοποθέτησε περισσότερο σε θέση αποδεκτών πολιτικών, παρά διαμορφωτών.
Παρότι ο αποικισμός υποχώρησε επίσημα τον 20ό αιώνα, η νέα παγκόσμια τάξη διαιώνισε ανισότητες και ιεραρχίες εξουσίας.
Το κύμα αποαποικιοποίησης των δεκαετιών του 1950 και 1960 ενίσχυσε την αίσθηση κοινής ταυτότητας και αλληλεγγύης μεταξύ των πρώην αποικιών. Ένα κομβικό σημείο αυτής της εξέλιξης ήταν η Ασιατικο-Αφρικανική Διάσκεψη της Μπαντούνγκ το 1955, στην Ινδονησία, με τη συμμετοχή 29 κρατών. Η διάσκεψη αυτή ανέδειξε το αντι-αποικιακό πνεύμα και τη σημασία της συνεργασίας μεταξύ των χωρών του Νότου.
Από τους Αδέσμευτους στον Παγκόσμιο Νότο
Μέσα από αυτή την αλληλεγγύη γεννήθηκε το Κίνημα των Αδέσμευτων (Non-Aligned Movement) το 1961, με στόχο την αποστασιοποίηση των μελών του από τις συγκρούσεις του Ψυχρού Πολέμου. Στο ίδιο πλαίσιο αναδύθηκε και ο όρος «Παγκόσμιος Νότος» (Global South), ο οποίος άρχισε να χρησιμοποιείται για να περιγράψει τις αναπτυσσόμενες χώρες που αντιμετωπίζουν κοινές προκλήσεις στον τομέα της ανάπτυξης και των διεθνών σχέσεων.
Αν και ο όρος δεν έχει συγκεκριμένο δημιουργό, απέκτησε ισχυρή παρουσία τη δεκαετία του 1970 στον ακαδημαϊκό και αναπτυξιακό λόγο, προσδιορίζοντας γεωπολιτικά και οικονομικά τις χώρες εκτός του δυτικού κόσμου.
Η ανάδυση των BRICS
Ο όρος BRICS πρωτοεμφανίστηκε το 2001 ως οικονομική πρόβλεψη από τον οικονομολόγο Τζιμ Ο'Νιλ της Goldman Sachs. Στην έκθεσή του, εντόπισε τέσσερις χώρες –Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία και Κίνα– ως τις πιο υποσχόμενες αναδυόμενες οικονομίες παγκοσμίως. Αυτό που ξεκίνησε ως χρηματοοικονομική ανάλυση, εξελίχθηκε γρήγορα σε διπλωματικό φόρουμ: το 2006 άρχισαν οι άτυπες επαφές, ενώ η πρώτη σύνοδος κορυφής πραγματοποιήθηκε το 2009 στη Ρωσία. Το 2010 προστέθηκε και η Νότια Αφρική, διαμορφώνοντας την τελική ομάδα των BRICS.
Οι BRICS μετεξελίχθηκαν με τα χρόνια από ένα φόρουμ διαλόγου σε μια θεσμικά οργανωμένη πλατφόρμα πολιτικής και οικονομικής συνεργασίας. Η ίδρυση της New Development Bank (NDB) και του Contingent Reserve Arrangement (CRA) αποτέλεσαν ορόσημα στην προσπάθεια δημιουργίας εναλλακτικών δομών απέναντι στους δυτικούς θεσμούς.
Το 2023, στη σύνοδο κορυφής στο Γιοχάνεσμπουργκ, έξι επιπλέον χώρες προσκλήθηκαν να ενταχθούν στην ομάδα: Σαουδική Αραβία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Ιράν, Αίγυπτος, Αιθιοπία και Αργεντινή.
Η Ινδονησία εξετάζεται επίσης ως μελλοντικό μέλος, χάρη στη γεωστρατηγική της θέση και το οικονομικό της δυναμικό.
Οικονομική ισχύς και δημογραφική βαρύτητα
Σύμφωνα με το ΔΝΤ, το 2023 οι BRICS αντιπροσώπευαν περίπου το 32–35% του παγκόσμιου ΑΕΠ με βάση την αγοραστική δύναμη, ξεπερνώντας το ποσοστό του G7, που κυμαινόταν στο 29–30%. Παράλληλα, οι BRICS συγκεντρώνουν το 45% του παγκόσμιου πληθυσμού και παρουσιάζουν υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης (4–5%), έναντι μόλις 1,7–2% των ανεπτυγμένων χωρών του G7.
Το εσωτερικό εμπόριο μεταξύ των BRICS αυξήθηκε κατά 56% την περίοδο 2017–2022, αγγίζοντας τα 422 δισ. δολάρια, ενώ το συνολικό εμπόριο μεταξύ των χωρών του Παγκόσμιου Νότου ξεπέρασε τα 5,3 τρισεκατομμύρια δολάρια, αντιστοιχώντας σε πάνω από το 21% του παγκόσμιου εμπορίου.
Η New Development Bank και η οικονομική αυτονομία
Η NDB έχει χρηματοδοτήσει σημαντικά έργα υποδομών και βιώσιμης ανάπτυξης, όχι μόνο στις χώρες-μέλη των BRICS αλλά και σε άλλες του Global South, όπως το Μπαγκλαντές και η Ινδία, χρηματοδοτώντας μεταξύ άλλων έργα σε ανανεώσιμες πηγές και δίκτυα μετρό.
Το CRA λειτουργεί ως μηχανισμός προστασίας έναντι κρίσεων ρευστότητας. Αν και δεν έχει ακόμη τη δύναμη του ΔΝΤ, αποτελεί ένδειξη της αυξανόμενης οικονομικής αυτοδυναμίας. Τα μέλη των BRICS διερευνούν επίσης τη δημιουργία εναλλακτικών συστημάτων πληρωμών, με στόχο τη μείωση της εξάρτησης από το δολάριο ΗΠΑ.
Προκλήσεις Συνοχής και Γεωπολιτικής
Παρά τις επιτυχίες, το εγχείρημα των BRICS δεν είναι απαλλαγμένο από εντάσεις. Η ηγεμονική θέση της Κίνας προκαλεί ανησυχίες για ενδεχόμενη κυριαρχία της έναντι των υπολοίπων μελών. Η γεωπολιτική αντιπαλότητα με την Ινδία, ιδίως σε ζητήματα συνόρων, αποτελεί διαρκή πηγή εσωτερικών εντάσεων. Επιπλέον, τα κράτη-μέλη έχουν διαφορετικές στάσεις έναντι της Δύσης: η Ινδία διατηρεί σχέσεις με τις ΗΠΑ, ενώ η Κίνα και η Ρωσία επιλέγουν πιο αντιπαραθετική ρητορική.
Η απουσία μόνιμων γραμματειών και δεσμευτικών μηχανισμών κάνει τις BRICS να βασίζονται κυρίως στην πολιτική βούληση των ηγετών. Παρότι δεν διαθέτουν ακόμη τη βαρύτητα θεσμών όπως το ΔΝΤ ή η Παγκόσμια Τράπεζα, η εθελοντική και ισότιμη φύση της συνεργασίας προσελκύει κράτη που επιδιώκουν εναλλακτικές χωρίς τις δυτικές προϋποθέσεις.
Μια πορεία προς ένα πολυπολικό μέλλον
Οι BRICS αντιπροσωπεύουν τη φιλοδοξία των χωρών του Παγκόσμιου Νότου να αποκτήσουν ισχυρότερο ρόλο στη διεθνή σκηνή. Με την αυξανόμενη οικονομική τους επιρροή και τη συγκρότηση εναλλακτικών θεσμών, μπορούν να λειτουργήσουν ως μοχλός για τη δημιουργία μιας δικαιότερης παγκόσμιας τάξης.
Ωστόσο, για να εδραιώσουν τη θέση τους ως ουσιαστικός παγκόσμιος δρων, πρέπει να ξεπεράσουν τις εσωτερικές αντιφάσεις, να ενισχύσουν τη θεσμική τους συγκρότηση και να παραμείνουν προσηλωμένοι σε μια πολυπολική και συμπεριληπτική παγκόσμια προσέγγιση.
www.bankingnews.gr
Στον πυρήνα της νέας παγκόσμιας τάξης βρέθηκε το σύστημα του Bretton Woods, που θεσμοθετήθηκε τον Ιούλιο του 1944 στο New Hampshire των ΗΠΑ.
Με ηγετικές φυσιογνωμίες τον Βρετανό οικονομολόγο Τζον Μέιναρντ Κέυνς και τον Αμερικανό αξιωματούχο Χάρι Ντέξτερ Γουάιτ, η διάσκεψη οδήγησε στη δημιουργία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) και της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Όπως επισημαίνει το kumparan.com, ο βασικός στόχος του συστήματος Bretton Woods ήταν η σταθεροποίηση της παγκόσμιας οικονομίας μέσω ενός συστήματος σταθερών ισοτιμιών που βασιζόταν στο δολάριο ΗΠΑ, ενισχύοντας παράλληλα την ανασυγκρότηση και την ανάπτυξη.
Ωστόσο, η δομή διακυβέρνησης των θεσμών αυτών αντικατόπτριζε τη χρηματοδοτική συνεισφορά των κρατών, εδραιώνοντας στην πράξη την κυριαρχία των αναπτυγμένων χωρών μέσω της κατανομής ψήφων.
Ανισότητες και οι φωνές του Νότου
Από τη σκοπιά των αναπτυσσόμενων χωρών –κυρίως στην Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική– το μεταπολεμικό διεθνές σύστημα τις τοποθέτησε περισσότερο σε θέση αποδεκτών πολιτικών, παρά διαμορφωτών.
Παρότι ο αποικισμός υποχώρησε επίσημα τον 20ό αιώνα, η νέα παγκόσμια τάξη διαιώνισε ανισότητες και ιεραρχίες εξουσίας.
Το κύμα αποαποικιοποίησης των δεκαετιών του 1950 και 1960 ενίσχυσε την αίσθηση κοινής ταυτότητας και αλληλεγγύης μεταξύ των πρώην αποικιών. Ένα κομβικό σημείο αυτής της εξέλιξης ήταν η Ασιατικο-Αφρικανική Διάσκεψη της Μπαντούνγκ το 1955, στην Ινδονησία, με τη συμμετοχή 29 κρατών. Η διάσκεψη αυτή ανέδειξε το αντι-αποικιακό πνεύμα και τη σημασία της συνεργασίας μεταξύ των χωρών του Νότου.
Από τους Αδέσμευτους στον Παγκόσμιο Νότο
Μέσα από αυτή την αλληλεγγύη γεννήθηκε το Κίνημα των Αδέσμευτων (Non-Aligned Movement) το 1961, με στόχο την αποστασιοποίηση των μελών του από τις συγκρούσεις του Ψυχρού Πολέμου. Στο ίδιο πλαίσιο αναδύθηκε και ο όρος «Παγκόσμιος Νότος» (Global South), ο οποίος άρχισε να χρησιμοποιείται για να περιγράψει τις αναπτυσσόμενες χώρες που αντιμετωπίζουν κοινές προκλήσεις στον τομέα της ανάπτυξης και των διεθνών σχέσεων.
Αν και ο όρος δεν έχει συγκεκριμένο δημιουργό, απέκτησε ισχυρή παρουσία τη δεκαετία του 1970 στον ακαδημαϊκό και αναπτυξιακό λόγο, προσδιορίζοντας γεωπολιτικά και οικονομικά τις χώρες εκτός του δυτικού κόσμου.
Η ανάδυση των BRICS
Ο όρος BRICS πρωτοεμφανίστηκε το 2001 ως οικονομική πρόβλεψη από τον οικονομολόγο Τζιμ Ο'Νιλ της Goldman Sachs. Στην έκθεσή του, εντόπισε τέσσερις χώρες –Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία και Κίνα– ως τις πιο υποσχόμενες αναδυόμενες οικονομίες παγκοσμίως. Αυτό που ξεκίνησε ως χρηματοοικονομική ανάλυση, εξελίχθηκε γρήγορα σε διπλωματικό φόρουμ: το 2006 άρχισαν οι άτυπες επαφές, ενώ η πρώτη σύνοδος κορυφής πραγματοποιήθηκε το 2009 στη Ρωσία. Το 2010 προστέθηκε και η Νότια Αφρική, διαμορφώνοντας την τελική ομάδα των BRICS.
Οι BRICS μετεξελίχθηκαν με τα χρόνια από ένα φόρουμ διαλόγου σε μια θεσμικά οργανωμένη πλατφόρμα πολιτικής και οικονομικής συνεργασίας. Η ίδρυση της New Development Bank (NDB) και του Contingent Reserve Arrangement (CRA) αποτέλεσαν ορόσημα στην προσπάθεια δημιουργίας εναλλακτικών δομών απέναντι στους δυτικούς θεσμούς.
Το 2023, στη σύνοδο κορυφής στο Γιοχάνεσμπουργκ, έξι επιπλέον χώρες προσκλήθηκαν να ενταχθούν στην ομάδα: Σαουδική Αραβία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Ιράν, Αίγυπτος, Αιθιοπία και Αργεντινή.
Η Ινδονησία εξετάζεται επίσης ως μελλοντικό μέλος, χάρη στη γεωστρατηγική της θέση και το οικονομικό της δυναμικό.
Οικονομική ισχύς και δημογραφική βαρύτητα
Σύμφωνα με το ΔΝΤ, το 2023 οι BRICS αντιπροσώπευαν περίπου το 32–35% του παγκόσμιου ΑΕΠ με βάση την αγοραστική δύναμη, ξεπερνώντας το ποσοστό του G7, που κυμαινόταν στο 29–30%. Παράλληλα, οι BRICS συγκεντρώνουν το 45% του παγκόσμιου πληθυσμού και παρουσιάζουν υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης (4–5%), έναντι μόλις 1,7–2% των ανεπτυγμένων χωρών του G7.
Το εσωτερικό εμπόριο μεταξύ των BRICS αυξήθηκε κατά 56% την περίοδο 2017–2022, αγγίζοντας τα 422 δισ. δολάρια, ενώ το συνολικό εμπόριο μεταξύ των χωρών του Παγκόσμιου Νότου ξεπέρασε τα 5,3 τρισεκατομμύρια δολάρια, αντιστοιχώντας σε πάνω από το 21% του παγκόσμιου εμπορίου.
Η New Development Bank και η οικονομική αυτονομία
Η NDB έχει χρηματοδοτήσει σημαντικά έργα υποδομών και βιώσιμης ανάπτυξης, όχι μόνο στις χώρες-μέλη των BRICS αλλά και σε άλλες του Global South, όπως το Μπαγκλαντές και η Ινδία, χρηματοδοτώντας μεταξύ άλλων έργα σε ανανεώσιμες πηγές και δίκτυα μετρό.
Το CRA λειτουργεί ως μηχανισμός προστασίας έναντι κρίσεων ρευστότητας. Αν και δεν έχει ακόμη τη δύναμη του ΔΝΤ, αποτελεί ένδειξη της αυξανόμενης οικονομικής αυτοδυναμίας. Τα μέλη των BRICS διερευνούν επίσης τη δημιουργία εναλλακτικών συστημάτων πληρωμών, με στόχο τη μείωση της εξάρτησης από το δολάριο ΗΠΑ.
Προκλήσεις Συνοχής και Γεωπολιτικής
Παρά τις επιτυχίες, το εγχείρημα των BRICS δεν είναι απαλλαγμένο από εντάσεις. Η ηγεμονική θέση της Κίνας προκαλεί ανησυχίες για ενδεχόμενη κυριαρχία της έναντι των υπολοίπων μελών. Η γεωπολιτική αντιπαλότητα με την Ινδία, ιδίως σε ζητήματα συνόρων, αποτελεί διαρκή πηγή εσωτερικών εντάσεων. Επιπλέον, τα κράτη-μέλη έχουν διαφορετικές στάσεις έναντι της Δύσης: η Ινδία διατηρεί σχέσεις με τις ΗΠΑ, ενώ η Κίνα και η Ρωσία επιλέγουν πιο αντιπαραθετική ρητορική.
Η απουσία μόνιμων γραμματειών και δεσμευτικών μηχανισμών κάνει τις BRICS να βασίζονται κυρίως στην πολιτική βούληση των ηγετών. Παρότι δεν διαθέτουν ακόμη τη βαρύτητα θεσμών όπως το ΔΝΤ ή η Παγκόσμια Τράπεζα, η εθελοντική και ισότιμη φύση της συνεργασίας προσελκύει κράτη που επιδιώκουν εναλλακτικές χωρίς τις δυτικές προϋποθέσεις.
Μια πορεία προς ένα πολυπολικό μέλλον
Οι BRICS αντιπροσωπεύουν τη φιλοδοξία των χωρών του Παγκόσμιου Νότου να αποκτήσουν ισχυρότερο ρόλο στη διεθνή σκηνή. Με την αυξανόμενη οικονομική τους επιρροή και τη συγκρότηση εναλλακτικών θεσμών, μπορούν να λειτουργήσουν ως μοχλός για τη δημιουργία μιας δικαιότερης παγκόσμιας τάξης.
Ωστόσο, για να εδραιώσουν τη θέση τους ως ουσιαστικός παγκόσμιος δρων, πρέπει να ξεπεράσουν τις εσωτερικές αντιφάσεις, να ενισχύσουν τη θεσμική τους συγκρότηση και να παραμείνουν προσηλωμένοι σε μια πολυπολική και συμπεριληπτική παγκόσμια προσέγγιση.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών