Όταν δημιουργήθηκε το σύγχρονο διεθνές σύστημα μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, διαμορφώθηκε κυρίως από τις Ηνωμένες Πολιτείες (United States) και τους δυτικοευρωπαϊκούς συμμάχους τους. Ένας από τους βασικούς πυλώνες της νέας τάξης ήταν το σύστημα Bretton Woods, που εγκαινιάστηκε τον Ιούλιο του 1944 στο New Hampshire των Ηνωμένων Πολιτειών. Η διάσκεψη, υπό την ηγεσία του Βρετανού οικονομολόγου John Maynard Keynes και του Αμερικανού αξιωματούχου του Υπουργείου Οικονομικών Harry Dexter White, οδήγησε στη δημιουργία δύο μείζονων παγκόσμιων χρηματοπιστωτικών θεσμών: του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Όπως σημειώνει το kumparan. com, o βασικός στόχος του συστήματος Bretton Woods ήταν η σταθεροποίηση της παγκόσμιας οικονομίας μέσω ενός συστήματος σταθερών ισοτιμιών βασισμένου στο δολάριο ΗΠΑ και η ενίσχυση της ανασυγκρότησης και της ανάπτυξης. Ωστόσο, η δομή διακυβέρνησης των θεσμών βασίστηκε στις οικονομικές συνεισφορές των χωρών, διασφαλίζοντας στην πράξη την κυριαρχία των ανεπτυγμένων κρατών μέσω του δικαιώματος ψήφου.
Οι αναδυόμενες φωνές του Νότου
Στην πράξη, οι αναπτυσσόμενες χώρες —ιδίως στην Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική— τοποθετήθηκαν περισσότερο ως αποδέκτες πολιτικής, παρά ως διαμορφωτές της. Αν και ο επίσημος αποικισμός υποχώρησε στα μέσα του 20ού αιώνα, η νέα πολιτικοοικονομική τάξη διατήρησε άνισες ιεραρχίες. Αυτή η ανισορροπία γέννησε αιτήματα για αναπροσανατολισμό της παγκόσμιας διακυβέρνησης.
Το κύμα αποαποικιοποίησης των δεκαετιών του 1950 και 1960 ενίσχυσε τη συλλογική συνείδηση και αλληλεγγύη μεταξύ πρώην αποικιών. Η Asian-African Conference του 1955 στην Bandung, στην Ινδονησία, με τη συμμετοχή 29 χωρών, ανέδειξε τόσο τον αντι-αποικιακό λόγο όσο και τη σημασία της συνεργασίας του Νότου με τον Νότο (South-South cooperation).
Η δημιουργία του κινήματος των Αδέσμευτων και η έννοια του Παγκόσμιου Νότου
Από αυτή την αλληλεγγύη προέκυψε το Non-Aligned Movement (NAM) το 1961, το οποίο στόχευε στην αποστασιοποίηση των μελών του από τη διπολική σύγκρουση του Ψυχρού Πολέμου. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, άρχισε να χρησιμοποιείται ο όρος Global South για να περιγράψει τις αναπτυσσόμενες χώρες με κοινές προκλήσεις στην ανάπτυξη και τις διεθνείς σχέσεις. Αν και δεν υπάρχει ένας και μοναδικός δημιουργός του όρου, απέκτησε απήχηση κατά τη δεκαετία του 1970 σε ακαδημαϊκά και αναπτυξιακά συμφραζόμενα, διαχωρίζοντας τις χώρες του Νότου από αυτές του Παγκόσμιου Νότου.
Η έκθεση του Jim O’Neill και η ίδρυση των BRICS
Ο όρος BRICS εμφανίστηκε αρχικά ως οικονομική πρόβλεψη σε έκθεση του οικονομολόγου Jim O’Neill της Goldman Sachs το 2001. Στην έκθεσή του, επεσήμανε τις Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα ως αναδυόμενες οικονομίες με μεγάλη αναπτυξιακή δυναμική. Αν και ξεκίνησε ως χρηματοοικονομική ανάλυση, οι τέσσερις χώρες ξεκίνησαν άτυπες διπλωματικές επαφές το 2006 και πραγματοποίησαν την πρώτη επίσημη σύνοδο κορυφής το 2009 στη Ρωσία.
Το 2010, η Νότια Αφρική προστέθηκε στην ομάδα, μετονομάζοντας την από BRIC σε BRICS.
Από φόρουμ σε θεσμική συμμαχία
Με τα χρόνια, οι BRICS εξελίχθηκαν από απλό φόρουμ διαλόγου σε μια πιο θεσμοποιημένη πλατφόρμα πολιτικής και οικονομικής συνεργασίας. Η δημιουργία της New Development Bank (NDB) και του Contingent Reserve Arrangement (CRA) αποτέλεσαν σημαντικά βήματα για την οικοδόμηση εναλλακτικών δομών απέναντι στους δυτικούς θεσμούς.
Το 2023, στη σύνοδο κορυφής στο Johannesburg, έξι νέες χώρες προσκλήθηκαν να ενταχθούν: Σαουδική Αραβία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Ιράν, Αίγυπτος, Αιθιοπία και Αργεντινή.
Η Iνδονησία επίσης συζητείται ως πιθανή μελλοντική προσθήκη, λόγω της γεωστρατηγικής της θέσης και της οικονομικής της δυναμικής στον Global South.
Οικονομικό βάρος και δημογραφική υπεροχή
Το 2023, σύμφωνα με το IMF, οι BRICS αντιπροσώπευαν το 32–35% του παγκόσμιου ΑΕΠ βάσει αγοραστικής δύναμης (PPP), ενώ οι χώρες του G7 μόλις το 29–30%. Επιπλέον, οι BRICS εκπροσωπούν περίπου το 45% του παγκόσμιου πληθυσμού και παρουσιάζουν μέσο ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης 4–5%, σε αντίθεση με το 1,7–2% των G7.
Το εσωτερικό εμπόριο των BRICS αυξήθηκε κατά 56% την περίοδο 2017–2022, φθάνοντας τα 422 δισεκατομμύρια δολάρια. Το συνολικό εμπόριο μεταξύ χωρών του Global South ανέρχεται πλέον σε 5,3 τρισεκατομμύρια δολάρια, αντιπροσωπεύοντας πάνω από το 21% του παγκόσμιου εμπορίου.
Ο ρόλος της NDB και η ανάγκη για χρηματοοικονομική ανεξαρτησία
Η New Development Bank αναδείχθηκε σε σημαντικό εργαλείο για την κάλυψη των αναπτυξιακών αναγκών του Global South. Έχει χρηματοδοτήσει έργα υποδομών και βιώσιμης ανάπτυξης όχι μόνο εντός των BRICS αλλά και σε τρίτες χώρες, όπως το Μπαγκλαντές και η Ινδία, με έργα ανανεώσιμων πηγών και μετρό.
Το CRA, από την άλλη, λειτουργεί ως δίχτυ ασφαλείας σε περιόδους κρίσεων ρευστότητας. Αν και δεν συγκρίνεται ακόμα σε μέγεθος με το IMF, σηματοδοτεί μια ανερχόμενη χρηματοπιστωτική αυτάρκεια. Ταυτόχρονα, τα μέλη των BRICS διερευνούν εναλλακτικά συστήματα πληρωμών, προωθώντας τη χρήση εθνικών νομισμάτων και μειώνοντας τη χρήση του δολαρίου ΗΠΑ.
Εσωτερικές ανισορροπίες και γεωπολιτικές προκλήσεις
Η ισχύς της Κίνας σε σύγκριση με τα υπόλοιπα μέλη προκαλεί ανησυχίες για πιθανή μονομέρεια εντός των BRICS. Η πολιτική αντιπαλότητα μεταξύ Ινδίας και Κίνας, ιδιαίτερα σε συνοριακά ζητήματα, δυσκολεύει την εσωτερική συνοχή. Οι διαφορετικές στάσεις απέναντι στη Δύση είναι επίσης εμφανείς, με την India να παραμένει πιο ανοικτή σε συνεργασία με τις ΗΠΑ, ενώ η Ρωσία και η Κίνα υιοθετούν περισσότερο αντιπαραθετική στάση.
Επιπλέον, οι BRICS στερούνται μόνιμης γραμματείας και νομικά δεσμευτικών μηχανισμών, βασίζονται κυρίως στην πολιτική βούληση των ηγετών τους. Αν και η επιρροή τους παραμένει περιορισμένη σε σύγκριση με το ΔΝΤ ή την Παγκόσμια Τράπεζα, η εθελοντική και ισότιμη φύση της συνεργασίας τους προσελκύει χώρες που θέλουν να αποφύγουν τις δυτικές "προϋποθέσεις".
Προς ένα δικαιότερο παγκόσμιο σύστημα
Οι BRICS ενσαρκώνουν τη δυναμική των αναπτυσσόμενων χωρών να επαναδιαπραγματευτούν την παγκόσμια διακυβέρνηση. Με την αυξανόμενη οικονομική τους επιρροή και τη δημιουργία εναλλακτικών θεσμών, προσφέρουν ένα εν δυνάμει εργαλείο ενίσχυσης της φωνής του Παγκόσμιου Νότου.
Ωστόσο, για να γίνουν ουσιαστικός παγκόσμιος δρων, θα χρειαστεί να ξεπεράσουν εσωτερικές αντιφάσεις, να ενδυναμώσουν τις θεσμικές τους δομές και να παραμείνουν δεσμευμένοι σε μια συμπεριληπτική και πολυπολική προσέγγιση.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών