Περίεργα πράγματα - Οι συντάξεις μειώνουν την φτώχεια - Μικρή η συμβολή των επιδομάτων

Κυρίαρχο ρόλο έχουν οι συντάξεις στην ελληνική οικονομία, καθώς εξασφαλίζουν μια σταθερή πηγή εισόδου για τα νοικοκυριά, ειδικά σε περιόδους κρίσης.
Υπολογίζεται πως οι συντάξεις από μόνες τους μείωσαν το ποσοστό φτώχειας κατά 25% – ποσοστό υψηλότερο από τον μέσο όρο των χωρών της ΕΕ-15.
Αντίθετα, οι υπόλοιπες κοινωνικές μεταβιβάσεις συνέβαλαν μόλις κατά 3,8%.
Όπως επισημαίνουν οι ερευνητές Παναγιώτης Λιαργκόβας (ΚΕΠΕ), Ιωάννης Γουλάτης (ΑΠΘ) και Νικόλαος Ροδουσάκης (ΚΕΠΕ), οι συντάξεις συχνά αποτελούν αποτελεσματικότερο μέσο καταπολέμησης της φτώχειας και των ανισοτήτων σε σύγκριση με τα στοχευμένα επιδόματα. Αυτό οφείλεται τόσο στο μέγεθος της σχετικής δαπάνης όσο και στο γεγονός ότι απευθύνονται κυρίως σε μεγαλύτερη ηλικία.

Μείωση … φτωχών

Ενδεικτικά, το 2009, το 21,6% των φτωχών ήταν συνταξιούχοι, ποσοστό που έως το 2018 μειώθηκε στο 13,3%.
Αντίστροφα, το ποσοστό των ανέργων μεταξύ των φτωχών υπερδιπλασιάστηκε την ίδια περίοδο.
Κατά την πανδημία (2020–2021), η κυβέρνηση δαπάνησε σχεδόν 33 δισ. ευρώ για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της, αξιοποιώντας εθνικούς και ευρωπαϊκούς πόρους. Τα μέτρα περιλάμβαναν επιδόματα ανέργους, επιδοτήσεις σε μικρές επιχειρήσεις και άλλες επιχειρήσεις με στόχο την άμβλυνση των κοινωνικοοικονομικών επιπτώσεων.
Το κοινωνικό κράτος στην Ελλάδα, ιδίως κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης, χαρακτηρίζεται από πολυδιάσπαση, αποτελεσματικότητα και αδυναμία στήριξης των πιο ευάλωτων ομάδων. Τα επιδόματα ήταν πολλά, αλλά μικρή αξία και διαχειρίζονταν από διαφορετικούς παράγοντες, με σύνθετες και αναποτελεσματικές γραφειοκρατικές διαδικασίες.
Μέχρι πρόσφατα, η Ελλάδα δεν διέθετε ένα σύστημα Ελαχίστου Εγγυημένου Εισοδήματος, με αποτέλεσμα να αφήνονται μεγάλα τμήματα του πληθυσμού εκτός κοινωνικής προστασίας. Παρά τη μερική αναμόρφωση του πλαισίου επιδομάτων τα τελευταία χρόνια, η κατάσταση παραμένει σύνθετη, και στο πλαίσιο των επόμενων μεταρρυθμίσεων προβλέπεται η δημιουργία Μητρώου Επιδομάτων.

Τα επιδόματα

Η μελέτη αναδεικνύει μια σειρά από βασικά επιδόματα που απευθύνονται σε οικογένειες, παιδιά και ηλικιωμένους, όπως το επίδομα παιδιού, το επίδομα γέννησης και στοχευμένες παροχές για κατοίκους ορεινών ή μειονοτικών περιοχών. Περιλαμβάνονται ακόμη παροχές όπως το φοιτητικό και στεγαστικό επίδομα, το επίδομα για υπερήλικες, καθώς και το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα, που αφορά περίπου 187.000 νοικοκυριά.
Ο ΟΠΕΚΑ διαχειρίζεται επίσης άτομα για άτομα με αναπηρίες, όπως το επίδομα κίνησης και ενισχύσεις για βαριά αναπηρία ή προβλήματα ακοής. Οι ετήσιες δαπάνες του Οργανισμού την περίοδο 2019–2023 κυμάνθηκαν μεταξύ 3,2 και 4,2 δισ. ευρώ.
Τα έτη 2022 και 2023 καθιερώθηκαν νέες μορφές επιδομάτων, γνωστές ως «pass» (π.χ. Power Pass, Fuel Pass, Market Pass). Το συνολικό κόστος αυτών των παρεμβάσεων υπολογίζεται στα 9 δισ. ευρώ, δηλαδή στο 5,2% της ΑΕΠ.
Μόνο το 2022, 7,7 δισ. ευρώ διατέθηκαν για επιδοτήσεις στην ενέργεια, χωρίς να υπολογίζονται επιπλέον 600 εκατ. ευρώ για επιδοτήσεις καυσίμων και το επίδομα θέρμανσης. Το Market Pass, που εφαρμόστηκε από τον Φεβρουάριο ως τον Ιούλιο του 2023, κόστισε 790 εκατ. ευρώ, καλύπτοντας σχεδόν το 50% των συνολικών «pass».

Προτεραιότητες και παρεμβάσεις

Η μελέτη καταλήγει σε προτεραιότητες και παρεμβάσεις για πιο αποτελεσματικό και δίκαιο σύστημα επιδομάτων:

• Δημοσιονομικός χώρος: Διατήρηση των εισοδηματικών κριτηρίων για τις παροχές του κοινωνικού κράτους, αλλά με εκλογίκευση των φορολογικών και ασφαλιστικών επιβαρύνσεων, ώστε να μη λειτουργούν σαν κίνητρα φοροδιαφυγής και μετάβασης στον «μαύρο» τομέα της οικονομίας. Έμμεση διαχείριση της εισοδηματικής ενίσχυσης των ευάλωτων στρωμάτων μέσω της αναδιάταξης του επιπέδου ΦΠΑ στις διάφορες κατηγορίες αγαθών και υπηρεσιών.
• Στρατηγική για την Κοινωνική Πολιτική: Κατάρτιση ενός Ειδικού Σχεδίου Μεσοπρόθεσμης Στρατηγικής Κοινωνικής Πολιτικής με στόχο τη δημιουργία ενός σταθερού θεσμικού πλαισίου μεταρρυθμίσεων.
• Ανάπτυξη και ανθεκτικότητα της οικονομίας: Kαθετοποίηση και εκσυγχρονισμός των διαδικασιών του δημόσιου τομέα, και ταυτόχρονα κίνητρα των εγχώριων εφοδιαστικών αλυσίδων στον ιδιωτικό τομέα, ώστε να μειωθεί η εξάρτησή του από εισαγωγές.
• Πρόβλεψη για έκτακτες καταστάσεις: Συστηματική και ανεξάρτητη αξιολόγηση των μέτρων για την αντιμετώπιση των συνεπειών της πανδημίας και της ενεργειακής κρίσης, και έπειτα κατάρτιση μακροχρόνιου σχεδίου μεταρρυθμίσεων και δράσεων.
• Περιφερειακές ανισότητες: Κωδικοποίηση των επιδομάτων και όλων των εμπλεκόμενων μερών σε αυτά ανά περιφέρεια ή και δήμο.

Αντώνης Βασιλόπουλος
www.bankingnews.gr