Εφικτούς στόχους για αύξηση της απασχόλησης κατά 10% για τους ενεργούς πολίτες (ως 64 ετών), θέτει με το σχέδιο για την Εθνική Στρατηγική για τις Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης, η κυβέρνηση.
Τουλάχιστον το 71,1 % του πληθυσμού ηλικίας 20 έως 64 ετών θα πρέπει να εργάζεται το 2030, το 35 % όλων των ενηλίκων θα πρέπει συμμετέχει σε προγράμματα εκπαίδευσης, κατάρτισης και μάθησης κάθε χρόνο (από το 16% το 2016) και ο αριθμός των ατόμων που αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού θα πρέπει να μειωθεί κατά 7,3% (από 29% στο σε 21,7%).
Το σχέδιο ανάρτησε σε δημόσια διαβούλευση το υπουργείο Εργασίας και αποτελεί το αποτέλεσμα μελέτης με την υποστήριξη ειδικής επιστημονικής ομάδας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΟΠΑ), αποτελούμενης από ειδικούς ερευνητές και εμπειρογνώμονες στα πεδία των αγορών εργασίας, της απασχόλησης και του ανθρώπινου δυναμικού.
Κατάσταση της αγοράς εργασίας
Στο σχέδιο σημειώνεται ότι η κατάσταση της αγοράς εργασίας στην Ελλάδα τα έτη 2020 και 2021 επηρεάστηκε άμεσα από την έλευση της πανδημίας του Covid-19. Το ποσοστό απασχόλησης του ενεργού πληθυσμού είναι ένα από τα πλέον χαμηλά μεταξύ των Κρατών-Μελών της Ε.Ε.-27. Το 2021 το ποσοστό αυτό διαμορφώθηκε στο 62,6%, ύστερα από την κάμψη που σημείωσε το 2020 λόγω της πανδημίας. Το μέσο ποσοστό απασχόλησης σε επίπεδο Ε.Ε.-27 για το έτος 2021 διαμορφώθηκε στο επίπεδο του 73,1%, με σημαντική διαφορά από την αντίστοιχη επίδοση της Ελλάδας στον ίδιο δείκτη.
Οι διαφορές στην απασχόληση μεταξύ των δύο φύλων συνεχίζουν να είναι έντονες στην Ελλάδα, με το ποσοστό απασχόλησης των ανδρών (ηλικίας 20-64 ετών) να έχει διαμορφωθεί το 2020 σε 68,1% και το 2021 σε 72,5% και των γυναικών σε 48,7% και 52,7% αντίστοιχα. Πρόκειται για διαφορές που προσεγγίζουν τις είκοσι ποσοστιαίες μονάδες. Το ποσοστό απασχόλησης των γυναικών στην Ελλάδα υπήρξε χαμηλό διαχρονικά, αντανακλώντας διαρθρωτικές αδυναμίες στην αγορά εργασίας, διακρίσεις στις προσλήψεις και τη δημιουργία θέσεων εργασίας.
Οι νέοι ηλικίας έως 24 ετών αποτελούν την ηλικιακή ομάδα με το χαμηλότερο ποσοστό συμμετοχής στην απασχόληση και την αγορά εργασίας (13,4% το 2021 αντί 32,7% μέσου όρου σε επίπεδο Ε.Ε.-27). Σχετικά χαμηλό ποσοστό απασχόλησης παρουσιάζει και η ηλικιακή ομάδα 55-64 ετών, με ποσοστό 48,3% για το έτος 2021, αντί 60,5% που είναι το μέσο ποσοστό απασχόλησης για την ίδια ηλικιακή ομάδα σε επίπεδο Ε.Ε.-27. Το μεγαλύτερο ποσοστό απασχόλησης –και η μικρότερη διαφορά από τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο – εντοπίζεται στην ηλικιακή ομάδα 25-54 ετών (71,1% το 2021 αντί 80,4% μέσου όρου σε επίπεδο Ε.Ε.-27).
Στην Ελλάδα, η πλειοψηφία των εργαζομένων απασχολείται σε θέσεις εργασίας με σχέσεις πλήρους απασχόλησης. Ειδικότερα, τα έτη 2020 και 2021 το ποσοστό του συνόλου των απασχολούμενων που βρίσκονταν σε σχέσεις μερικής απασχόλησης διαμορφώθηκε σε 8,7% και 8,1% αντίστοιχα, ενώ για τα ίδια έτη ο μέσος όρος σε επίπεδο Ε.Ε.-27 διαμορφώθηκε στο επίπεδο του 17,2%.
Εξίσου χαμηλό είναι το ποσοστό των εργαζομένων σε θέσεις εργασίας με προσωρινές σχέσεις εργασίας που για τα έτη 2020 και 2021 διαμορφώθηκε σε 7,1% και 7% αντίστοιχα για την ηλικιακή κατηγορία 20-64 ετών, αντί μέσου όρου σε επίπεδο Ε.Ε.-27 10,9% και 11,2%. Χαρακτηριστικό είναι πως το ποσοστό ανδρών εργαζομένων με μερική και προσωρινή απασχόληση ήταν στην Ελλάδα 5,7% και 5,3% για τα έτη 2020 και 2021, ενώ των γυναικών 9% και 9,3% αντίστοιχα.
Επιπροσθέτως, στην ελληνική αγορά εργασίας παρουσιάζεται σημαντικό ποσοστό υποαπασχολούμενων σε θέσεις εργασίας με σχέσεις μερικής απασχόλησης κάτι που υποδηλώνει πως υπάρχουν αναξιοποίητες εργασιακές ευκαιρίες και δυνατότητες στην αγορά εργασίας, καθώς και σημαντική αναντιστοιχία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης, που οδηγεί μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα σε υποβάθμιση του ανθρώπινου κεφαλαίου και των προσόντων και δεξιοτήτων του, σε μετανάστευση στο εξωτερικό (brain drain), αλλά και φθίνουσα παραγωγικότητα της εργασίας.
Υψηλό το αυτοαπασχόλησης και «εικονικής απαασχόλησης»
Η Ελλάδα είχε το μεγαλύτερο ποσοστό (27,4%), με την Ιταλία (19,3%) και την Πολωνία (18,4) να ακολουθούν.
Το ποσοστό αυτοαπασχόλησης στην Ελλάδα το τρίτο τρίμηνο του 2021 προσέγγισε το αντίστοιχο του τρίτου τριμήνου 2009, επανερχόμενο σε προ-κρίσης επίπεδα. Ενώ όμως η προώθηση της επιχειρηματικότητας και της αυτοαπασχόλησης είναι σημαντική σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο για την οικονομική ανάπτυξη, την ενίσχυση της απασχόλησης και την αντιμετώπιση της ανεργίας, απαιτείται ιδιαίτερη μέριμνα ώστε να αντιμετωπιστούν στρεβλώσεις της αγοράς εργασίας και περιπτώσεις εκμετάλλευσης του υπάρχοντος νομικού πλαισίου.
Το φαινόμενο της εικονικής αυτοαπασχόλησης (bogus self-employment) έχει τα τελευταία χρόνια προσελκύσει το ενδιαφέρον των διαφορετικών εμπλεκομένων στη χάραξη και υλοποίηση πολιτικών απασχόλησης και στην παρακολούθηση των αγορών εργασίας, ως μια μορφή μη-τυπικής απασχόλησης που υποκρύπτει σχέσεις εξαρτημένης εργασίας χωρίς
Πηγή: Eurostat, Σύνολο Δεδομένων LFSQ_EGAPS
Η εικονική αυτοαπασχόληση μπορεί να λάβει τη μορφή «συγκαλυμμένης εργασιακής σχέσης», στην οποία ο εργοδότης ή επιχειρηματίας αξιοποιεί έναν εργαζόμενο ως πλήρους απασχόλησης, χωρίς όμως να έχει συσταθεί μεταξύ τους αντίστοιχη σχέση εξαρτημένης εργασίας, ή «εξαρτημένης αυτοαπασχόλησης», όπου ο εργαζόμενος/αυτό- απασχολούμενος παρέχει τις υπηρεσίες σε έναν μόνο πελάτη ή μικρό αριθμό πελατών, λαμβάνοντας αμοιβή και οδηγίες από αυτόν/ους. Και στις δύο περιπτώσεις, τα άτομα που αυτοαπασχολούνται εικονικά δεν αντιμετωπίζονται με τα δικαιώματα και τις μέριμνες που προβλέπονται για τις σχέσεις εξαρτημένης εργασίας, πλήρους ή μερικής απασχόλησης.
Η εικονική αυτοαπασχόληση είναι το αποτέλεσμα πολλαπλών παραγόντων που έχουν να κάνουν με την εργασιακή νομοθεσία μιας χώρας, τη φορολογική και ασφαλιστική νομοθεσία, την ετοιμότητα και επάρκεια των μηχανισμών ελέγχου, τις συνθήκες στην αγορές εργασίας, τις πρακτικές απασχόλησης των εργοδοτών και επιχειρηματιών και την οργάνωση της παραγωγής και διάθεσης προϊόντων και υπηρεσιών. Επιλέγοντας τη συνεργασία με αυτοαπασχολούμενο προσωπικό, οι επιχειρήσεις αποφεύγουν μεγάλο μέρος του μη-μισθολογικού κόστους της εργασίας καθώς και τις δαπάνες προστασίας των δικαιωμάτων των εργαζομένων. Η συγκαλυμμένη απασχόληση και η εξαρτημένη αυτοαπασχόληση ευνοούνται όταν υπάρχουν ασάφειες στη θεσμική διάκριση μεταξύ απασχόλησης και αυτοαπασχόλησης, και όταν οι ελεγκτικοί μηχανισμοί δυσκολεύονται να αντιμετωπίσουν περιπτώσεις εικονικής αυτοαπασχόλησης και να προβούν σε μέτρα για την αντιμετώπισή της και την προστασία των εργαζομένων.
Η ύπαρξη εικονικής αυτοαπασχόλησης έχει σημαντικές εισοδηματικές επιπτώσεις, καθώς οι αυτοαπασχολούμενοι που εξαρτώνται από έναν πελάτη ή μικρό αριθμό πελατών, μέσω συμβάσεων παροχής υπηρεσιών, αμείβονται σε επίπεδα χαμηλότερα συχνά από τον κατώτατο μισθό, χωρίς ασφάλιση και εργασιακά δικαιώματα. Υπάρχουν επίσης επιπτώσεις στις ώρες απασχόλησης και στην ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και κοινωνικής ζωής, στο ασφαλιστικό σύστημα, το οποίο έχει διαφυγόντα έσοδα, και στις γενικότερες συνθήκες εργασίας, καθώς οι αυτοαπασχολούμενοι δεν καλύπτονται από τις πρόνοιες για τους εργαζόμενους με σχέσεις εξαρτημένης εργασίας.
Αν και ο εντοπισμός και η καταγραφή της εικονικής αυτοαπασχόλησης παρουσιάζει ιδιαίτερες προκλήσεις, έχει υπάρξει σχετική προσπάθεια για την Ελλάδα από τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας (ILO), όπου προσεγγίστηκε η έκταση του φαινομένου, τα κύρια αίτια και οι επιδράσεις του. Σύμφωνα με τη σχετική έκθεση, περίπου 43% του συνόλου των αυτοαπασχολούμενων (και 11% του συνόλου των απασχολούμενων) εργάζονται σε σχέσεις εξαρτημένης αυτοαπασχόλησης (δηλ. με έναν πελάτη ή μικρό αριθμό πελατών) ή σε εργασιακό καθεστώς που δεν έχει κάποια ή όλα τα χαρακτηριστικά της αυθεντικής αυτοαπασχόλησης.
Αντώνης Βασιλόπουλος
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών