Τι επισημαίνει ο φιλόσοφος Alexander Dugin στο νέο του βιβλίο «Η φιλελεύθερη στιγμή» και τη μετάβαση σε έναν πολυπολικό κόσμο
Ο φιλόσοφος και συχνός συνομιλητής του Vladimir Putin Alexander Dugin στο πρόσφατο βιβλίο του με τον τίτλο «Η φιλελεύθερη στιγμή» του υποστηρίζει ότι η κατάρρευση του μονοπολικού κόσμου σηματοδοτεί την αρχή ενός μεγάλου πλανητικου μετασχηματισμού, καθώς το λυκόφως του δυτικού φιλελευθερισμού δίνει τη θέση του στην αφύπνιση των αρχαίων παραδόσεων, των βαθιών πολιτισμικών ταυτοτήτων και της υπόσχεσης για μια πολυπολική εποχή γεμάτη απεριόριστες δυνατότητες.
Πώς αναπτύσσει το επιχείρημά του:
«Η μονοπολική στιγμή» ή το τέλος της ιστορίας;
Στο τεύχος 1990/1991 του περιοδικού Foreign Affairs, ο Αμερικανός πολιτικός επισήμονας Charles Krauthammer δημοσίευσε ένα στρατηγικής σημασίας άρθρο με τίτλο «The Unipolar Moment».
Σε αυτό πρότεινε μια εξήγηση για το τέλος του διπολικού κόσμου.
Μετά την κατάρρευση των χωρών του Συμφώνου της Βαρσοβίας και τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης (η οποία δεν είχε συμβεί ακόμη τη στιγμή της δημοσίευσης του άρθρου), θα αναδυόταν μια νέα παγκόσμια τάξη στην οποία θα παρέμεναν οι Ηνωμένες Πολιτείες και η συλλογική Δύση (ΝΑΤΟ) ο μοναδικός πόλος εξουσίας, θεσπίζοντας κανόνες και νόμους, ενώ συνδέσει τα δικά του συμφέροντα με καθολικά δεσμευτικές παγκόσμιες αξίες.
Ο Krauthammer αποκάλεσε αυτή την de facto παγκόσμια ηγεμονία της Δύσης η «μονοπολική στιγμή».
Λίγο αργότερα, ένας άλλος Αμερικανός, ο Francis Fukuyama , δημοσίευσε το διάσημο μανιφέστο με τίτλο «The End of History»/ Το τέλος της Ιστορίας.
Σε αντίθεση με τον Fukuyama, ο οποίος πρόωρα – από ό,τι φάνηκε - δήλωσε ότι η νίκη της Δύσης επί της υπόλοιπης ανθρωπότητας ήταν πλήρης και ότι όλα τα κράτη θα υιοθετούσαν εφεξής φιλελεύθερη ιδεολογία και αποδέχονταν την κυριαρχία των ΗΠΑ και της Δύσης, ο Krauthammer ήταν πιο συγκρατημένος και προσεκτικός.
Επέλεξε να μιλήσει για μια «στιγμή», αναφερόμενος σε μια de facto κατάσταση στην ισορροπία της παγκόσμιας ισχύος, χωρίς να βιαστεί να βγάλει συμπεράσματα σχετικά με το πόσο ανθεκτική ή μακροχρόνια θα ήταν η μονοπολική τάξη πραγμάτων.
Τα σημάδια της μονοπολικότητας ήταν εμφανή: η σχεδόν καθολική υιοθέτηση του καπιταλισμού, της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, των φιλελευθέρων αξιών, της ιδεολογικής χρήσης των ανθρώπινων δικαιωμάτων, της κυριαρχίας των ειδικών, της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας και της αμερικανικής ηγεμονίας.
Ωστόσο, ο Krauthammer αναγνώρισε την πιθανότητα ότι αυτή η κατάσταση πραγμάτων δεν ήταν μόνιμη αλλά απλώς μια φάση - μια φάση που θα μπορούσε να εξελιχθεί σε ένα μακροπρόθεσμο μοντέλο (επικυρώνοντας τη θέση του Fukuyama) είτε θα μπορούσε αντ 'αυτού να καταλήξει, δίνοντας τη θέση της σε μια διαφορετική παγκόσμια τάξη πραγμάτων.
Το 2002/2003, ο Krauthammer επανεξέτασε τη μελέτη του σε ένα άρθρο με τίτλο «The Unipolar Moment Revisited» που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό National Interest.
Αυτή τη φορά, υποστήριξε ότι μια δεκαετία αργότερα, η μονοπολικότητα είχε όντως αποδειχθεί μια «στιγμή», όχι μια μακροπρόθεσμη παγκόσμια τάξη πραγμάτων.
Πρότεινε ότι σύντομα θα αναδυθούν εναλλακτικά μοντέλα, που θα τροφοδοτούνται από τις εντεινόμενες αντιδυτικές τάσεις παγκοσμίως - ειδικά στις ισλαμικές χώρες, την Κίνα και μια ενισχυμένη Ρωσία υπό την ισχυρή ηγεσία του Vladimor Putin.
Τα επόμενα γεγονότα επιβεβαίωσαν περαιτέρω την πεποίθηση του Krauthammer ότι η «μονοπολική» στιγμή είχε τελειώσει.
Οι ΗΠΑ δεν κατάφεραν να εδραιώσουν την παγκόσμια ηγεσία τους, την οποία κατείχαν πραγματικά τη δεκαετία του 1990, και η δυτική κυριαρχία εισήλθε σε μια φάση παρακμής.
Τώρα, στην καλύτερη περίπτωση, η Δύση θα έπρεπε να συμμετάσχει στην οικοδόμηση ενός πολυπολικού κόσμου με διαφορετική ιδιότητα, χωρίς να επιδιώκει ηγεμονία, για να αποφύγει να μείνει στο περιθώριο της ιστορίας.
Η ομιλία του Putin στο Μόναχο το 2007, η άνοδος του Xi Jinping στην Κίνα και η ταχεία οικονομική ανάπτυξη της χώρας, τα γεγονότα του 2008 στη Γεωργία, η επανάσταση του Maidan της Ουκρανίας και η επανένωση της Ρωσίας με την Κριμαία, η Ειδική Στρατιωτική Επιχείρηση του 2022 και ο πόλεμος μεγάλης κλίμακας στη Μέση Ανατολή το 2023 — όλοι επιβεβαίωσαν στην πράξη ότι οι προσεκτικοί Krauthammer και Samuel Huntington, οι οποίοι προέβλεψαν μια εποχή «σύγκρουσης πολιτισμών», ήταν πολύ πιο κοντά στην αλήθεια από το υπερβολικά αισιόδοξο όραμα του Fukuyama (για τη φιλελεύθερη Δύση).
Σήμερα, είναι σαφές σε κάθε λογικό παρατηρητή ότι ο μονοπολικός κόσμος ήταν απλώς μια «στιγμή», που τώρα δίνει τη θέση της σε ένα νέο παράδειγμα - την πολυπολικότητα ή, καλύτερα, μια «πολυπολική στιγμή».
Πρέπει να τονίσουμε τη σημασία της έννοιας της «στιγμής» στην ανάλυση της παγκόσμιας πολιτικής. Θα παραμείνει κεντρικό σημείο στην περαιτέρω ανάλυσή μας.
Τι ισχύει: Στιγμή ή όχι;
Η συζήτηση για το αν ένα συγκεκριμένο διεθνές, πολιτικό ή ιδεολογικό σύστημα αντιπροσωπεύει κάτι μη αναστρέψιμο ή, αντίθετα, κάτι προσωρινό, μεταβατικό ή ασταθές, έχει μακρά ιστορία.
Οι υποστηρικτές συγκεκριμένων θεωριών συχνά υποστηρίζουν το αναπόφευκτο των προτιμώμενων κοινωνικών καθεστώτων ή μετασχηματισμών τους. Αντίθετα, οι σκεπτικιστές και οι επικριτικοί παρατηρητές προτείνουν εναλλακτικές απόψεις, αντιμετωπίζοντας τέτοια συστήματα ως απλές «στιγμές».
Αυτή η δυναμική φαίνεται ξεκάθαρα στο παράδειγμα του μαρξισμού.
Για τη φιλελεύθερη θεωρία, ο καπιταλισμός και ο αστικός φιλελευθερισμός αντιπροσωπεύουν το πεπρωμένο της ανθρωπότητας - μια μόνιμη κατάσταση στην οποία ο κόσμος γίνεται ομοιόμορφα φιλελεύθερος-καπιταλιστικός και όλοι οι άνθρωποι εντάσσονται τελικά στη μεσαία τάξη, γίνονται αστοί.
Οι μαρξιστές, ωστόσο, θεωρούσαν τον καπιταλισμό ως μια ιστορική φάση της οικονομικής ανάπτυξης.
Ήταν απαραίτητο για την υπέρβαση της προηγούμενης φεουδαρχικής στιγμής αλλά η ίδια θα αντικατασταθεί από τον σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό.
Το προλεταριάτο θα αντικαθιστούσε την αστική τάξη, η ιδιωτική ιδιοκτησία θα καταργηθεί και η ανθρωπότητα θα αποτελείται μόνο από προλετάριους.
Για τους μαρξιστές, ο κομμουνισμός δεν ήταν μια στιγμή» αλλά, ουσιαστικά, το «τέλος της ιστορίας».
Οι σοσιαλιστικές επαναστάσεις του 20ου αιώνα —στη Ρωσία, την Κίνα, το Βιετνάμ, την Κορέα, την Κούβα και αλλού— φάνηκαν να επιβεβαιώνουν τον μαρξισμό.
Ωστόσο, μια παγκόσμια επανάσταση δεν συνέβη και αντ' αυτού εμφανίστηκε ένας διπολικός κόσμος.
Από το 1945 (μετά την κοινή νίκη κομμουνιστών και καπιταλιστών επί της ναζιστικής Γερμανίας) έως το 1991, συνυπήρχαν δύο αντίθετα ιδεολογικά συστήματα.
Κάθε στρατόπεδο ισχυριζόταν ότι το άλλο ήταν απλώς μια «στιγμή» - μια διαλεκτική φάση και όχι το τέλος της ιστορίας. \
Οι κομμουνιστές επέμεναν ότι ο καπιταλισμός θα καταρρεύσει και ο σοσιαλισμός θα θριάμβευε, ενώ οι φιλελεύθεροι υποστήριξαν ότι ο κομμουνισμός ήταν μια απόκλιση από το αστικό μονοπάτι και ότι ο καπιταλισμός θα διαρκέσει για πάντα.
Η μελέτη του Fukuyama για το Τέλος της Ιστορίας απηχούσε αυτήν την πεποίθηση.
Το 1991, φάνηκε ότι είχε δίκιο: το σοσιαλιστικό σύστημα κατέρρευσε και τόσο τα μετασοβιετικά κράτη όσο και η μαοϊκή Κίνα μετατράπηκαν σε οικονομίες της αγοράς, επιβεβαιώνοντας τις φιλελεύθερες προβλέψεις.
Μερικοί μαρξιστές παραμένουν αισιόδοξοι ότι ο καπιταλισμός θα παραπαίει, ανοίγοντας το δρόμο για την προλεταριακή επανάσταση, αλλά αυτό είναι αβέβαιο.
Το παγκόσμιο προλεταριάτο συρρικνώνεται και η ανθρωπότητα φαίνεται να κινείται σε εντελώς διαφορετική κατεύθυνση.
Οι φιλελεύθεροι στοχαστές, ωστόσο, υιοθέτησαν την άποψη του Fukuyama, εξισώνοντας τον κομμουνισμό με μια στιγμή και διακηρύσσοντας τον «αιώνιο καπιταλισμό».
Οι μεταμοντέρνοι διανοούμενοι διερεύνησαν τα περιγράμματα αυτής της νέας κοινωνίας, προτείνοντας ριζοσπαστικές προσεγγίσεις για να αντισταθούν στον καπιταλισμό εκ των έσω — που κυμαίνονται από τον μετασχηματισμό της ατομικής συνείδησης έως τις ανατρεπτικές τεχνολογικές στρατηγικές.
Αυτές οι ιδέες βρήκαν κοινό μεταξύ των αριστερών φιλελεύθερων ελίτ στις ΗΠΑ, επηρεάζοντας τις πολιτικές για την woke κουλτούρα, την κουλτούρα ακύρωσης (cancel culture), τις οικολογικές ατζέντες και την υπέρβαση της ατομικότητας.
Ωστόσο, οι υποστηρικτές και οι επικριτές του νικηφόρου καπιταλισμού συμφώνησαν ότι αντιπροσώπευε το τελικό στάδιο της ανθρωπότητας - πέρα από το οποίο βρίσκεται η μετα-ανθρωπότητα, όπως προβλέπεται από τους μελλοντολόγους που συζητούν την μοναδική κατάσταση όπου η ανθρώπινη θνητότητα αντικαθίσταται από την αθανασία από μία μηχανή που θα καθιστά αιώνια τη συνείδησή μας .
Καλώς ήρθατε στο Matrix.
Έτσι, στην ιδεολογική σύγκρουση, η αστική τάξη θριάμβευσε, διαμορφώνοντας το κυρίαρχο παράδειγμα του «τέλους της ιστορίας».
Ο Trump ως παράγοντας στην παγκόσμια ιστορία
Η ίδια η δυνατότητα εφαρμογής του όρου «στιγμή» στην εποχή του παγκόσμιου θριάμβου του καπιταλισμού, ακόμη και μέσα από τη δυτική πνευματική σφαίρα (όπως έκανε ο Krauthammer), ανοίγει μια μοναδική προοπτική που δεν έχει ακόμη διερευνηθεί και κατανοηθεί πλήρως.
Θα μπορούσε η τρέχουσα, εμφανής κατάρρευση της δυτικής ηγεσίας και η αδυναμία της Δύσης να λειτουργήσει ως παγκόσμιος κριτής της νόμιμης εξουσίας, να έχει επίσης μια ιδεολογική διάσταση;
Θα μπορούσε το τέλος της μονοπολικότητας και της δυτικής ηγεμονίας να σηματοδοτήσει το τέλος του ίδιου του φιλελευθερισμού;
Αυτή η ιδέα υποστηρίζεται από ένα κρίσιμο πολιτικό γεγονός: την εκλογή του Donald Trump ως Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών για δύο θητείες.
Η προεδρία του Trump αντιπροσώπευε μια εντυπωσιακή αποκήρυξη της παγκοσμιοποίησης και του φιλελευθερισμού, αντανακλώντας την πολιτική έκφραση μιας κρίσιμης μάζας δυσαρεστημένων πολιτών που αρνούνται την ιδεολογική και γεωπολιτική θέση των φιλελεύθερων ελίτ, ακόμη και στην καρδιά του μονοπολιτικού κόσμου.
Επιπλέον, ο επιλεγμένος αντιπρόεδρος του Trump για τη δεύτερη θητεία του, JD Vance, αυτοπροσδιορίζεται ανοιχτά ως υπέρμαχος του «μεταφιλελεύθερου συντηρητισμού».
Κατά τη διάρκεια των εκστρατειών του Trump, ο φιλελευθερισμός επικαλούνταν με συνέπεια ως αρνητικός όρος, στοχεύοντας συγκεκριμένα τον «αριστερό φιλελευθερισμό» του Δημοκρατικού Κόμματος. Ωστόσο, μεταξύ των ευρύτερων κύκλων των υποστηρικτών του Trump, ο φιλελευθερισμός έγινε συνώνυμο του εκφυλισμού, της διαφθοράς και της ηθικής έκπτωσης της άρχουσας ελίτ.
Για δεύτερη φορά στην πρόσφατη ιστορία, μια πολιτική προσωπικότητα που επικρίνει ανοιχτά τον φιλελευθερισμό θριάμβευσε στην ίδια την «ακρόπολη» της φιλελεύθερης ιδεολογίας, τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Μεταξύ των υποστηρικτών του Trump, ο φιλελευθερισμός έχει καταλήξει να δαιμονοποιείται εντελώς, αντανακλώντας τη συσχέτισή του με την ηθική και πολιτική παρακμή.
Έτσι, είναι όλο και πιο εύλογο να μιλάμε για το τέλος της «φιλελεύθερης στιγμής».
Ο φιλελευθερισμός, ο οποίος κάποτε θεωρούνταν ο απόλυτος νικητής στην ιστορική εξέλιξη, εμφανίζεται τώρα ως απλώς ένα στάδιο στην ευρύτερη πορεία της ιστορίας, μια φάση με αρχή και τέλος, που περιορίζεται από το γεωγραφικό και ιστορικό του πλαίσιο.
H εναλλακτική ιδεολογία
Η παρακμή του φιλελευθερισμού σηματοδοτεί την εμφάνιση μιας εναλλακτικής ιδεολογίας, μιας νέας παγκόσμιας τάξης και ενός διαφορετικού συνόλου αξιών.
Ο φιλελευθερισμός έχει αποδειχθεί ότι δεν είναι το πεπρωμένο, το τέλος της Ιστορίας, ούτε ένα μη αναστρέψιμο και παγκόσμιο παράδειγμα, αλλά απλώς ένα επεισόδιο — μία εποχή με σαφή χρονικά και χωρικά όρια.
Ο φιλελευθερισμός είναι εγγενώς συνδεδεμένος με το δυτικό μοντέλο της νεωτερικότητας.
Ενώ κέρδισε τις ιδεολογικές μάχες ενάντια σε άλλες ιστορικές μορφές νεωτερικότητας - τον εθνικισμό και τον κομμουνισμό - τελικά έφτασε στο τέλος του.
Μαζί με αυτό, η «μονοπολική στιγμή» που περιγράφει ο Krauthammer και ο ευρύτερος κύκλος της μοναδικής αποικιοκρατικής κυριαρχίας της Δύσης στον κόσμο, που ξεκίνησε με την εποχή των μεγάλων γεωγραφικών ανακαλύψεων τον 15o αιώνα, έχει επίσης τελειώσει.
Η Μεταφιλελεύθερη Εποχή
Η ανθρωπότητα μπαίνει τώρα στην τροχιά μίας μετα-φιλελεύθερης εποχής.
Ωστόσο, αυτή η εποχή αποκλίνει έντονα από τις μαρξιστικές-κομμουνιστικές προσδοκίες του παρελθόντος.
Πρώτον, το παγκόσμιο σοσιαλιστικό πρόταγμα έχει ξεθωριάσει σε μεγάλο βαθμό και τα κύρια προπύργια του —η Σοβιετική Ένωση και η Κίνα— εγκατέλειψαν τις ορθόδοξες μορφές τους, υιοθετώντας πτυχές του φιλελεύθερου μοντέλου σε διαφορετικό βαθμό.
Δεύτερον, οι πρωταρχικές δυνάμεις που ευθύνονται για την κατάρρευση του φιλελευθερισμού είναι οι παραδοσιακές αξίες και οι βαθιές πολιτισμικές ταυτότητες - ΟΧΙ Η ΑΓΟΡΑ.
Η ανθρωπότητα ξεπερνά τον φιλελευθερισμό, όχι μέσω μιας σοσιαλιστικής, υλιστικής ή τεχνολογικής φάσης, αλλά αναβιώνοντας πολιτιστικά και πολιτισμικά πρότυπα τα οποία η δυτική νεωτερικότητα θεώρησε ξεπερασμένα και εξαφανισμένα.
Αυτή η επιστροφή στο προ-νεωτερικό στοιχείο, αντί για συνέχεια της μεταμοντέρνας τροχιάς που έχει τις ρίζες της στη δυτική νεωτερικότητα, καθορίζει την ουσία του μετα-φιλελευθερισμού.
Σε αντίθεση με τις προσδοκίες της αριστερής προοδευτικής σκέψης, ο μεταφιλελευθερισμός αναδύεται ως απόρριψη των καθολικών αξιώσεων της δυτικής σύγχρονης τάξης πραγμάτων.
Αντίθετα, βλέπει τη σύγχρονη εποχή ως ένα προσωρινό φαινόμενο, ένα επεισόδιο που καθοδηγείται από την εξάρτηση ενός συγκεκριμένου πολιτισμού στην ωμή βία και την επιθετική εκμετάλλευση της τεχνολογικής υπεροχής.
Ο μεταφιλελεύθερος κόσμος δεν οραματίζεται τη συνέχιση της δυτικής ηγεμονίας αλλά μια επιστροφή στην πολιτισμική ποικιλομορφία, παρόμοια με την εποχή πριν από την απότομη άνοδο της Δύσης.
Ο φιλελευθερισμός, ως η τελευταία μορφή του δυτικού παγκόσμιου ιμπεριαλισμού, απορρόφησε όλες τις βασικές αρχές της ευρωπαϊκής νεωτερικότητας και τις ώθησε στα λογικά τους άκρα: πολιτική φύλου, woke κουλτούρα, κουλτούρα ακύρωσης, κριτική φυλετική θεωρία, μετα-ανθρωπισμός και μεταμοντέρνα πολιτισμικά πλαίσια.
Το τέλος της φιλελεύθερης στιγμής σηματοδοτεί, όχι μόνο την κατάρρευση του φιλελευθερισμού αλλά και το τέλος της μοναδικής κυριαρχίας της Δύσης στην παγκόσμια ιστορία.
Είναι το τέλος της Δύσης.
Η φιλελεύθερη στιγμή στον Hegel
Η έννοια του «τέλους της ιστορίας» έχει εμφανιστεί επανειλημμένα σε αυτή τη συζήτηση.
Είναι πλέον απαραίτητο να επανεξετάσουμε την ίδια τη θεωρία. Ο όρος προέρχεται από τον Hegel και η σημασία του έχει τις ρίζες του στη φιλοσοφία του.
Τόσο ο Marx όσο και ο Fukuyama υιοθέτησαν αυτήν την έννοια (μέσω του ρωσο-γάλλου εγελιανού Alexander Kojève), αλλά την απογύμνωσαν από τα θεολογικά και μεταφυσικά της θεμέλια.
Στο μοντέλο του Hegel, το τέλος της ιστορίας είναι αχώριστο από την αρχή της.
Στην αρχή της Iστορίας βρίσκεται ο Θεός, κρυμμένος μέσα Της.
Μέσω της αυτο-αναίρεσης, ο Θεός μεταβαίνει στη Φύση.
Στη Φύση, η παρουσία του Θεού είναι λανθάνουσα αλλά ενεργή, και αυτή η λανθάνουσα παρουσία οδηγεί την εμφάνιση της ιστορίας.
Η ιστορία, με τη σειρά της, αντιπροσωπεύει το ξεδίπλωμα του Πνεύματος (Geist).
Με την πάροδο του χρόνου αναδύονται κοινωνίες διαφορετικών τύπων: παραδοσιακές μοναρχίες, δημοκρατίες και κοινωνίες των πολιτών.
Τέλος, η ιστορία κορυφώνεται στη μεγάλη Αυτοκρατορία του Πνεύματος, όπου ο Θεός εκδηλώνεται πληρέστερα στην Πολιτεία — όχι οποιαδήποτε κατάσταση, αλλά μια φιλοσοφική κατάσταση που καθοδηγείται από το Πνεύμα.
Σε αυτό το πλαίσιο, ο φιλελευθερισμός δεν είναι παρά μια στιγμή.
Ακολουθεί τη διάλυση παλαιότερων κρατών και προηγείται της ίδρυσης ενός νέου, αληθινού κράτους που σηματοδοτεί την κορύφωση της ιστορίας.
Τόσο οι μαρξιστές όσο και οι φιλελεύθεροι, απορρίπτοντας τη θεολογική βάση του Hegel, ερμήνευσαν τη θεωρία του σε υλιστικούς όρους. Ξεκίνησαν από τη Φύση, αγνοώντας την αντίληψή του για τον Θεό (το μεταφυσικό στοιχείο), και οδηγήθηκαν στο τέλος στην κοινωνία των πολιτών - τον φιλελευθερισμό - ως το αποκορύφωμα της ιστορίας.
Για φιλελεύθερους όπως ο Fukuyama, η ιστορία τελειώνει όταν ολόκληρη η ανθρωπότητα γίνει μια παγκόσμια κοινωνία των πολιτών.
Οι μαρξιστές, εν τω μεταξύ, οραματίστηκαν την ιστορία να τελειώνει με μια αταξική κομμουνιστική κοινωνία, αν και παρέμενε στο πλαίσιο της κοινωνίας των πολιτών.
Αποκαθιστώντας το πλήρες φιλοσοφικό μοντέλο του Hegel, γίνεται φανερό ότι ο φιλελευθερισμός είναι μόνο μια μεταβατική φάση – αυτό που ο Hegel θα ονόμαζε «στιγμή». Το συμπέρασμά του ανοίγει το δρόμο για την τελική υλοποίηση του Πνεύματος, το οποίο οραματίστηκε ως Αυτοκρατορία του Πνεύματος.
Μεταμοντερνισμός και Μοναρχία
Σε αυτό το πλαίσιο, η ιδέα της μοναρχίας και της καθοδήγησης από έναν ισχυρό εθνικό ηγέτη αποκτά ανανεωμένη σημασία — όχι ως λείψανο του παρελθόντος αλλά ως δυνητικό μοντέλο για το μέλλον.
Η παγκόσμια εποχή της φιλελεύθερης δημοκρατίας και του ρεπουμπλικανισμού έχει φτάσει στο τέλος της.
Οι προσπάθειες για τη δημιουργία μιας παγκόσμιας δημοκρατίας απέτυχαν.
Μέχρι τον Ιανουάριο του 2025, αυτή η αποτυχία θα αναγνωριστεί οριστικά.
Τι ακολουθεί; Οι παράμετροι της μεταφιλελεύθερης εποχής παραμένουν απροσδιόριστες.
Ωστόσο, η αναγνώριση ότι όλη η ευρωπαϊκή νεωτερικότητα - η επιστήμη, ο πολιτισμός, η πολιτική, η τεχνολογία, η κοινωνία και οι αξίες της - ήταν απλώς ένα επεισόδιο, το οποίο κορυφώθηκε σε ένα θλιβερό και άδοξο τέλος, υποδηλώνει ότι το μεταφιλελεύθερο μέλλον θα είναι ριζικά απροσδόκητο.
Ο Hegel προσφέρει μια ένδειξη: η μεταφιλελεύθερη εποχή θα είναι μια εποχή μοναρχιών, ενός ανδρός αρχή...
Η σύγχρονη Ρωσία, ενώ τυπικά εξακολουθεί να είναι μια φιλελεύθερη δημοκρατία, εμφανίζει ήδη τα χαρακτηριστικά μιας μοναρχίας: λαϊκός ηγέτης, μονιμότητα της ανώτατης εξουσίας και έμφαση στις πνευματικές αξίες, την πολιτισμική ταυτότητα και την παράδοση.
Αυτά είναι τα θεμέλια για μια μοναρχική μετάβαση — όχι ως προς τη μορφή, αλλά στην ουσία.
Σε παρόμοια κατεύθυνση κινούνται και άλλοι πολιτισμοί.
Η Ινδία υπό τον Narendra Modi αντικατοπτρίζει ολοένα και περισσότερο το αρχέτυπο ενός ιερού μονάρχη.
H Κίνα υπό τον Xi Jinping επιδεικνύει τα χαρακτηριστικά μιας Κομφουκιανής Αυτοκρατορίας, με τον πρώτο να ενσαρκώνει το αρχέτυπο του «Κίτρινου Αυτοκράτορα».
Ακόμη και ο ισλαμικός κόσμος μπορεί να βρει ολοκλήρωση μέσω ενός εκσυγχρονισμένου χαλιφάτου.
Σε αυτόν τον μεταφιλελεύθερο κόσμο, ακόμη και οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν να δουν μια μοναρχική στροφή.
Διανοητές με επιρροή όπως ο Curtis Yarvin έχουν από καιρό υποστηρίξει τη μοναρχία στην Αμερική.
Πολιτικές προσωπικότητες όπως ο Donald Trump μπορεί να συμβολίζουν αυτή τη στροφή.
Ένα ανοιχτό μέλλον
Ο όρος «φιλελεύθερη στιγμή» έχει επαναστατικές επιπτώσεις για την πολιτική σκέψη.
Αυτό που κάποτε θεωρούνταν αναπόφευκτο πεπρωμένο αποκαλύπτεται ως απλώς ένα φευγαλέο μοτίβο στη μακρά πορεία της ιστορίας.
Αυτή η συνειδητοποίηση ανοίγει την πόρτα στην απεριόριστη πολιτική φαντασία.
Ο μεταφιλελεύθερος κόσμος είναι ένας κόσμος με άπειρες δυνατότητες – όπου οι παραδόσεις του παρελθόντος, ακόμη και οι ξεχασμένες, μπορούν να ανακαλυφθούν εκ νέου ή να επανερμηνευθούν.
Έτσι, οι ντετερμινιστικές επιταγές της ιστορίας ανατρέπονται, προαναγγέλλοντας μια εποχή «πληθυντικών» χρονικών πλαισίων.
Πέρα από τη φιλελεύθερη στιγμή βρίσκεται μια νέα ελευθερία, με διαφορετικούς πολιτισμούς να χαράζουν τα μονοπάτια τους προς τους άγνωστους ορίζοντες ενός μεταφιλελεύθερου μέλλοντος.
www.bankingnews.gr
Πώς αναπτύσσει το επιχείρημά του:
«Η μονοπολική στιγμή» ή το τέλος της ιστορίας;
Στο τεύχος 1990/1991 του περιοδικού Foreign Affairs, ο Αμερικανός πολιτικός επισήμονας Charles Krauthammer δημοσίευσε ένα στρατηγικής σημασίας άρθρο με τίτλο «The Unipolar Moment».
Σε αυτό πρότεινε μια εξήγηση για το τέλος του διπολικού κόσμου.
Μετά την κατάρρευση των χωρών του Συμφώνου της Βαρσοβίας και τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης (η οποία δεν είχε συμβεί ακόμη τη στιγμή της δημοσίευσης του άρθρου), θα αναδυόταν μια νέα παγκόσμια τάξη στην οποία θα παρέμεναν οι Ηνωμένες Πολιτείες και η συλλογική Δύση (ΝΑΤΟ) ο μοναδικός πόλος εξουσίας, θεσπίζοντας κανόνες και νόμους, ενώ συνδέσει τα δικά του συμφέροντα με καθολικά δεσμευτικές παγκόσμιες αξίες.
Ο Krauthammer αποκάλεσε αυτή την de facto παγκόσμια ηγεμονία της Δύσης η «μονοπολική στιγμή».
Λίγο αργότερα, ένας άλλος Αμερικανός, ο Francis Fukuyama , δημοσίευσε το διάσημο μανιφέστο με τίτλο «The End of History»/ Το τέλος της Ιστορίας.
Σε αντίθεση με τον Fukuyama, ο οποίος πρόωρα – από ό,τι φάνηκε - δήλωσε ότι η νίκη της Δύσης επί της υπόλοιπης ανθρωπότητας ήταν πλήρης και ότι όλα τα κράτη θα υιοθετούσαν εφεξής φιλελεύθερη ιδεολογία και αποδέχονταν την κυριαρχία των ΗΠΑ και της Δύσης, ο Krauthammer ήταν πιο συγκρατημένος και προσεκτικός.
Επέλεξε να μιλήσει για μια «στιγμή», αναφερόμενος σε μια de facto κατάσταση στην ισορροπία της παγκόσμιας ισχύος, χωρίς να βιαστεί να βγάλει συμπεράσματα σχετικά με το πόσο ανθεκτική ή μακροχρόνια θα ήταν η μονοπολική τάξη πραγμάτων.
Τα σημάδια της μονοπολικότητας ήταν εμφανή: η σχεδόν καθολική υιοθέτηση του καπιταλισμού, της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, των φιλελευθέρων αξιών, της ιδεολογικής χρήσης των ανθρώπινων δικαιωμάτων, της κυριαρχίας των ειδικών, της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας και της αμερικανικής ηγεμονίας.
Ωστόσο, ο Krauthammer αναγνώρισε την πιθανότητα ότι αυτή η κατάσταση πραγμάτων δεν ήταν μόνιμη αλλά απλώς μια φάση - μια φάση που θα μπορούσε να εξελιχθεί σε ένα μακροπρόθεσμο μοντέλο (επικυρώνοντας τη θέση του Fukuyama) είτε θα μπορούσε αντ 'αυτού να καταλήξει, δίνοντας τη θέση της σε μια διαφορετική παγκόσμια τάξη πραγμάτων.
Το 2002/2003, ο Krauthammer επανεξέτασε τη μελέτη του σε ένα άρθρο με τίτλο «The Unipolar Moment Revisited» που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό National Interest.
Αυτή τη φορά, υποστήριξε ότι μια δεκαετία αργότερα, η μονοπολικότητα είχε όντως αποδειχθεί μια «στιγμή», όχι μια μακροπρόθεσμη παγκόσμια τάξη πραγμάτων.
Πρότεινε ότι σύντομα θα αναδυθούν εναλλακτικά μοντέλα, που θα τροφοδοτούνται από τις εντεινόμενες αντιδυτικές τάσεις παγκοσμίως - ειδικά στις ισλαμικές χώρες, την Κίνα και μια ενισχυμένη Ρωσία υπό την ισχυρή ηγεσία του Vladimor Putin.
Τα επόμενα γεγονότα επιβεβαίωσαν περαιτέρω την πεποίθηση του Krauthammer ότι η «μονοπολική» στιγμή είχε τελειώσει.
Οι ΗΠΑ δεν κατάφεραν να εδραιώσουν την παγκόσμια ηγεσία τους, την οποία κατείχαν πραγματικά τη δεκαετία του 1990, και η δυτική κυριαρχία εισήλθε σε μια φάση παρακμής.
Τώρα, στην καλύτερη περίπτωση, η Δύση θα έπρεπε να συμμετάσχει στην οικοδόμηση ενός πολυπολικού κόσμου με διαφορετική ιδιότητα, χωρίς να επιδιώκει ηγεμονία, για να αποφύγει να μείνει στο περιθώριο της ιστορίας.
Η ομιλία του Putin στο Μόναχο το 2007, η άνοδος του Xi Jinping στην Κίνα και η ταχεία οικονομική ανάπτυξη της χώρας, τα γεγονότα του 2008 στη Γεωργία, η επανάσταση του Maidan της Ουκρανίας και η επανένωση της Ρωσίας με την Κριμαία, η Ειδική Στρατιωτική Επιχείρηση του 2022 και ο πόλεμος μεγάλης κλίμακας στη Μέση Ανατολή το 2023 — όλοι επιβεβαίωσαν στην πράξη ότι οι προσεκτικοί Krauthammer και Samuel Huntington, οι οποίοι προέβλεψαν μια εποχή «σύγκρουσης πολιτισμών», ήταν πολύ πιο κοντά στην αλήθεια από το υπερβολικά αισιόδοξο όραμα του Fukuyama (για τη φιλελεύθερη Δύση).
Σήμερα, είναι σαφές σε κάθε λογικό παρατηρητή ότι ο μονοπολικός κόσμος ήταν απλώς μια «στιγμή», που τώρα δίνει τη θέση της σε ένα νέο παράδειγμα - την πολυπολικότητα ή, καλύτερα, μια «πολυπολική στιγμή».
Πρέπει να τονίσουμε τη σημασία της έννοιας της «στιγμής» στην ανάλυση της παγκόσμιας πολιτικής. Θα παραμείνει κεντρικό σημείο στην περαιτέρω ανάλυσή μας.
Τι ισχύει: Στιγμή ή όχι;
Η συζήτηση για το αν ένα συγκεκριμένο διεθνές, πολιτικό ή ιδεολογικό σύστημα αντιπροσωπεύει κάτι μη αναστρέψιμο ή, αντίθετα, κάτι προσωρινό, μεταβατικό ή ασταθές, έχει μακρά ιστορία.
Οι υποστηρικτές συγκεκριμένων θεωριών συχνά υποστηρίζουν το αναπόφευκτο των προτιμώμενων κοινωνικών καθεστώτων ή μετασχηματισμών τους. Αντίθετα, οι σκεπτικιστές και οι επικριτικοί παρατηρητές προτείνουν εναλλακτικές απόψεις, αντιμετωπίζοντας τέτοια συστήματα ως απλές «στιγμές».
Αυτή η δυναμική φαίνεται ξεκάθαρα στο παράδειγμα του μαρξισμού.
Για τη φιλελεύθερη θεωρία, ο καπιταλισμός και ο αστικός φιλελευθερισμός αντιπροσωπεύουν το πεπρωμένο της ανθρωπότητας - μια μόνιμη κατάσταση στην οποία ο κόσμος γίνεται ομοιόμορφα φιλελεύθερος-καπιταλιστικός και όλοι οι άνθρωποι εντάσσονται τελικά στη μεσαία τάξη, γίνονται αστοί.
Οι μαρξιστές, ωστόσο, θεωρούσαν τον καπιταλισμό ως μια ιστορική φάση της οικονομικής ανάπτυξης.
Ήταν απαραίτητο για την υπέρβαση της προηγούμενης φεουδαρχικής στιγμής αλλά η ίδια θα αντικατασταθεί από τον σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό.
Το προλεταριάτο θα αντικαθιστούσε την αστική τάξη, η ιδιωτική ιδιοκτησία θα καταργηθεί και η ανθρωπότητα θα αποτελείται μόνο από προλετάριους.
Για τους μαρξιστές, ο κομμουνισμός δεν ήταν μια στιγμή» αλλά, ουσιαστικά, το «τέλος της ιστορίας».
Οι σοσιαλιστικές επαναστάσεις του 20ου αιώνα —στη Ρωσία, την Κίνα, το Βιετνάμ, την Κορέα, την Κούβα και αλλού— φάνηκαν να επιβεβαιώνουν τον μαρξισμό.
Ωστόσο, μια παγκόσμια επανάσταση δεν συνέβη και αντ' αυτού εμφανίστηκε ένας διπολικός κόσμος.
Από το 1945 (μετά την κοινή νίκη κομμουνιστών και καπιταλιστών επί της ναζιστικής Γερμανίας) έως το 1991, συνυπήρχαν δύο αντίθετα ιδεολογικά συστήματα.
Κάθε στρατόπεδο ισχυριζόταν ότι το άλλο ήταν απλώς μια «στιγμή» - μια διαλεκτική φάση και όχι το τέλος της ιστορίας. \
Οι κομμουνιστές επέμεναν ότι ο καπιταλισμός θα καταρρεύσει και ο σοσιαλισμός θα θριάμβευε, ενώ οι φιλελεύθεροι υποστήριξαν ότι ο κομμουνισμός ήταν μια απόκλιση από το αστικό μονοπάτι και ότι ο καπιταλισμός θα διαρκέσει για πάντα.
Η μελέτη του Fukuyama για το Τέλος της Ιστορίας απηχούσε αυτήν την πεποίθηση.
Το 1991, φάνηκε ότι είχε δίκιο: το σοσιαλιστικό σύστημα κατέρρευσε και τόσο τα μετασοβιετικά κράτη όσο και η μαοϊκή Κίνα μετατράπηκαν σε οικονομίες της αγοράς, επιβεβαιώνοντας τις φιλελεύθερες προβλέψεις.
Μερικοί μαρξιστές παραμένουν αισιόδοξοι ότι ο καπιταλισμός θα παραπαίει, ανοίγοντας το δρόμο για την προλεταριακή επανάσταση, αλλά αυτό είναι αβέβαιο.
Το παγκόσμιο προλεταριάτο συρρικνώνεται και η ανθρωπότητα φαίνεται να κινείται σε εντελώς διαφορετική κατεύθυνση.
Οι φιλελεύθεροι στοχαστές, ωστόσο, υιοθέτησαν την άποψη του Fukuyama, εξισώνοντας τον κομμουνισμό με μια στιγμή και διακηρύσσοντας τον «αιώνιο καπιταλισμό».
Οι μεταμοντέρνοι διανοούμενοι διερεύνησαν τα περιγράμματα αυτής της νέας κοινωνίας, προτείνοντας ριζοσπαστικές προσεγγίσεις για να αντισταθούν στον καπιταλισμό εκ των έσω — που κυμαίνονται από τον μετασχηματισμό της ατομικής συνείδησης έως τις ανατρεπτικές τεχνολογικές στρατηγικές.
Αυτές οι ιδέες βρήκαν κοινό μεταξύ των αριστερών φιλελεύθερων ελίτ στις ΗΠΑ, επηρεάζοντας τις πολιτικές για την woke κουλτούρα, την κουλτούρα ακύρωσης (cancel culture), τις οικολογικές ατζέντες και την υπέρβαση της ατομικότητας.
Ωστόσο, οι υποστηρικτές και οι επικριτές του νικηφόρου καπιταλισμού συμφώνησαν ότι αντιπροσώπευε το τελικό στάδιο της ανθρωπότητας - πέρα από το οποίο βρίσκεται η μετα-ανθρωπότητα, όπως προβλέπεται από τους μελλοντολόγους που συζητούν την μοναδική κατάσταση όπου η ανθρώπινη θνητότητα αντικαθίσταται από την αθανασία από μία μηχανή που θα καθιστά αιώνια τη συνείδησή μας .
Καλώς ήρθατε στο Matrix.
Έτσι, στην ιδεολογική σύγκρουση, η αστική τάξη θριάμβευσε, διαμορφώνοντας το κυρίαρχο παράδειγμα του «τέλους της ιστορίας».
Ο Trump ως παράγοντας στην παγκόσμια ιστορία
Η ίδια η δυνατότητα εφαρμογής του όρου «στιγμή» στην εποχή του παγκόσμιου θριάμβου του καπιταλισμού, ακόμη και μέσα από τη δυτική πνευματική σφαίρα (όπως έκανε ο Krauthammer), ανοίγει μια μοναδική προοπτική που δεν έχει ακόμη διερευνηθεί και κατανοηθεί πλήρως.
Θα μπορούσε η τρέχουσα, εμφανής κατάρρευση της δυτικής ηγεσίας και η αδυναμία της Δύσης να λειτουργήσει ως παγκόσμιος κριτής της νόμιμης εξουσίας, να έχει επίσης μια ιδεολογική διάσταση;
Θα μπορούσε το τέλος της μονοπολικότητας και της δυτικής ηγεμονίας να σηματοδοτήσει το τέλος του ίδιου του φιλελευθερισμού;
Αυτή η ιδέα υποστηρίζεται από ένα κρίσιμο πολιτικό γεγονός: την εκλογή του Donald Trump ως Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών για δύο θητείες.
Η προεδρία του Trump αντιπροσώπευε μια εντυπωσιακή αποκήρυξη της παγκοσμιοποίησης και του φιλελευθερισμού, αντανακλώντας την πολιτική έκφραση μιας κρίσιμης μάζας δυσαρεστημένων πολιτών που αρνούνται την ιδεολογική και γεωπολιτική θέση των φιλελεύθερων ελίτ, ακόμη και στην καρδιά του μονοπολιτικού κόσμου.
Επιπλέον, ο επιλεγμένος αντιπρόεδρος του Trump για τη δεύτερη θητεία του, JD Vance, αυτοπροσδιορίζεται ανοιχτά ως υπέρμαχος του «μεταφιλελεύθερου συντηρητισμού».
Κατά τη διάρκεια των εκστρατειών του Trump, ο φιλελευθερισμός επικαλούνταν με συνέπεια ως αρνητικός όρος, στοχεύοντας συγκεκριμένα τον «αριστερό φιλελευθερισμό» του Δημοκρατικού Κόμματος. Ωστόσο, μεταξύ των ευρύτερων κύκλων των υποστηρικτών του Trump, ο φιλελευθερισμός έγινε συνώνυμο του εκφυλισμού, της διαφθοράς και της ηθικής έκπτωσης της άρχουσας ελίτ.
Για δεύτερη φορά στην πρόσφατη ιστορία, μια πολιτική προσωπικότητα που επικρίνει ανοιχτά τον φιλελευθερισμό θριάμβευσε στην ίδια την «ακρόπολη» της φιλελεύθερης ιδεολογίας, τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Μεταξύ των υποστηρικτών του Trump, ο φιλελευθερισμός έχει καταλήξει να δαιμονοποιείται εντελώς, αντανακλώντας τη συσχέτισή του με την ηθική και πολιτική παρακμή.
Έτσι, είναι όλο και πιο εύλογο να μιλάμε για το τέλος της «φιλελεύθερης στιγμής».
Ο φιλελευθερισμός, ο οποίος κάποτε θεωρούνταν ο απόλυτος νικητής στην ιστορική εξέλιξη, εμφανίζεται τώρα ως απλώς ένα στάδιο στην ευρύτερη πορεία της ιστορίας, μια φάση με αρχή και τέλος, που περιορίζεται από το γεωγραφικό και ιστορικό του πλαίσιο.
H εναλλακτική ιδεολογία
Η παρακμή του φιλελευθερισμού σηματοδοτεί την εμφάνιση μιας εναλλακτικής ιδεολογίας, μιας νέας παγκόσμιας τάξης και ενός διαφορετικού συνόλου αξιών.
Ο φιλελευθερισμός έχει αποδειχθεί ότι δεν είναι το πεπρωμένο, το τέλος της Ιστορίας, ούτε ένα μη αναστρέψιμο και παγκόσμιο παράδειγμα, αλλά απλώς ένα επεισόδιο — μία εποχή με σαφή χρονικά και χωρικά όρια.
Ο φιλελευθερισμός είναι εγγενώς συνδεδεμένος με το δυτικό μοντέλο της νεωτερικότητας.
Ενώ κέρδισε τις ιδεολογικές μάχες ενάντια σε άλλες ιστορικές μορφές νεωτερικότητας - τον εθνικισμό και τον κομμουνισμό - τελικά έφτασε στο τέλος του.
Μαζί με αυτό, η «μονοπολική στιγμή» που περιγράφει ο Krauthammer και ο ευρύτερος κύκλος της μοναδικής αποικιοκρατικής κυριαρχίας της Δύσης στον κόσμο, που ξεκίνησε με την εποχή των μεγάλων γεωγραφικών ανακαλύψεων τον 15o αιώνα, έχει επίσης τελειώσει.
Η Μεταφιλελεύθερη Εποχή
Η ανθρωπότητα μπαίνει τώρα στην τροχιά μίας μετα-φιλελεύθερης εποχής.
Ωστόσο, αυτή η εποχή αποκλίνει έντονα από τις μαρξιστικές-κομμουνιστικές προσδοκίες του παρελθόντος.
Πρώτον, το παγκόσμιο σοσιαλιστικό πρόταγμα έχει ξεθωριάσει σε μεγάλο βαθμό και τα κύρια προπύργια του —η Σοβιετική Ένωση και η Κίνα— εγκατέλειψαν τις ορθόδοξες μορφές τους, υιοθετώντας πτυχές του φιλελεύθερου μοντέλου σε διαφορετικό βαθμό.
Δεύτερον, οι πρωταρχικές δυνάμεις που ευθύνονται για την κατάρρευση του φιλελευθερισμού είναι οι παραδοσιακές αξίες και οι βαθιές πολιτισμικές ταυτότητες - ΟΧΙ Η ΑΓΟΡΑ.
Η ανθρωπότητα ξεπερνά τον φιλελευθερισμό, όχι μέσω μιας σοσιαλιστικής, υλιστικής ή τεχνολογικής φάσης, αλλά αναβιώνοντας πολιτιστικά και πολιτισμικά πρότυπα τα οποία η δυτική νεωτερικότητα θεώρησε ξεπερασμένα και εξαφανισμένα.
Αυτή η επιστροφή στο προ-νεωτερικό στοιχείο, αντί για συνέχεια της μεταμοντέρνας τροχιάς που έχει τις ρίζες της στη δυτική νεωτερικότητα, καθορίζει την ουσία του μετα-φιλελευθερισμού.
Σε αντίθεση με τις προσδοκίες της αριστερής προοδευτικής σκέψης, ο μεταφιλελευθερισμός αναδύεται ως απόρριψη των καθολικών αξιώσεων της δυτικής σύγχρονης τάξης πραγμάτων.
Αντίθετα, βλέπει τη σύγχρονη εποχή ως ένα προσωρινό φαινόμενο, ένα επεισόδιο που καθοδηγείται από την εξάρτηση ενός συγκεκριμένου πολιτισμού στην ωμή βία και την επιθετική εκμετάλλευση της τεχνολογικής υπεροχής.
Ο μεταφιλελεύθερος κόσμος δεν οραματίζεται τη συνέχιση της δυτικής ηγεμονίας αλλά μια επιστροφή στην πολιτισμική ποικιλομορφία, παρόμοια με την εποχή πριν από την απότομη άνοδο της Δύσης.
Ο φιλελευθερισμός, ως η τελευταία μορφή του δυτικού παγκόσμιου ιμπεριαλισμού, απορρόφησε όλες τις βασικές αρχές της ευρωπαϊκής νεωτερικότητας και τις ώθησε στα λογικά τους άκρα: πολιτική φύλου, woke κουλτούρα, κουλτούρα ακύρωσης, κριτική φυλετική θεωρία, μετα-ανθρωπισμός και μεταμοντέρνα πολιτισμικά πλαίσια.
Το τέλος της φιλελεύθερης στιγμής σηματοδοτεί, όχι μόνο την κατάρρευση του φιλελευθερισμού αλλά και το τέλος της μοναδικής κυριαρχίας της Δύσης στην παγκόσμια ιστορία.
Είναι το τέλος της Δύσης.
Η φιλελεύθερη στιγμή στον Hegel
Η έννοια του «τέλους της ιστορίας» έχει εμφανιστεί επανειλημμένα σε αυτή τη συζήτηση.
Είναι πλέον απαραίτητο να επανεξετάσουμε την ίδια τη θεωρία. Ο όρος προέρχεται από τον Hegel και η σημασία του έχει τις ρίζες του στη φιλοσοφία του.
Τόσο ο Marx όσο και ο Fukuyama υιοθέτησαν αυτήν την έννοια (μέσω του ρωσο-γάλλου εγελιανού Alexander Kojève), αλλά την απογύμνωσαν από τα θεολογικά και μεταφυσικά της θεμέλια.
Στο μοντέλο του Hegel, το τέλος της ιστορίας είναι αχώριστο από την αρχή της.
Στην αρχή της Iστορίας βρίσκεται ο Θεός, κρυμμένος μέσα Της.
Μέσω της αυτο-αναίρεσης, ο Θεός μεταβαίνει στη Φύση.
Στη Φύση, η παρουσία του Θεού είναι λανθάνουσα αλλά ενεργή, και αυτή η λανθάνουσα παρουσία οδηγεί την εμφάνιση της ιστορίας.
Η ιστορία, με τη σειρά της, αντιπροσωπεύει το ξεδίπλωμα του Πνεύματος (Geist).
Με την πάροδο του χρόνου αναδύονται κοινωνίες διαφορετικών τύπων: παραδοσιακές μοναρχίες, δημοκρατίες και κοινωνίες των πολιτών.
Τέλος, η ιστορία κορυφώνεται στη μεγάλη Αυτοκρατορία του Πνεύματος, όπου ο Θεός εκδηλώνεται πληρέστερα στην Πολιτεία — όχι οποιαδήποτε κατάσταση, αλλά μια φιλοσοφική κατάσταση που καθοδηγείται από το Πνεύμα.
Σε αυτό το πλαίσιο, ο φιλελευθερισμός δεν είναι παρά μια στιγμή.
Ακολουθεί τη διάλυση παλαιότερων κρατών και προηγείται της ίδρυσης ενός νέου, αληθινού κράτους που σηματοδοτεί την κορύφωση της ιστορίας.
Τόσο οι μαρξιστές όσο και οι φιλελεύθεροι, απορρίπτοντας τη θεολογική βάση του Hegel, ερμήνευσαν τη θεωρία του σε υλιστικούς όρους. Ξεκίνησαν από τη Φύση, αγνοώντας την αντίληψή του για τον Θεό (το μεταφυσικό στοιχείο), και οδηγήθηκαν στο τέλος στην κοινωνία των πολιτών - τον φιλελευθερισμό - ως το αποκορύφωμα της ιστορίας.
Για φιλελεύθερους όπως ο Fukuyama, η ιστορία τελειώνει όταν ολόκληρη η ανθρωπότητα γίνει μια παγκόσμια κοινωνία των πολιτών.
Οι μαρξιστές, εν τω μεταξύ, οραματίστηκαν την ιστορία να τελειώνει με μια αταξική κομμουνιστική κοινωνία, αν και παρέμενε στο πλαίσιο της κοινωνίας των πολιτών.
Αποκαθιστώντας το πλήρες φιλοσοφικό μοντέλο του Hegel, γίνεται φανερό ότι ο φιλελευθερισμός είναι μόνο μια μεταβατική φάση – αυτό που ο Hegel θα ονόμαζε «στιγμή». Το συμπέρασμά του ανοίγει το δρόμο για την τελική υλοποίηση του Πνεύματος, το οποίο οραματίστηκε ως Αυτοκρατορία του Πνεύματος.
Μεταμοντερνισμός και Μοναρχία
Σε αυτό το πλαίσιο, η ιδέα της μοναρχίας και της καθοδήγησης από έναν ισχυρό εθνικό ηγέτη αποκτά ανανεωμένη σημασία — όχι ως λείψανο του παρελθόντος αλλά ως δυνητικό μοντέλο για το μέλλον.
Η παγκόσμια εποχή της φιλελεύθερης δημοκρατίας και του ρεπουμπλικανισμού έχει φτάσει στο τέλος της.
Οι προσπάθειες για τη δημιουργία μιας παγκόσμιας δημοκρατίας απέτυχαν.
Μέχρι τον Ιανουάριο του 2025, αυτή η αποτυχία θα αναγνωριστεί οριστικά.
Τι ακολουθεί; Οι παράμετροι της μεταφιλελεύθερης εποχής παραμένουν απροσδιόριστες.
Ωστόσο, η αναγνώριση ότι όλη η ευρωπαϊκή νεωτερικότητα - η επιστήμη, ο πολιτισμός, η πολιτική, η τεχνολογία, η κοινωνία και οι αξίες της - ήταν απλώς ένα επεισόδιο, το οποίο κορυφώθηκε σε ένα θλιβερό και άδοξο τέλος, υποδηλώνει ότι το μεταφιλελεύθερο μέλλον θα είναι ριζικά απροσδόκητο.
Ο Hegel προσφέρει μια ένδειξη: η μεταφιλελεύθερη εποχή θα είναι μια εποχή μοναρχιών, ενός ανδρός αρχή...
Η σύγχρονη Ρωσία, ενώ τυπικά εξακολουθεί να είναι μια φιλελεύθερη δημοκρατία, εμφανίζει ήδη τα χαρακτηριστικά μιας μοναρχίας: λαϊκός ηγέτης, μονιμότητα της ανώτατης εξουσίας και έμφαση στις πνευματικές αξίες, την πολιτισμική ταυτότητα και την παράδοση.
Αυτά είναι τα θεμέλια για μια μοναρχική μετάβαση — όχι ως προς τη μορφή, αλλά στην ουσία.
Σε παρόμοια κατεύθυνση κινούνται και άλλοι πολιτισμοί.
Η Ινδία υπό τον Narendra Modi αντικατοπτρίζει ολοένα και περισσότερο το αρχέτυπο ενός ιερού μονάρχη.
H Κίνα υπό τον Xi Jinping επιδεικνύει τα χαρακτηριστικά μιας Κομφουκιανής Αυτοκρατορίας, με τον πρώτο να ενσαρκώνει το αρχέτυπο του «Κίτρινου Αυτοκράτορα».
Ακόμη και ο ισλαμικός κόσμος μπορεί να βρει ολοκλήρωση μέσω ενός εκσυγχρονισμένου χαλιφάτου.
Σε αυτόν τον μεταφιλελεύθερο κόσμο, ακόμη και οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν να δουν μια μοναρχική στροφή.
Διανοητές με επιρροή όπως ο Curtis Yarvin έχουν από καιρό υποστηρίξει τη μοναρχία στην Αμερική.
Πολιτικές προσωπικότητες όπως ο Donald Trump μπορεί να συμβολίζουν αυτή τη στροφή.
Ένα ανοιχτό μέλλον
Ο όρος «φιλελεύθερη στιγμή» έχει επαναστατικές επιπτώσεις για την πολιτική σκέψη.
Αυτό που κάποτε θεωρούνταν αναπόφευκτο πεπρωμένο αποκαλύπτεται ως απλώς ένα φευγαλέο μοτίβο στη μακρά πορεία της ιστορίας.
Αυτή η συνειδητοποίηση ανοίγει την πόρτα στην απεριόριστη πολιτική φαντασία.
Ο μεταφιλελεύθερος κόσμος είναι ένας κόσμος με άπειρες δυνατότητες – όπου οι παραδόσεις του παρελθόντος, ακόμη και οι ξεχασμένες, μπορούν να ανακαλυφθούν εκ νέου ή να επανερμηνευθούν.
Έτσι, οι ντετερμινιστικές επιταγές της ιστορίας ανατρέπονται, προαναγγέλλοντας μια εποχή «πληθυντικών» χρονικών πλαισίων.
Πέρα από τη φιλελεύθερη στιγμή βρίσκεται μια νέα ελευθερία, με διαφορετικούς πολιτισμούς να χαράζουν τα μονοπάτια τους προς τους άγνωστους ορίζοντες ενός μεταφιλελεύθερου μέλλοντος.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών