Το τέλος της παγκοσμιoποίησης - Βιώνουμε ιστορικά μια παρόμοια κατάσταση με τη «συνεννόηση των Τριών Αυτοκρατόρων» επί Otto von Bismarc μετά το τέλος του Γαλλοπρωσικού πολέμου (1871) και την ήττα της Γαλλίας
Ανατρέποντας άρδην την παγκόσμια τάξη πραγμάτων όπως είχε διαμορφωθεί μεταπολεμικά, ο Donald Trump κατηγορείται ότι επαναφέρει τον κόσμο πίσω σε μια εποχή όπου οι μεγάλες δυνάμεις επιβάλλουν την αυτοκρατορική τους βούληση στους αδύναμους.
Θα μπορούσε εύκολα να διαπιστωθεί ότι η στρατιωτική επιχείρηση του Vladimir Putin στη Ουκρανία ανέτρεψε τις ισορροπίες της παλαιάς τάξης... ενώ η ανάληψη από τον Donald Trump της προεδρίας των ΗΠΑ στις 20 Ιανουαρίου 2025 λειτουργεί ως επιταχυντής για το μετασχηματισμό του σε αυτό που θα μπορούσαμε να πούμε Νέα Τάξη.
Ο αμερικανικό αφήγημα
Οι ΗΠΑ είχαν κατορθώσει να πείσουν μεταπολεμικά ότι η επιβολή των συμφερόντων τους σχετιζόταν με κάποιες «αξίες» - στην πραγματικότητα επρόκειτο για την επιβολή των συμφερόντων της μοναδικής υπερδύναμης και ενός μοναδικού συστήματος αξιών, αυτών της φιλελεύθερης δημοκρατίας, με το προκάλυμμα «κανόνων» μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου και την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1989-1990.
Έχουμε με δυναμικό τρόπο την επιστροφή στο προσκήνιο των εθνικών συμφερόντων: Η Ρωσία θέλει μέρος της Ουκρανίας, η Κίνα δεν αποδέχεται την ανεξαρτησία της Ταϊβάν και τώρα ο πρόεδρος των ΗΠΑ φαίνεται να ακολουθεί το παράδειγμά τους - είτε χαρακτηρίζοντας τον Καναδά ως την «51η πολιτεία των ΗΠΑ», επιμένοντας «πρέπει να ελέγχουμε» τη Γροιλανδία ή εκδιώκοντας τα κινεζικά συμφέροντα από τη Διώρυγα του Παναμά μέσω της συντονισμένης δράσης με τον μεγαλύτερο διαχειριστή κεφαλαίων στον κόσμο, την BlackRock.
Οι ιστορικές αναλογίες από το 19ο αιώνα
Μία παρόμοια κατάσταση με τη «συνεννόηση των Τριών Αυτοκρατόρων» επί Otto von Bismarc μετά το τέλος του Γαλλοπρωσικού πολέμου (1871) και την ήττα της Γαλλίας
Οι Ηνωμένες Πολιτείες υπερασπίζονταν κάποτε την κρατική κυριαρχία και το διεθνές δίκαιο «μεταφρασμένα» στη γλώσσα των δικών τους συμφερόντων, η επιστροφή του εθνικού συμφέροντος στη διεθνή πολιτική σηματοδοτεί την επιστροφή στις μέρες όπου ο κόσμος ήταν διαιρεμένος σε σφαίρες επιρροής.
Χαρακτηριστικά ο Αμερικανός υπουργός Άμυνας Pete Hegseth διατύπωσε την ιδέα μίας αμερικανικής στρατιωτικής βάσης για την ασφάλεια της Διώρυγας του Παναμά, μιας στρατηγικής για το παγκόσμιο εμπόριο πλωτής οδού που ελέγχεται από τις Ηνωμένες Πολιτείες μέχρι το 1999, την οποία η κυβέρνηση Trump έχει δεσμευτεί να «ανακτήσει».
Τα σχόλια του απηχούν μια ευρύτερη πραγματικότητα σχεδόν 35 χρόνια μετά την εισβολή των Ηνωμένων Πολιτειών προκειμένου να ανατρέψουν τον δικτάτορα του Παναμά Manuel Noriega, θυμίζοντας ότι στην πράξη οι διαδοχικές κυβερνήσεις των ΗΠΑ θεωρούσαν τη Λατινική Αμερική «την αυλή της Αμερικής».
Σφαίρες επιρροής
«Η κυβέρνηση Τραμπ 2.0 αποδέχεται σε μεγάλο βαθμό τον γνωστό ορισμό της μεγάλης δύναμης και των ‘‘σφαιρών επιρροής’’», δήλωσε στο Γαλλικό Πρακτορείο ο καθηγητής Jeffrey Mankoff, του Πανεπιστημίου του Κεντάκι.
Ο Ινδός διπλωμάτης Jawed Ashraf ανέφερε ότι «μιλώντας ανοιχτά για τη Γροιλανδία, τον Καναδά, τη Διώρυγα του Παναμά, η νέα κυβέρνηση μπορεί να έχει επιταχύνει τη διολίσθηση της παγκόσμιας τάξης» προς την επιστροφή στην κυριαρχία των μεγάλων δυνάμεων».
Ο παγκόσμιος θεματοφύλακας της της διεθνούς τάξης
Από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, οι Ηνωμένες Πολιτείες υποδύονταν το θεματοφύλακα μιας διεθνούς τάξης «βασισμένης στις ιδέες της ίσης κυριαρχίας και εδαφικής ακεραιότητας των χωρών», δήλωσε ο Αμερικανός Jeffrey Mankoff, του Κέντρου Στρατηγικών και Διεθνών Μελετών. Ωστόσο, αυτές οι αρχές έρχονται σε αντίθεση με το πώς η Ρωσία και η Κίνα βλέπουν τα δικά τους συμφέροντα» οπότε θα υπάρξει εκ νέου μοίρασμα του κόσμου, σύμφωνα με τον συγγραφέα του βιβλίου Empires of Eurasia: how imperial legacies shape international security.
Και οι δύο χώρες είναι «οι ίδιες προϊόντα αυτοκρατοριών και συνεχίζουν να λειτουργούν με πολλούς τρόπους ως αυτοκρατορίες», επιδιώκοντας να επιδείξουν την ισχύ τους για λόγους κύρους, εξουσίας ή ασφάλειας», επισήμανε ο Mankoff.
Αυτό δεν σημαίνει ότι οι σφαίρες επιρροής εξαφανίστηκαν με την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης. «Ακόμα και τότε, οι ΗΠΑ και οι δυτικοί σύμμαχοι προσπάθησαν να επεκτείνουν τη σφαίρα επιρροής τους προς τα ανατολικά σε στον χώρο της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και στη συνέχεια η ρωσική σφαίρα επιρροής», τόνισε ο Ashraf, πρώην σύμβουλος του Ινδού πρωθυπουργού Narendra Modi.
Όμως, μέχρι την επιστροφή του Trump, οι Ηνωμένες Πολιτείες εκμεταλλεύονταν τη θέση τους ως «παγκόσμιου χωροφύλακα» για να αποκρούσουν τις αντίθετες ιμπεριαλιστικές φιλοδοξίες και ταυτόχρονα να προωθούν τα δικά τους συμφέροντα.
Αναθεώρηση του status quo
Τώρα που ο Donald Trump φαίνεται να θεωρεί το κόστος της τήρησης μιας τάξης βάσει κανόνων που αμφισβητείται από τους αντιπάλους του και επικρίνεται όλο και περισσότερο στον υπόλοιπο κόσμο πολύ ακριβό, οι Ηνωμένες Πολιτείες συμβάλλουν στις ρωγμές αυτής της τάξης με τη βοήθεια της Ρωσίας και της Κίνας.
Και καθώς η διεθνής τάξη αποδυναμώνεται, οι μεγάλες δυνάμεις «βλέπουν ευκαιρίες για άλλη μια φορά να συμπεριφέρονται με αυτοκρατορικό τρόπο», είπε ο Mankoff.
Όπως και στη Γιάλτα το 1945, όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Σοβιετική Ένωση μοίρασαν τον κόσμο μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο μεταξύ των αντίστοιχων ζωνών επιρροής τους, η Ουάσιγκτον, το Πεκίνο και η Μόσχα είναι δυνατόν και πάλι να συμφωνήσουν να μοιράσουν εκ νέου τον κόσμο.
«Η βελτίωση των δεσμών μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και των γεωπολιτικών αντιπάλων τους, της Ρωσίας και της Κίνας, φαίνεται να είναι μονόδρομος», δήλωσε τον Μάρτιο ο Derek Grossman, της δεξαμενής σκέψης RAND Corporation των Ηνωμένων Πολιτειών.
Αλλά το παζάρι για το ποιος θα κυριαρχήσει σε τι και πού θα ήταν πιθανότατα θα αποβεί εις βάρος τρίτων χωρών.
Η νέα παγκόσμια τάξη
«Οι σημερινές μεγάλες δυνάμεις επιδιώκουν να διαπραγματευτούν μια νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων κυρίως μεταξύ τους», έγραψε στο περιοδικό Foreign Affairs η Monica Toft, καθηγήτρια διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Tufts της Μασαχουσέτης.
«Σε ένα σενάριο στο οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Κίνα και η Ρωσία συμφωνούν από κοινού ότι έχουν ζωτικό συμφέρον να αποφύγουν έναν πυρηνικό πόλεμο, η αναγνώριση των σφαιρών επιρροής μπορεί να χρησιμεύσει ως μηχανισμός για την αποτροπή της κλιμάκωσης», επισήμανε η Toft.
Εάν συνέβαινε αυτό, «οι διαπραγματεύσεις για τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία θα μπορούσαν να μοιάζουν με μια νέα Γιάλτα», πρόσθεσε.
Ωστόσο, το σενάριο μιας Ουκρανίας την οποία ο Trump θεωρεί ότι έχει ενσωματωθεί στη σφαίρα της Ρωσίας είναι πιθανό να προκαλέσει ανατριχίλα σε πολλούς στην Ευρώπη -ιδίως στην ίδια την Ουκρανία.
Η επιτυχία ή η αποτυχία της Ουκρανίας να υπερασπιστεί την κυριαρχία της θα έχει μεγάλο αντίκτυπο σε σχέση με το πώς θα διαμορφωθεί το παγκόσμιο σύστημα σε μια γενιά από τώρα», είπε ο Mankoff.
«Στον κόσμο του Trump, οι Ευρωπαίοι χρειάζονται τη δική τους σφαίρα επιρροής», δήλωσε ο Rym Momtaz, ερευνητής στο Carnegie Endowment for Peace. «Για τις πρώην αυτοκρατορικές δυνάμεις, οι Ευρωπαίοι φαίνονται να έχουν υποχωρήσει, καθώς οι σφαίρες επιρροής του 19oυ αιώνα επανέρχονται ως η οργανωτική αρχή της παγκόσμιας τάξης».
www.bankingnews.gr
Θα μπορούσε εύκολα να διαπιστωθεί ότι η στρατιωτική επιχείρηση του Vladimir Putin στη Ουκρανία ανέτρεψε τις ισορροπίες της παλαιάς τάξης... ενώ η ανάληψη από τον Donald Trump της προεδρίας των ΗΠΑ στις 20 Ιανουαρίου 2025 λειτουργεί ως επιταχυντής για το μετασχηματισμό του σε αυτό που θα μπορούσαμε να πούμε Νέα Τάξη.
Ο αμερικανικό αφήγημα
Οι ΗΠΑ είχαν κατορθώσει να πείσουν μεταπολεμικά ότι η επιβολή των συμφερόντων τους σχετιζόταν με κάποιες «αξίες» - στην πραγματικότητα επρόκειτο για την επιβολή των συμφερόντων της μοναδικής υπερδύναμης και ενός μοναδικού συστήματος αξιών, αυτών της φιλελεύθερης δημοκρατίας, με το προκάλυμμα «κανόνων» μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου και την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1989-1990.
Έχουμε με δυναμικό τρόπο την επιστροφή στο προσκήνιο των εθνικών συμφερόντων: Η Ρωσία θέλει μέρος της Ουκρανίας, η Κίνα δεν αποδέχεται την ανεξαρτησία της Ταϊβάν και τώρα ο πρόεδρος των ΗΠΑ φαίνεται να ακολουθεί το παράδειγμά τους - είτε χαρακτηρίζοντας τον Καναδά ως την «51η πολιτεία των ΗΠΑ», επιμένοντας «πρέπει να ελέγχουμε» τη Γροιλανδία ή εκδιώκοντας τα κινεζικά συμφέροντα από τη Διώρυγα του Παναμά μέσω της συντονισμένης δράσης με τον μεγαλύτερο διαχειριστή κεφαλαίων στον κόσμο, την BlackRock.
Οι ιστορικές αναλογίες από το 19ο αιώνα
Μία παρόμοια κατάσταση με τη «συνεννόηση των Τριών Αυτοκρατόρων» επί Otto von Bismarc μετά το τέλος του Γαλλοπρωσικού πολέμου (1871) και την ήττα της Γαλλίας
Οι Ηνωμένες Πολιτείες υπερασπίζονταν κάποτε την κρατική κυριαρχία και το διεθνές δίκαιο «μεταφρασμένα» στη γλώσσα των δικών τους συμφερόντων, η επιστροφή του εθνικού συμφέροντος στη διεθνή πολιτική σηματοδοτεί την επιστροφή στις μέρες όπου ο κόσμος ήταν διαιρεμένος σε σφαίρες επιρροής.
Χαρακτηριστικά ο Αμερικανός υπουργός Άμυνας Pete Hegseth διατύπωσε την ιδέα μίας αμερικανικής στρατιωτικής βάσης για την ασφάλεια της Διώρυγας του Παναμά, μιας στρατηγικής για το παγκόσμιο εμπόριο πλωτής οδού που ελέγχεται από τις Ηνωμένες Πολιτείες μέχρι το 1999, την οποία η κυβέρνηση Trump έχει δεσμευτεί να «ανακτήσει».
Τα σχόλια του απηχούν μια ευρύτερη πραγματικότητα σχεδόν 35 χρόνια μετά την εισβολή των Ηνωμένων Πολιτειών προκειμένου να ανατρέψουν τον δικτάτορα του Παναμά Manuel Noriega, θυμίζοντας ότι στην πράξη οι διαδοχικές κυβερνήσεις των ΗΠΑ θεωρούσαν τη Λατινική Αμερική «την αυλή της Αμερικής».
Σφαίρες επιρροής
«Η κυβέρνηση Τραμπ 2.0 αποδέχεται σε μεγάλο βαθμό τον γνωστό ορισμό της μεγάλης δύναμης και των ‘‘σφαιρών επιρροής’’», δήλωσε στο Γαλλικό Πρακτορείο ο καθηγητής Jeffrey Mankoff, του Πανεπιστημίου του Κεντάκι.
Ο Ινδός διπλωμάτης Jawed Ashraf ανέφερε ότι «μιλώντας ανοιχτά για τη Γροιλανδία, τον Καναδά, τη Διώρυγα του Παναμά, η νέα κυβέρνηση μπορεί να έχει επιταχύνει τη διολίσθηση της παγκόσμιας τάξης» προς την επιστροφή στην κυριαρχία των μεγάλων δυνάμεων».
Ο παγκόσμιος θεματοφύλακας της της διεθνούς τάξης
Από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, οι Ηνωμένες Πολιτείες υποδύονταν το θεματοφύλακα μιας διεθνούς τάξης «βασισμένης στις ιδέες της ίσης κυριαρχίας και εδαφικής ακεραιότητας των χωρών», δήλωσε ο Αμερικανός Jeffrey Mankoff, του Κέντρου Στρατηγικών και Διεθνών Μελετών. Ωστόσο, αυτές οι αρχές έρχονται σε αντίθεση με το πώς η Ρωσία και η Κίνα βλέπουν τα δικά τους συμφέροντα» οπότε θα υπάρξει εκ νέου μοίρασμα του κόσμου, σύμφωνα με τον συγγραφέα του βιβλίου Empires of Eurasia: how imperial legacies shape international security.
Και οι δύο χώρες είναι «οι ίδιες προϊόντα αυτοκρατοριών και συνεχίζουν να λειτουργούν με πολλούς τρόπους ως αυτοκρατορίες», επιδιώκοντας να επιδείξουν την ισχύ τους για λόγους κύρους, εξουσίας ή ασφάλειας», επισήμανε ο Mankoff.
Αυτό δεν σημαίνει ότι οι σφαίρες επιρροής εξαφανίστηκαν με την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης. «Ακόμα και τότε, οι ΗΠΑ και οι δυτικοί σύμμαχοι προσπάθησαν να επεκτείνουν τη σφαίρα επιρροής τους προς τα ανατολικά σε στον χώρο της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και στη συνέχεια η ρωσική σφαίρα επιρροής», τόνισε ο Ashraf, πρώην σύμβουλος του Ινδού πρωθυπουργού Narendra Modi.
Όμως, μέχρι την επιστροφή του Trump, οι Ηνωμένες Πολιτείες εκμεταλλεύονταν τη θέση τους ως «παγκόσμιου χωροφύλακα» για να αποκρούσουν τις αντίθετες ιμπεριαλιστικές φιλοδοξίες και ταυτόχρονα να προωθούν τα δικά τους συμφέροντα.
Αναθεώρηση του status quo
Τώρα που ο Donald Trump φαίνεται να θεωρεί το κόστος της τήρησης μιας τάξης βάσει κανόνων που αμφισβητείται από τους αντιπάλους του και επικρίνεται όλο και περισσότερο στον υπόλοιπο κόσμο πολύ ακριβό, οι Ηνωμένες Πολιτείες συμβάλλουν στις ρωγμές αυτής της τάξης με τη βοήθεια της Ρωσίας και της Κίνας.
Και καθώς η διεθνής τάξη αποδυναμώνεται, οι μεγάλες δυνάμεις «βλέπουν ευκαιρίες για άλλη μια φορά να συμπεριφέρονται με αυτοκρατορικό τρόπο», είπε ο Mankoff.
Όπως και στη Γιάλτα το 1945, όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Σοβιετική Ένωση μοίρασαν τον κόσμο μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο μεταξύ των αντίστοιχων ζωνών επιρροής τους, η Ουάσιγκτον, το Πεκίνο και η Μόσχα είναι δυνατόν και πάλι να συμφωνήσουν να μοιράσουν εκ νέου τον κόσμο.
«Η βελτίωση των δεσμών μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και των γεωπολιτικών αντιπάλων τους, της Ρωσίας και της Κίνας, φαίνεται να είναι μονόδρομος», δήλωσε τον Μάρτιο ο Derek Grossman, της δεξαμενής σκέψης RAND Corporation των Ηνωμένων Πολιτειών.
Αλλά το παζάρι για το ποιος θα κυριαρχήσει σε τι και πού θα ήταν πιθανότατα θα αποβεί εις βάρος τρίτων χωρών.
Η νέα παγκόσμια τάξη
«Οι σημερινές μεγάλες δυνάμεις επιδιώκουν να διαπραγματευτούν μια νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων κυρίως μεταξύ τους», έγραψε στο περιοδικό Foreign Affairs η Monica Toft, καθηγήτρια διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Tufts της Μασαχουσέτης.
«Σε ένα σενάριο στο οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Κίνα και η Ρωσία συμφωνούν από κοινού ότι έχουν ζωτικό συμφέρον να αποφύγουν έναν πυρηνικό πόλεμο, η αναγνώριση των σφαιρών επιρροής μπορεί να χρησιμεύσει ως μηχανισμός για την αποτροπή της κλιμάκωσης», επισήμανε η Toft.
Εάν συνέβαινε αυτό, «οι διαπραγματεύσεις για τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία θα μπορούσαν να μοιάζουν με μια νέα Γιάλτα», πρόσθεσε.
Ωστόσο, το σενάριο μιας Ουκρανίας την οποία ο Trump θεωρεί ότι έχει ενσωματωθεί στη σφαίρα της Ρωσίας είναι πιθανό να προκαλέσει ανατριχίλα σε πολλούς στην Ευρώπη -ιδίως στην ίδια την Ουκρανία.
Η επιτυχία ή η αποτυχία της Ουκρανίας να υπερασπιστεί την κυριαρχία της θα έχει μεγάλο αντίκτυπο σε σχέση με το πώς θα διαμορφωθεί το παγκόσμιο σύστημα σε μια γενιά από τώρα», είπε ο Mankoff.
«Στον κόσμο του Trump, οι Ευρωπαίοι χρειάζονται τη δική τους σφαίρα επιρροής», δήλωσε ο Rym Momtaz, ερευνητής στο Carnegie Endowment for Peace. «Για τις πρώην αυτοκρατορικές δυνάμεις, οι Ευρωπαίοι φαίνονται να έχουν υποχωρήσει, καθώς οι σφαίρες επιρροής του 19oυ αιώνα επανέρχονται ως η οργανωτική αρχή της παγκόσμιας τάξης».
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών