Οι Βενεζουελάνοι είναι έτοιμοι για μια εκεχειρία -μπορεί η κυβέρνηση και η αντιπολίτευση να την καταφέρουν;
Στις 30 Απριλίου, ηγέτες της αντιπολίτευσης της Βενεζουέλας, μεταξύ των οποίων ο Πρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης και αυτοανακηρυγμένος προσωρινός πρόεδρος [της χώρας] Juan Guaidó, συγκεντρώθηκαν πριν από την αυγή σε έναν αυτοκινητόδρομο τριών λωρίδων στο Καράκας για να διακηρύξουν την έναρξη της «Επιχείρησης Ελευθερίας», μια εξέγερσης για να απελευθερωθεί η Βενεζουέλα.
Ωστόσο, η απελευθέρωση αποδείχθηκε φευγαλέα.
Ένα συνονθύλευμα από υποτιθέμενους αντάρτες μυστικούς αστυνομικούς είχε συγκεντρωθεί για την εξέγερση, αλλά μέσα σε δύο ώρες από την διακήρυξή της, είχαν στριμωχτεί στα οχήματά τους και έφυγαν γρήγορα.
Όπως αναφέρει ένα μέλος της αντιπολίτευσης ενθυμούμενο εκείνη την στιγμή: «Είχε τελειώσει πριν ξεκινήσει».
Η Επιχείρηση Ελευθερία ήταν η τελευταία μιας σειράς προσπαθειών, με επικεφαλής τον Γκουαϊδό και υποκινημένες από τις Ηνωμένες Πολιτείες και διάφορες κυβερνήσεις της Λατινικής Αμερικής, να ανατρέψουν τον πρόεδρο της Βενεζουέλας, Νικολάς Μαδούρο, τον οποίο κατηγορούν ως δικτάτορα που οδηγεί την χώρα του πίσω στην οικονομική Λίθινη Εποχή.
Αλλά η αποτυχία της εξέγερσης του Απριλίου ώθησε υποστηρικτές τόσο του Maduro όσο και του Guaidó να κάνουν κάποια ενδοσκόπηση.
Η αντιπολίτευση και οι υποστηρικτές της στην Ουάσινγκτον δεν αναμένουν πλέον ότι ο Maduro θα φύγει εύκολα από την εξουσία.
Η Βραζιλία και η Κολομβία δεν πιστεύουν πλέον ότι μια γρήγορη κυβερνητική αλλαγή στην Βενεζουέλα θα σταματήσει την ροή των μεταναστών στα σύνορά τους.
Και η πεποίθηση της κυβέρνησης της Βενεζουέλας ότι οι θιασώτες του τσαβισμού -το μαζικό κίνημα που δημιούργησε ο προκάτοχος του Maduro, Hugo Chávez- θα ενωθούν γύρω από τον Maduro έχει, τουλάχιστον, πληγεί.
«Μια μετριοπαθής θέση είναι πλέον μια λογική θέση», μου είπε ένας πρώην ανώτερος αξιωματούχος των Τσαβιστών.
Δύο φορές τον Μάιο, Νορβηγοί διπλωμάτες κάλεσαν υψηλού επιπέδου αντιπροσωπείες και από τις δύο πλευρές στο Όσλο για διακριτικές συνομιλίες, οι οποίες επί του παρόντος παραμένουν σε αναμονή.
Οι εμπλεκόμενες ξένες δυνάμεις υποχώρησαν από την εχθρική ρητορική τους και έχουν αρχίσει να διερευνούν την πιθανότητα μιας ύφεσης μεταξύ της κυβέρνησης της Βενεζουέλας και της αντιπολίτευσής της.
Τον Μάιο και τον Ιούνιο, αντίστοιχα, κορυφαίοι διπλωμάτες από τις ΗΠΑ και την Κολομβία πέταξαν στην Ρωσία για να συζητήσουν για την Βενεζουέλα με τον Ρώσο υπουργό Εξωτερικών, Σεργκέι Λαβρόφ.
Ο Καναδάς φλέρταρε την Κούβα αναζητώντας μια ειρηνική διευθέτηση στην διαμάχη.
Η Διεθνής Ομάδα Επαφής που στηρίζεται από την ΕΕ, η οποία υποστηρίζει την διαμεσολάβηση, έχει επιδιώξει να στρατολογήσει τα λατινοαμερικανικά κράτη και την Κίνα στον σκοπό της.
Αλλά ακόμα και όταν οι ξένες δυνάμεις φτάνουν αποσπασματικά για μια συμφωνία, οι ισχυρά φιλο-Μαδουρικές και φιλο-Γκαϊδικές ομάδες παραμένουν πεπεισμένες ότι η αιτία τους θα θριαμβεύσει στο τέλος.
Ένας κοινοβουλευτικός, μετριοπαθής της αντιπολίτευσης, μου είπε ότι ένα κοινό ρεφρέν και από τις δύο πλευρές είναι: «Γιατί πρέπει να διαπραγματευτούμε αν μπορούμε ακόμα να τους γονατίσουμε;».
Οι ηγέτες των φιλοκυβερνητικών και εκείνων υπέρ της αντιπολίτευσης έχουν πλήρη έλλειψη εμπιστοσύνης ο ένας στα κίνητρα του άλλου, πιστεύουν ότι μια ολοκληρωτική νίκη είναι δυνατή ακόμη και αν δεν είναι ακριβώς πίσω από την γωνία.
Η υπόθεση για μια λύση μετά από διαπραγμάτευση ενισχύεται καθημερινά, αλλά έως ότου οι πολιτικές ελίτ της χώρας μπορέσουν να ξεπεράσουν τον φόβο τους οι μεν για τις δε και να αντισταθούν στην πίεση από τους πιο πολωμένους υποστηρικτές τους, μια τέτοια λύση θα παραμένει εκτός βεληνεκούς και η Βενεζουέλα θα βυθίζεται περαιτέρω στην κρίση.
Ένας φευγαλέος συμβιβασμός
Η κυβέρνηση και η αντιπολίτευση της Βενεζουέλας είναι σε αδιέξοδο.
Η πρώτη δεν μπορεί να αγνοήσει τις κυρώσεις των ΗΠΑ και ένα περιφερειακό διπλωματικό μποϊκοτάζ, ενώ η δεύτερη δυσανασχετεί με την αποτυχία της να κερδίσει στήριξη από τον στρατό και τους δυσαρεστημένους κρατικούς αξιωματούχους.
Η οικονομία της χώρας, η οποία έχει μειωθεί κατά 50% από το 2013 έως το 2018, θα μπορούσε να χάσει το ένα τρίτο της αξίας της φέτος.
Οι ελλείψεις σε μετρητά, τρόφιμα και φάρμακα έχουν επιδεινωθεί λόγω των διακοπών ρεύματος και της διανομής καυσίμων [με δελτίο].
Στην πνιγηρή βορειοδυτική πετρελαϊκή επαρχία Zulia που περιορίζεται σε λίγες ώρες ηλεκτρικής ενέργειας την ημέρα, οι αγορές βρομούν από το σάπιο κρέας και τα αυτοκίνητα μπορεί να περιμένουν ως έξι ημέρες στην ουρά για βενζίνη.
Στις νότιες επαρχίες Bolívar και Amazonas, ο χρυσός αντικατέστησε το άνευ αξίας νόμισμα της Βενεζουέλας ως το προτιμώμενο μέσο ανταλλαγής. Τέσσερα εκατομμύρια Βενεζουελάνοι έχουν ήδη εγκαταλείψει την χώρα.
Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι περισσότεροι Βενεζουελάνοι είναι ανοικτοί σε έναν συμβιβασμό.
Σύμφωνα με την σεβαστή δημοσκοπική [εταιρεία] Datanálisis, πάνω από το 50% του πληθυσμού υποστηρίζει μια πολιτική συμφωνία μεταξύ της κυβέρνησης και της αντιπολίτευσης.
Αυτός ο ρεαλισμός είναι εμφανής ακόμη και μεταξύ των υποστηρικτών του Maduro.
Παρόλο που οι Τσαβιστές πάντα απέρριπταν τον ισχυρισμό του Guaidó ότι η επανεκλογή του Μαδούρο το 2018 ήταν νοθευμένη, διαφωνούν μεταξύ τους για το πόσο αδιάλλακτοι θα έπρεπε να είναι στο να αντικρούουν τις απαιτήσεις της αντιπολίτευσης.
Μεταξύ των κλάδων και των υποκλάδων του τσαβισμού στην κεντρική και επαρχιακή κυβέρνηση, στον στρατό, στα κοινοτικά συμβούλια και στους διανοούμενους, ένας αυξανόμενος αριθμός νομιμοφρόνων έχει αρχίσει να αναγνωρίζει ότι η κυβέρνηση πρέπει να κάνει κάποιες βασικές παραχωρήσεις -πρόωρες και προεδρικές εκλογές, θεσμικές μεταρρυθμίσεις και μια δόση κατανομής της εξουσίας- προκειμένου να αποτραπεί η συλλογική καταστροφή. «Εμείς, ως κυβέρνηση, δεν μπορούμε να δεχτούμε αυτό το επίπεδο ασφυξίας», μου είπε ένας πρώην αντιπρόεδρος.
Ο Maduro, έχοντας επιβιώσει από την φετινή έφοδο διπλωματικής, οικονομικής και πολιτικής πίεσης, θα πρέπει καταρχήν να είναι σε θέση να σφυρηλατήσει μια ικανοποιητική ειρηνευτική συμφωνία.
Ήδη έχει επιτρέψει διεθνή ανθρωπιστική βοήθεια [να εισέλθει] στην χώρα, άνοιξε και πάλι τα σύνορα της Βενεζουέλας με την Κολομβία και την Βραζιλία και κάλεσε την Ύπατη Αρμοστή του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, Michelle Bachelet, για μια [επίσημη] επίσκεψη.
Ως το επόμενο βήμα του, θα μπορούσε να προσπαθήσει να πετύχει μια συμφωνία με την αντιπολίτευση και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Θα μπορούσε, για παράδειγμα, να συμφωνήσει να διεξαγάγει νέες, υπό διεθνή παρακολούθηση προεδρικές εκλογές το επόμενο έτος, υπό τις προϋποθέσεις ότι θα παραμείνει στην θέση του μέχρι τότε (η αντιπολίτευση έχει απαιτήσει να φύγει αμέσως), ότι τα πολιτικά και οικονομικά δόγματα του κινήματός του θα εγγραφούν σε ένα μεταρρυθμισμένο σύνταγμα, και ότι ο ίδιος και οι συνάδελφοί του τύχουν διαβεβαίωσης για ασυλία από μελλοντική δίωξη.
Παρόλο που μια τέτοια συμφωνία είναι καταρχήν πιθανή, στην πράξη είναι απίθανο να επιτευχθεί βραχυπρόθεσμα.
Η εξέγερση του Απριλίου θα έπρεπε να έχει πείσει την ηγεσία της Βενεζουέλας για τις αρετές του ρεαλισμού.
Αντιθέτως, έχει κάνει το αντίθετο, αυξάνοντας την παράνοια του Maduro και ενισχύοντας τους μοχλούς των σκληροπυρηνικών στο πλαίσιο του καθεστώτος του.
Μεγάλο μέρος του παρασκηνίου της εξέγερσης παραμένει ένα μυστήριο, όμως η κυβέρνηση και η αντιπολίτευση συμφωνούν σε μια λεπτομέρεια. Πρωτοπαλίκαρα του καθεστώτος -συμπεριλαμβανομένου του επί μακρόν αρχηγού των ενόπλων δυνάμεων, Βλαντιμίρ Παντρίνο Λόπεζ, και του υπερ-πιστού δικαστή του Ανωτάτου Δικαστηρίου, Maikel Moreno- είχαν υπογράψει ένα εγκεκριμένο από τις ΗΠΑ σχέδιο για να ανατρέψουν τον Μαδούρο και να τον αντικαταστήσουν με μια μεταβατική πολιτικο-στρατιωτική κυβέρνηση ή μια χούντα.
Κατά την εκδοχή της κυβέρνησης, η συνωμοσία δεν ήταν τίποτα περισσότερο από ένα τέχνασμα που σχεδιάστηκε για να ξεσκεπάσει δυνητικούς αντάρτες.
Για την αντιπολίτευση, καθώς και για διάφορους καλά ενημερωμένους αναλυτές, ήταν μια πραγματική προσπάθεια να αποπεμφθεί ο πρόεδρος, να αποκατασταθεί μια ελάχιστη σταθερότητα και να αρθούν οι κυρώσεις των ΗΠΑ. Από την μέρα που έγινε η εξέγερση, ο Padrino López διακήρυξε την συνεχιζόμενη πίστη του στον Chavismo, αλλά τα δημόσια σχόλιά του ήταν αινιγματικά και αορίστως απειλητικά για την κυβέρνησή του.
Σε μια στρατιωτική τελετή τον Μάιο, είπε: «Όλοι πρέπει να κρατηθούμε σφιχτά, μέχρι να περάσει η καταιγίδα και επιτέλους να μπορέσουμε να δούμε τα πρόσωπα εκείνων που θα παραμείνουν».
Ενώ η εξέγερση του Απριλίου έπληξε την πίστη του Maduro σε προσωπικότητες όπως ο Padrino López, επέκτεινε την επιρροή του πιο διαβόητου σκληροπυρηνικού της κυβέρνησης, του Diosdado Cabello, επικεφαλής της Εθνικής Συντακτικής Συνέλευσης και πρώην στρατιωτικού αξιωματούχου με τεράστια επιρροή στις ένοπλες δυνάμεις.
Ο Cabello προσέφερε στη Maduro σταθερή στήριξη κατά την διάρκεια της εξέγερσης και σύντομα επανεγκατέστησε τον σύμμαχό του, Gustavo González López, ως επικεφαλής της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (SEBIN), της μυστικής αστυνομίας της χώρας.
Έκτοτε, σχεδόν 20 βουλευτές της αντιπολίτευσης φυλακίστηκαν ή εξαναγκάστηκαν να εξοριστούν από μυστικούς πράκτορες της SEBIN, ενισχύοντας την πεποίθηση, μεταξύ των αντιπάλων της κυβέρνησης, ότι η Βενεζουέλα γίνεται αστυνομικό κράτος.
Στο πυρετώδες πολιτικό κλίμα του Καράκας, εν τω μεταξύ, οι πολιτικοί γνώστες καταδεικνύουν την εξασθενημένη εμπιστοσύνη μεταξύ των ισχυρότερων προσωπικοτήτων της χώρας.
Ένας πρώην ανώτερος Τσαβιστής μού είπε ότι η συμβουλή του προς τον Maduro είναι απλή: «Είτε διαπραγματεύσου [με την αντιπολίτευση] είτε εσύ ο ίδιος είσαι υπό διαπραγμάτευση».
Μεταξύ Σκύλλας και Χάρυβδης
Η αδυναμία στις τάξεις του Maduro βοηθά να εξηγηθεί η απροθυμία της κυβέρνησης, στις συνομιλίες στο Όσλο, να προσφέρει στην αντιπολίτευση οτιδήποτε μοιάζει με μια χειρονομία καλής θέλησης, όπως η μαζική απελευθέρωση πολιτικών κρατουμένων (30 απελευθερώθηκαν κατά την επίσκεψη της Bachelet, αλλά πάνω από 700 παραμένουν στην φυλακή) ή ένα τέλος στο δικαστικό διωγμό της αντιπολίτευσης.
Ενώ οι περισσότεροι Βενεζουελάνοι και πολλοί Τσαβιστές είναι έτοιμοι να υποστηρίξουν τις συνομιλίες, ο Μαδούρο φαίνεται να φοβάται να προσφέρει παραχωρήσεις που θα μπορούσαν να προκαλέσουν την δυσαρέσκεια των σκληροπυρηνικών συμμάχων του, από τους οποίους εξαρτάται όλο και περισσότερο η εξουσία του.
Καθώς η θέση του Μαδούρο έχει σκληρύνει, το ίδιο ισχύει και για του Guaidó.
Η Επιχείρηση Ελευθερία ήταν η πράξη μιας αντιπολίτευσης πεπεισμένης ότι ο Maduro ήταν έτοιμος να ανατραπεί.
Ακόμη και μετά την αποτυχία της επιχείρησης, αυτή η πεποίθηση φάνηκε δύσκολο να κλονιστεί.
Για να περιπλέξει τα θέματα για τον Guaidó, η εξέγερση ανέδειξε τα πιο ριζοσπαστικά μέλη της αντιπολίτευσης, μεταξύ των οποίων και ο Leopoldo López, ο χαρισματικός ηγέτης του κόμματος του Guaidó.
Μετά από πέντε χρόνια σε αιχμαλωσία, ο López απελευθερώθηκε από εξεγερμένους μυστικούς αστυνομικούς το πρωί της εξέγερσης και έκτοτε κατέφυγε στην ισπανική πρεσβεία. Αν και η επιστροφή του στην κοινή θέα ήταν βραχύβια, ο López επέμεινε επανειλημμένα στις συνεντεύξεις του στα μέσα μαζικής ενημέρωσης ότι οι ημέρες της κυβέρνησης είναι μετρημένες και ότι ο στρατός και οι πολίτες θα ενωθούν για να ελευθερώσουν την Βενεζουέλα.
Ο López μέχρι που μελέτησε την πιθανότητα ξένης στρατιωτικής παρέμβασης.
Όταν ρωτήθηκε γι’ αυτό σε μια συνέντευξη, είπε, «Δεν μπορούμε να απορρίψουμε κανένα μέσο αγώνα».
Το κύριο αποτέλεσμα των ριζοσπαστών όπως ο López ήταν να αυξήσει τις προσδοκίες και να περιορίσει το περιθώριο ελιγμών της αντιπολίτευσης.
Οι ρεαλιστές της αντιπολίτευσης παραδέχονται ότι ξοδεύουν την εργασιακή τους ζωή με τον φόβο ότι θα προξενήσουν την οργή των συναδέλφων τους και ιδιαίτερα των ριζοσπαστών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου ασυμβίβαστα μέλη της διασποράς της Βενεζουέλας προσπαθούν συχνά να διατηρήσουν την πίεση στην αντιπολίτευση [μέχρι να πετύχει τους στόχους της].
Οι ηγέτες που προσπαθούν να υιοθετήσουν μια μετριοπαθή στάση διατρέχουν τον κίνδυνο να λιντσαριστούν δημοσίως από εκείνους που επιμένουν ότι ο τσαβισμός είναι ένα κακό που πρέπει να εξαφανιστεί.
Τέτοιες απόψεις, που εκφράζονται καθημερινά και ενισχύονται από ανώτερους αξιωματούχους των ΗΠΑ, όπως ο σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας, John Bolton, χρησίμευσαν για να στηρίξουν τους φόβους των Τσαβιστών ότι οποιαδήποτε προσπάθεια διαπραγμάτευσης με την αντιπολίτευση θα ήταν αυτοκτονική.
Έτσι είναι η τραγωδία της Βενεζουέλας σήμερα: Η οικονομική δυστυχία και η πολιτική κρίση πείθουν τις ξένες δυνάμεις και τον πληθυσμό της Βενεζουέλας ότι η διευθέτηση μέσω διαπραγματεύσεων είναι ο μόνος δρόμος προς τα εμπρός, αλλά οι ηγέτες της κυβέρνησης και της αντιπολίτευσης βρίσκονται σε επαφή με τους πιο σκληροπυρηνικούς υποστηρικτές τους, οι οποίοι όχι μόνο φοβούνται και απεχθάνονται ο ένας τον άλλο, αλλά πιστεύουν, ενάντια σε κάθε αποδεικτικό στοιχείο, ότι η νίκη δεν απέχει πολύ.
Η διεθνής πίεση από τους συμμάχους και στις δύο πλευρές θα διαδραματίσει έναν ρόλο στην προσπάθειά τους να φτάσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.
Μέχρις ότου οι βάσεις και των δύο πολιτικών κινημάτων -και της σιωπηρής πλειοψηφίας των Βενεζουελάνων- να μπορέσουν να αλλάξουν τους υπολογισμούς των ηγετών τους, η χώρα ρισκάρει περισσότερα από τα ίδια: Παρατεταμένο αδιέξοδο, εμφύλιες διαμάχες, και δεινά για τους απλούς ανθρώπους.
Ivan Briscoe (διευθυντής Προγράμματος για την Λατινική Αμερική και την Καραϊβική στο International Crisis Group)
www.bankingnews.gr
Ωστόσο, η απελευθέρωση αποδείχθηκε φευγαλέα.
Ένα συνονθύλευμα από υποτιθέμενους αντάρτες μυστικούς αστυνομικούς είχε συγκεντρωθεί για την εξέγερση, αλλά μέσα σε δύο ώρες από την διακήρυξή της, είχαν στριμωχτεί στα οχήματά τους και έφυγαν γρήγορα.
Όπως αναφέρει ένα μέλος της αντιπολίτευσης ενθυμούμενο εκείνη την στιγμή: «Είχε τελειώσει πριν ξεκινήσει».
Η Επιχείρηση Ελευθερία ήταν η τελευταία μιας σειράς προσπαθειών, με επικεφαλής τον Γκουαϊδό και υποκινημένες από τις Ηνωμένες Πολιτείες και διάφορες κυβερνήσεις της Λατινικής Αμερικής, να ανατρέψουν τον πρόεδρο της Βενεζουέλας, Νικολάς Μαδούρο, τον οποίο κατηγορούν ως δικτάτορα που οδηγεί την χώρα του πίσω στην οικονομική Λίθινη Εποχή.
Αλλά η αποτυχία της εξέγερσης του Απριλίου ώθησε υποστηρικτές τόσο του Maduro όσο και του Guaidó να κάνουν κάποια ενδοσκόπηση.
Η αντιπολίτευση και οι υποστηρικτές της στην Ουάσινγκτον δεν αναμένουν πλέον ότι ο Maduro θα φύγει εύκολα από την εξουσία.
Η Βραζιλία και η Κολομβία δεν πιστεύουν πλέον ότι μια γρήγορη κυβερνητική αλλαγή στην Βενεζουέλα θα σταματήσει την ροή των μεταναστών στα σύνορά τους.
Και η πεποίθηση της κυβέρνησης της Βενεζουέλας ότι οι θιασώτες του τσαβισμού -το μαζικό κίνημα που δημιούργησε ο προκάτοχος του Maduro, Hugo Chávez- θα ενωθούν γύρω από τον Maduro έχει, τουλάχιστον, πληγεί.
«Μια μετριοπαθής θέση είναι πλέον μια λογική θέση», μου είπε ένας πρώην ανώτερος αξιωματούχος των Τσαβιστών.
Δύο φορές τον Μάιο, Νορβηγοί διπλωμάτες κάλεσαν υψηλού επιπέδου αντιπροσωπείες και από τις δύο πλευρές στο Όσλο για διακριτικές συνομιλίες, οι οποίες επί του παρόντος παραμένουν σε αναμονή.
Οι εμπλεκόμενες ξένες δυνάμεις υποχώρησαν από την εχθρική ρητορική τους και έχουν αρχίσει να διερευνούν την πιθανότητα μιας ύφεσης μεταξύ της κυβέρνησης της Βενεζουέλας και της αντιπολίτευσής της.
Τον Μάιο και τον Ιούνιο, αντίστοιχα, κορυφαίοι διπλωμάτες από τις ΗΠΑ και την Κολομβία πέταξαν στην Ρωσία για να συζητήσουν για την Βενεζουέλα με τον Ρώσο υπουργό Εξωτερικών, Σεργκέι Λαβρόφ.
Ο Καναδάς φλέρταρε την Κούβα αναζητώντας μια ειρηνική διευθέτηση στην διαμάχη.
Η Διεθνής Ομάδα Επαφής που στηρίζεται από την ΕΕ, η οποία υποστηρίζει την διαμεσολάβηση, έχει επιδιώξει να στρατολογήσει τα λατινοαμερικανικά κράτη και την Κίνα στον σκοπό της.
Αλλά ακόμα και όταν οι ξένες δυνάμεις φτάνουν αποσπασματικά για μια συμφωνία, οι ισχυρά φιλο-Μαδουρικές και φιλο-Γκαϊδικές ομάδες παραμένουν πεπεισμένες ότι η αιτία τους θα θριαμβεύσει στο τέλος.
Ένας κοινοβουλευτικός, μετριοπαθής της αντιπολίτευσης, μου είπε ότι ένα κοινό ρεφρέν και από τις δύο πλευρές είναι: «Γιατί πρέπει να διαπραγματευτούμε αν μπορούμε ακόμα να τους γονατίσουμε;».
Οι ηγέτες των φιλοκυβερνητικών και εκείνων υπέρ της αντιπολίτευσης έχουν πλήρη έλλειψη εμπιστοσύνης ο ένας στα κίνητρα του άλλου, πιστεύουν ότι μια ολοκληρωτική νίκη είναι δυνατή ακόμη και αν δεν είναι ακριβώς πίσω από την γωνία.
Η υπόθεση για μια λύση μετά από διαπραγμάτευση ενισχύεται καθημερινά, αλλά έως ότου οι πολιτικές ελίτ της χώρας μπορέσουν να ξεπεράσουν τον φόβο τους οι μεν για τις δε και να αντισταθούν στην πίεση από τους πιο πολωμένους υποστηρικτές τους, μια τέτοια λύση θα παραμένει εκτός βεληνεκούς και η Βενεζουέλα θα βυθίζεται περαιτέρω στην κρίση.
Ένας φευγαλέος συμβιβασμός
Η κυβέρνηση και η αντιπολίτευση της Βενεζουέλας είναι σε αδιέξοδο.
Η πρώτη δεν μπορεί να αγνοήσει τις κυρώσεις των ΗΠΑ και ένα περιφερειακό διπλωματικό μποϊκοτάζ, ενώ η δεύτερη δυσανασχετεί με την αποτυχία της να κερδίσει στήριξη από τον στρατό και τους δυσαρεστημένους κρατικούς αξιωματούχους.
Η οικονομία της χώρας, η οποία έχει μειωθεί κατά 50% από το 2013 έως το 2018, θα μπορούσε να χάσει το ένα τρίτο της αξίας της φέτος.
Οι ελλείψεις σε μετρητά, τρόφιμα και φάρμακα έχουν επιδεινωθεί λόγω των διακοπών ρεύματος και της διανομής καυσίμων [με δελτίο].
Στην πνιγηρή βορειοδυτική πετρελαϊκή επαρχία Zulia που περιορίζεται σε λίγες ώρες ηλεκτρικής ενέργειας την ημέρα, οι αγορές βρομούν από το σάπιο κρέας και τα αυτοκίνητα μπορεί να περιμένουν ως έξι ημέρες στην ουρά για βενζίνη.
Στις νότιες επαρχίες Bolívar και Amazonas, ο χρυσός αντικατέστησε το άνευ αξίας νόμισμα της Βενεζουέλας ως το προτιμώμενο μέσο ανταλλαγής. Τέσσερα εκατομμύρια Βενεζουελάνοι έχουν ήδη εγκαταλείψει την χώρα.
Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι περισσότεροι Βενεζουελάνοι είναι ανοικτοί σε έναν συμβιβασμό.
Σύμφωνα με την σεβαστή δημοσκοπική [εταιρεία] Datanálisis, πάνω από το 50% του πληθυσμού υποστηρίζει μια πολιτική συμφωνία μεταξύ της κυβέρνησης και της αντιπολίτευσης.
Αυτός ο ρεαλισμός είναι εμφανής ακόμη και μεταξύ των υποστηρικτών του Maduro.
Παρόλο που οι Τσαβιστές πάντα απέρριπταν τον ισχυρισμό του Guaidó ότι η επανεκλογή του Μαδούρο το 2018 ήταν νοθευμένη, διαφωνούν μεταξύ τους για το πόσο αδιάλλακτοι θα έπρεπε να είναι στο να αντικρούουν τις απαιτήσεις της αντιπολίτευσης.
Μεταξύ των κλάδων και των υποκλάδων του τσαβισμού στην κεντρική και επαρχιακή κυβέρνηση, στον στρατό, στα κοινοτικά συμβούλια και στους διανοούμενους, ένας αυξανόμενος αριθμός νομιμοφρόνων έχει αρχίσει να αναγνωρίζει ότι η κυβέρνηση πρέπει να κάνει κάποιες βασικές παραχωρήσεις -πρόωρες και προεδρικές εκλογές, θεσμικές μεταρρυθμίσεις και μια δόση κατανομής της εξουσίας- προκειμένου να αποτραπεί η συλλογική καταστροφή. «Εμείς, ως κυβέρνηση, δεν μπορούμε να δεχτούμε αυτό το επίπεδο ασφυξίας», μου είπε ένας πρώην αντιπρόεδρος.
Ο Maduro, έχοντας επιβιώσει από την φετινή έφοδο διπλωματικής, οικονομικής και πολιτικής πίεσης, θα πρέπει καταρχήν να είναι σε θέση να σφυρηλατήσει μια ικανοποιητική ειρηνευτική συμφωνία.
Ήδη έχει επιτρέψει διεθνή ανθρωπιστική βοήθεια [να εισέλθει] στην χώρα, άνοιξε και πάλι τα σύνορα της Βενεζουέλας με την Κολομβία και την Βραζιλία και κάλεσε την Ύπατη Αρμοστή του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, Michelle Bachelet, για μια [επίσημη] επίσκεψη.
Ως το επόμενο βήμα του, θα μπορούσε να προσπαθήσει να πετύχει μια συμφωνία με την αντιπολίτευση και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Θα μπορούσε, για παράδειγμα, να συμφωνήσει να διεξαγάγει νέες, υπό διεθνή παρακολούθηση προεδρικές εκλογές το επόμενο έτος, υπό τις προϋποθέσεις ότι θα παραμείνει στην θέση του μέχρι τότε (η αντιπολίτευση έχει απαιτήσει να φύγει αμέσως), ότι τα πολιτικά και οικονομικά δόγματα του κινήματός του θα εγγραφούν σε ένα μεταρρυθμισμένο σύνταγμα, και ότι ο ίδιος και οι συνάδελφοί του τύχουν διαβεβαίωσης για ασυλία από μελλοντική δίωξη.
Παρόλο που μια τέτοια συμφωνία είναι καταρχήν πιθανή, στην πράξη είναι απίθανο να επιτευχθεί βραχυπρόθεσμα.
Η εξέγερση του Απριλίου θα έπρεπε να έχει πείσει την ηγεσία της Βενεζουέλας για τις αρετές του ρεαλισμού.
Αντιθέτως, έχει κάνει το αντίθετο, αυξάνοντας την παράνοια του Maduro και ενισχύοντας τους μοχλούς των σκληροπυρηνικών στο πλαίσιο του καθεστώτος του.
Μεγάλο μέρος του παρασκηνίου της εξέγερσης παραμένει ένα μυστήριο, όμως η κυβέρνηση και η αντιπολίτευση συμφωνούν σε μια λεπτομέρεια. Πρωτοπαλίκαρα του καθεστώτος -συμπεριλαμβανομένου του επί μακρόν αρχηγού των ενόπλων δυνάμεων, Βλαντιμίρ Παντρίνο Λόπεζ, και του υπερ-πιστού δικαστή του Ανωτάτου Δικαστηρίου, Maikel Moreno- είχαν υπογράψει ένα εγκεκριμένο από τις ΗΠΑ σχέδιο για να ανατρέψουν τον Μαδούρο και να τον αντικαταστήσουν με μια μεταβατική πολιτικο-στρατιωτική κυβέρνηση ή μια χούντα.
Κατά την εκδοχή της κυβέρνησης, η συνωμοσία δεν ήταν τίποτα περισσότερο από ένα τέχνασμα που σχεδιάστηκε για να ξεσκεπάσει δυνητικούς αντάρτες.
Για την αντιπολίτευση, καθώς και για διάφορους καλά ενημερωμένους αναλυτές, ήταν μια πραγματική προσπάθεια να αποπεμφθεί ο πρόεδρος, να αποκατασταθεί μια ελάχιστη σταθερότητα και να αρθούν οι κυρώσεις των ΗΠΑ. Από την μέρα που έγινε η εξέγερση, ο Padrino López διακήρυξε την συνεχιζόμενη πίστη του στον Chavismo, αλλά τα δημόσια σχόλιά του ήταν αινιγματικά και αορίστως απειλητικά για την κυβέρνησή του.
Σε μια στρατιωτική τελετή τον Μάιο, είπε: «Όλοι πρέπει να κρατηθούμε σφιχτά, μέχρι να περάσει η καταιγίδα και επιτέλους να μπορέσουμε να δούμε τα πρόσωπα εκείνων που θα παραμείνουν».
Ενώ η εξέγερση του Απριλίου έπληξε την πίστη του Maduro σε προσωπικότητες όπως ο Padrino López, επέκτεινε την επιρροή του πιο διαβόητου σκληροπυρηνικού της κυβέρνησης, του Diosdado Cabello, επικεφαλής της Εθνικής Συντακτικής Συνέλευσης και πρώην στρατιωτικού αξιωματούχου με τεράστια επιρροή στις ένοπλες δυνάμεις.
Ο Cabello προσέφερε στη Maduro σταθερή στήριξη κατά την διάρκεια της εξέγερσης και σύντομα επανεγκατέστησε τον σύμμαχό του, Gustavo González López, ως επικεφαλής της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (SEBIN), της μυστικής αστυνομίας της χώρας.
Έκτοτε, σχεδόν 20 βουλευτές της αντιπολίτευσης φυλακίστηκαν ή εξαναγκάστηκαν να εξοριστούν από μυστικούς πράκτορες της SEBIN, ενισχύοντας την πεποίθηση, μεταξύ των αντιπάλων της κυβέρνησης, ότι η Βενεζουέλα γίνεται αστυνομικό κράτος.
Στο πυρετώδες πολιτικό κλίμα του Καράκας, εν τω μεταξύ, οι πολιτικοί γνώστες καταδεικνύουν την εξασθενημένη εμπιστοσύνη μεταξύ των ισχυρότερων προσωπικοτήτων της χώρας.
Ένας πρώην ανώτερος Τσαβιστής μού είπε ότι η συμβουλή του προς τον Maduro είναι απλή: «Είτε διαπραγματεύσου [με την αντιπολίτευση] είτε εσύ ο ίδιος είσαι υπό διαπραγμάτευση».
Μεταξύ Σκύλλας και Χάρυβδης
Η αδυναμία στις τάξεις του Maduro βοηθά να εξηγηθεί η απροθυμία της κυβέρνησης, στις συνομιλίες στο Όσλο, να προσφέρει στην αντιπολίτευση οτιδήποτε μοιάζει με μια χειρονομία καλής θέλησης, όπως η μαζική απελευθέρωση πολιτικών κρατουμένων (30 απελευθερώθηκαν κατά την επίσκεψη της Bachelet, αλλά πάνω από 700 παραμένουν στην φυλακή) ή ένα τέλος στο δικαστικό διωγμό της αντιπολίτευσης.
Ενώ οι περισσότεροι Βενεζουελάνοι και πολλοί Τσαβιστές είναι έτοιμοι να υποστηρίξουν τις συνομιλίες, ο Μαδούρο φαίνεται να φοβάται να προσφέρει παραχωρήσεις που θα μπορούσαν να προκαλέσουν την δυσαρέσκεια των σκληροπυρηνικών συμμάχων του, από τους οποίους εξαρτάται όλο και περισσότερο η εξουσία του.
Καθώς η θέση του Μαδούρο έχει σκληρύνει, το ίδιο ισχύει και για του Guaidó.
Η Επιχείρηση Ελευθερία ήταν η πράξη μιας αντιπολίτευσης πεπεισμένης ότι ο Maduro ήταν έτοιμος να ανατραπεί.
Ακόμη και μετά την αποτυχία της επιχείρησης, αυτή η πεποίθηση φάνηκε δύσκολο να κλονιστεί.
Για να περιπλέξει τα θέματα για τον Guaidó, η εξέγερση ανέδειξε τα πιο ριζοσπαστικά μέλη της αντιπολίτευσης, μεταξύ των οποίων και ο Leopoldo López, ο χαρισματικός ηγέτης του κόμματος του Guaidó.
Μετά από πέντε χρόνια σε αιχμαλωσία, ο López απελευθερώθηκε από εξεγερμένους μυστικούς αστυνομικούς το πρωί της εξέγερσης και έκτοτε κατέφυγε στην ισπανική πρεσβεία. Αν και η επιστροφή του στην κοινή θέα ήταν βραχύβια, ο López επέμεινε επανειλημμένα στις συνεντεύξεις του στα μέσα μαζικής ενημέρωσης ότι οι ημέρες της κυβέρνησης είναι μετρημένες και ότι ο στρατός και οι πολίτες θα ενωθούν για να ελευθερώσουν την Βενεζουέλα.
Ο López μέχρι που μελέτησε την πιθανότητα ξένης στρατιωτικής παρέμβασης.
Όταν ρωτήθηκε γι’ αυτό σε μια συνέντευξη, είπε, «Δεν μπορούμε να απορρίψουμε κανένα μέσο αγώνα».
Το κύριο αποτέλεσμα των ριζοσπαστών όπως ο López ήταν να αυξήσει τις προσδοκίες και να περιορίσει το περιθώριο ελιγμών της αντιπολίτευσης.
Οι ρεαλιστές της αντιπολίτευσης παραδέχονται ότι ξοδεύουν την εργασιακή τους ζωή με τον φόβο ότι θα προξενήσουν την οργή των συναδέλφων τους και ιδιαίτερα των ριζοσπαστών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου ασυμβίβαστα μέλη της διασποράς της Βενεζουέλας προσπαθούν συχνά να διατηρήσουν την πίεση στην αντιπολίτευση [μέχρι να πετύχει τους στόχους της].
Οι ηγέτες που προσπαθούν να υιοθετήσουν μια μετριοπαθή στάση διατρέχουν τον κίνδυνο να λιντσαριστούν δημοσίως από εκείνους που επιμένουν ότι ο τσαβισμός είναι ένα κακό που πρέπει να εξαφανιστεί.
Τέτοιες απόψεις, που εκφράζονται καθημερινά και ενισχύονται από ανώτερους αξιωματούχους των ΗΠΑ, όπως ο σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας, John Bolton, χρησίμευσαν για να στηρίξουν τους φόβους των Τσαβιστών ότι οποιαδήποτε προσπάθεια διαπραγμάτευσης με την αντιπολίτευση θα ήταν αυτοκτονική.
Έτσι είναι η τραγωδία της Βενεζουέλας σήμερα: Η οικονομική δυστυχία και η πολιτική κρίση πείθουν τις ξένες δυνάμεις και τον πληθυσμό της Βενεζουέλας ότι η διευθέτηση μέσω διαπραγματεύσεων είναι ο μόνος δρόμος προς τα εμπρός, αλλά οι ηγέτες της κυβέρνησης και της αντιπολίτευσης βρίσκονται σε επαφή με τους πιο σκληροπυρηνικούς υποστηρικτές τους, οι οποίοι όχι μόνο φοβούνται και απεχθάνονται ο ένας τον άλλο, αλλά πιστεύουν, ενάντια σε κάθε αποδεικτικό στοιχείο, ότι η νίκη δεν απέχει πολύ.
Η διεθνής πίεση από τους συμμάχους και στις δύο πλευρές θα διαδραματίσει έναν ρόλο στην προσπάθειά τους να φτάσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.
Μέχρις ότου οι βάσεις και των δύο πολιτικών κινημάτων -και της σιωπηρής πλειοψηφίας των Βενεζουελάνων- να μπορέσουν να αλλάξουν τους υπολογισμούς των ηγετών τους, η χώρα ρισκάρει περισσότερα από τα ίδια: Παρατεταμένο αδιέξοδο, εμφύλιες διαμάχες, και δεινά για τους απλούς ανθρώπους.
Ivan Briscoe (διευθυντής Προγράμματος για την Λατινική Αμερική και την Καραϊβική στο International Crisis Group)
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών